Meet de F-schaal inderdaad fascisme? Ja en nee

Laatst bijgewerkt 11/1/2019 om 0.13


Max Pam schrijft in de Volkskrant over het matige vertrouwen in de politiek tijdens de roerige jaren van de Vietnam-oorlog. Hij stelt: "Het weekblad Vrij Nederland beleed onder leiding van Joop van Tijn ‘een laaiend wantrouwen’ en de redactie beschouwde zichzelf als ‘een pantsertrein, die door vijandig landschap reed’. Als redacteur werd je niet geacht bevriend te zijn met figuren van rechtse signatuur. Populair was toen de zogenaamde f-schaal, waarmee je zou kunnen meten of iemand een fascist was. De maatschappij mocht maakbaar zijn, niemand die daar echt naar handelde"  (Volkskrant, 2/1/2019, hier).

Ja, het waren roerige jaren. Maar meet de F-schaal inderdaad fascisme? Indertijd dacht iedereen van wel. En zelf heb ik dat mogelijk ook nog wel eens beweerd op deze blog. De 'F' staat voor 'Fascisme' dus de F-schaal moet fascisme meten, zou je denken.

Ook William Kreml vermeldt in zijn boek The Anti-Authoritarian Personality geschreven in 1977 over de F-schaal: "The F Scale, [ . . .] has become the best known and most widely used of any scales of the study. It delineated nine specific personality variables, all of which the authors considered necessary to an understanding of an authoritarian fascist personality" (p. 2). Het onderzoek waar het om gaat, is dat van de The Authoritarian Personality (1950).

Van de negen variabelen die volgens de auteurs nodig waren om de aanleg voor fascisme te meten, bleven er later, na analyse van de correlaties tussen de items door Bob Altemeyer, slechts drie over. We gebruiken daarom nu liever zijn RWA-schaal. De afkorting 'RWA' staat voor: Right Wing Authoritarianism. Men dacht vroeger dat er ook aan de linkerkant iets als autoritarisme te vinden zou moeten zijn, maar dat is nooit gevonden.

Ook de Wikipedia vermeldt dat een onderzoeker veronderstelde dat de F-schaal fascisme meet. Bijvoorbeeld hier: "Brown, (2004, p. 80) states: '... the Berkley researchers seem to have been correct in their belief that the F-Scale is a measure of fascism.'"

Wie echter de moeite neemt om de opzet van het oorspronkelijke onderzoek in The Authoritarian Personality te analyseren, ziet dat er iets niet klopt. De onderzoekers wilden aantonen dat er een 'fascistische persoonlijkheid' bestond. Voor dat doel moesten ze dus de persoonlijkheid meten met een test (of schaal) en ze moesten een verband aantonen tussen dat persoonlijkheidskenmerk en fascisme. Ze zaten met een dubbel meetprobleem. Aan de ene kant moesten ze de persoonlijkheid meten, aan de andere kant (enthousiasme voor) fascisme.

De fascistische persoonlijkheid bestond voor hun idee uit negen kenmerken (variabelen). Ieder kenmerk vroegen ze af met een stel items. De totale itemcollectie van die negen kenmerken namen ze vervolgens gemakshalve samen. (Het was een tijd dat er nog vrijwel geen computers waren. Correlaties berekenen is dan uitermate tijdrovend.) Dit resulteerde in de F-schaal.

De F-schaal is dus nooit bedoeld geweest fascisme te meten, maar was juist bedoeld een onderliggend iets te meten. Het idee was afkomstig uit de psycho-analyse. Fascisten moesten iets in hun diepere persoon hebben, iets in hun drijfveren, dat hun fascisme verklaarde.

Het andere meetprobleem -- het meten van enthousiasme voor fascisme -- losten de onderzoekers op met drie verschillende instrumenten: de Anti-Semitisme schaal, de Etnocentrisme schaal en de Politiek Economisch Conservatisme (PEC) schaal. De Anti-Semitisme schaal en de Etnocentrisme schaal correleerden hoog. Een duidelijke indicatie dat ze voor een deel dezelfde factor maten.  De correlaties van deze twee schalen met de PEC-schaal waren wel duidelijk positief, maar minder hoog. PEC leek dus wat minder goed bij de andere twee te passen: het leek voor een groot deel iets anders te meten.

In feite loste men het tweede meetprobleem -- het meten van enthousiasme voor fascisme -- dus niet volledig op. Men had alle drie schalen samen kunnen nemen of twee van de drie, maar men liet dat na en bleef daardoor wat hinken op drie verschillende variabelen om hetzelfde concept te meten. Daardoor werden de uitkomsten onnodig vaag.

Inmiddels lijkt via onderzoek onder Trump-aanhangers duidelijk te zijn dat enthousiasme voor de strongman en zijn verhaal het beste wordt voorspeld door bevooroordeeldheid (generalized prejudice). Met de Anti-Semitisme schaal en de Etnocentrisme schaal heeft men dus volledig in de roos geschoten.

Maar wordt bevooroordeeldheid inderdaad bepaald door pre-fascisme (autoritarisme) zoals men dacht? Het antwoord is: ja en nee. Bevooroordeeldheid wordt vrijwel volledig verklaard door aan de ene kant autoritarisme en aan de andere kant door sociale dominantie. Uitgaande van de correlaties verklaart sociale dominantie iets meer dan autoritarisme. Terugvertaald: de F-schaal verklaarde slechts ongeveer de helft van iemands fascisme.

Tegelijkertijd is dat echter een belangrijke meevaller. Wanneer autoritarisme het enthousiasme voor de strongman volledig had verklaard, waren beide variabelen in feite samengevallen. Het zou dan vrijwel onmogelijk zijn geweest om aan te tonen dat het inderdaad om twee verschillende zaken ging. Achteraf gezien is de beperkte (maar behoorlijk hoge) correlatie tussen de voormalige F-schaal en bevooroordeeldheid een meevaller.

Samengevat: fascisme (enthousiasme voor de strongman en zijn boodschap) kunnen we meten via bevooroordeeldheid. Wanneer we echter het autoritarisme en de sociale dominantie van iemand weten, weten we ook zijn mate van bevooroordeeldheid. De F-schaal vormde dus hoogstens de helft van de vergelijking.