Leuteren over anti-semitisme

 

Laatst bijgewerkt: 10-5-2021 om 1.52

 

Het is bevrijdingsdag: woensdag, 5 mei 2021. De Volkskrant besteedt aandacht aan anti-semitisme. Dat wil zeggen, als ik de titel van de column mag geloven. Als verslaggever bij een krant ben jij niet altijd degene die bepaalt wat de titel wordt. Dat doet de eindredacteur. Op die manier ontstaan er soms nogal merkwaardige effecten.

Wat is de titel, die zo op mijn bloeddruk werkt? De titel is: In Amsterdam. En daarna komt het: Het antisemitisme laait niet op, het is nooit verdwenen. Ik moet toegeven, met zo'n titel vang je onmiddellijk mijn aandacht. Het eerste deel van de uitspraak is onwaar, het tweede deel waar. In zijn totaliteit is de uitspraak daardoor onwaar. Onzin dus.

Op basis van vrijwel alles dat we weten, laait het antisemitisme (en alle andere zaken die bij een hoge score op de alfabètafactor horen) wel degelijk op. Het tweede deel klopt natuurlijk. Het fascisme (die hoge score van samenlevingen en mensen op de alfabètafactor (bevooroordeeldheid) is nooit weg geweest. Het was en is altijd onder ons.

Waarom een column over 'anti-semitisme' beginnen met een onware uitspraak? Is dat grappig of zo? Of is het gewoon dat men niet precies weet, waar men het over heeft? Ik denk het laatste.

Maakt dat het minder erg? De basis van fascisme is het voortdurende systeem 1 denken. Het verstand op nul en dan maar leuteren als een idioot. In Friesland zeiden we vroeger: de bek in beide hannen hêwwe. De bek (mond) in beide handen hebben. Volgens mijn internet-bron zou dat betekenen: brutaal zijn. Volgens mij betekent het echter: alles beter weten, overal een mening over hebben, eindeloos doorleuteren.

Onwetendheid, niet nadenken, geen moeite willen doen je precies te informeren over harde feiten vormt de basis van fascisme en anti-semitisme. Dat maakt het er in dit geval dus niet echt beter op.

Waar komt die foute titel precies vandaan? De column vertelt over Margalith Kleijwegt. De schrijfster van de column, Margriet Oostveen, zoekt haar op. De column is een soort mengvorm tussen verslag en interview. Of Kleijwegt het inderdaad precies zo geformuleerd heeft, wordt me niet helemaal duidelijk, maar in ieder geval staat die dubieuze uitspraak letterlijk in de column. Het lijkt er dus op dat de eindredactie in dit geval geen blaam treft.

Kennelijk is de 'foute' formulering afkomstig van Kleijwegt. Dat is interessant, want Kleijwegt is 'Joodse'. Ik weet niet precies, wat dat betekent. Maar afgaande op wat het stukje vermeldt, is ze dus onmiskenbaar: Joods.

Het doet me een beetje denken aan mijn eigen conditie. Ik omschrijf mezelf vaak als 'foute man'. Ik denk, dat dat mijn probleem aardig beschrijft. Maar een voormalige superieur van mij omschreef het anders. Ze zei: 'Iedereen weet, dat jij niet deugt.' De omschrijving is anders, maar het komt op hetzelfde neer. Veel mensen (niet alle, maar wel veel) weten zeker, dat ik niet deug.

Waarom dat zo is, weet ik niet precies. Is het mijn historie als man in rok? Is het mijn manier van denken? Bij alle mogelijke gelegenheden heb ik moeite gedaan om te mogen horen, waarom ik niet deugde. Meestal was de oogst gering. De mensen die zeker weten, dat ik niet deug, zijn niet altijd goed in het beschrijven van wat hen precies drijft.

Als ik het mensen openlijk vroeg, werd het meestal stil. Een andere keer liep iemand rood aan en dreigde bijna letterlijk te ontploffen. Een geweldsexplosie was natuurlijk niet mijn opzet. Toch ben ik geleidelijk wel verder gekomen op dit punt. Ik begrijp, hoe ze denken. Ik weet, wat hen drijft. En natuurlijk heeft het empirische onderzoek daar de feitelijke basis bij geleverd.

Goed, hier hebben we dus een 'Jodin' die onzin vertelt over 'anti-semitisme'. De meeste mensen produceren overwegend onzin, er is dus geen enkele reden om te veronderstellen dat 'Joden' dat niet zouden doen.

Toch is het jammer. Het is bevrijdingsdag. Je bent Joods. De Holocaust heeft stevig huisgehouden in je achterban en dan produceer je desgevraagd een onzinnige opmerking. Waarom je niet even verdiepen in het onderwerp? Is dat in zo'n geval te veel gevraagd?

Wel een boek schrijven over je familiegeschiedenis (Verdriet en boterkoek), maar niet de moeite willen nemen, je te verdiepen in de wortels van het kwaad. Merkwaardig, en misschien ook wel weer niet. Want dit is iets, dat je voortdurend ziet. Hele verhalen, maar te lui om er dieper in te duiken.

Mijn veronderstelling is dus dat Kleijwegt de bron is van de foute formulering. Bevat de column meer aanknopingspunten voor haar denken op dit punt?

De column vermeldt dat de Volkskrant in april een tekening afdrukte van Maurice de Hond als Der ewige Jude. (Dat laatste is mijn formulering.) Ik vond het -- toen ik me de betekenis van de plaat realiseerde -- een 'prachtige' plaat. Kun je het oplaaiende antisemitisme nog duidelijker in beeld brengen, dan met zo'n groot afgedrukte cartoon in een landelijk dagblad daterend uit mei 2021?

Alsof dat allemaal nog niet genoeg was, was het bijgaande artikel een soort interview met iemand die een podcast over De Hond had geproduceerd. Je beschuldigt iemand niet rechtstreeks, maar je laat de auteur van de vuilspuiterij uitgebreid aan het woord. En die auteur is te lui of te beperkt om zijn verhaal op te schrijven. Het was dus niet alleen fascisme in beeld, maar ook in tekst.

Wat beweert Kleijwegt hierover? Ze vertelt: haar zoon begreep het ogenblikkelijk. "'Jonge mensen van mijn leeftijd weten dit niet meer, zei hij, die houden zich daar niet mee bezig.'"

Dat klopt natuurlijk, maar dat is net het punt waar het om gaat. Het lijkt alsof Kleijwegt niet begrijpt wat fascisme precies inhoudt. Het is allemaal begrijpelijk, het is allemaal verdedigbaar, er is niets aan de hand. Ja, maar het is wel fascisme? Het is wel de basis voor vervolging, geweld en oorlog. Het is kortom: foute boel.

Als Jood zou je je daar zorgen over moeten maken. Maar als een Jood zich zorgen moet maken, moeten wij dat ook. Want vandaag komen ze voor de A, morgen voor de B, overmorgen voor de C, maar daarna zijn wij toch echt aan de beurt.

Begrijpt Kleijwegt waar ze over praat? Een stuk van de column gaat over het identiteitsprobleem. Haar moeder wilde niet Joods zijn, maar de nazi's dachten daar anders over.

Iets eerder staat: "Haar eigen oom Karel veranderde na de oorlog zijn naam Cohen in 'De Sterke', de achternaam van zijn moeder." De verklaring van Kleijwegt: 'het was natuurlijk angst'.

Dat lijkt me niet automatisch juist. Als haar oom verstandig was, had hij alle redenen om die Joodse achternaam zo snel mogelijk kwijt te willen. Better safe, than sorry.

Voor mijn idee begrijpt ze het probleem niet goed. Laat ik het uitleggen vanuit mijn eigen situatie. Ik omschrijf mezelf vaak als 'foute man'. Dat is niet, hoe ik me voel. Dat is niet, wat ik wil zijn. Dat is, hoe veel andere mensen mij zien. Ik kan dat vervelend en lastig vinden, maar het is wel een belangrijk punt om rekening mee te houden. Mijn leven valt niet te begrijpen zonder dat punt te kennen.

Identiteit in het kader van discriminatie is niet iets, dat je kiest, maar iets dat je opgeplakt krijgt door anderen. Dat label zien veel mensen vervolgens als een legitimatie voor afschuw, weerzin, minachting en geweld. Dat mag je jammer vinden, daar kun je boos over worden, maar dat is, hoe het werkt.

Hoe denkt Kleijwegt 'anti-semitisme' bestrijden? Ik zet de term tussen aanhalingstekens, omdat het in werkelijkheid gaat om iets dat breder is: fascisme. Dat wat we meten als bevooroordeeldheid.

Ze wil in de krant een serie maken over stereotyperingen om iedereen bij te spijkeren. Dat betekent dus: nog vaker plaatjes van Der ewige Jude afdrukken. Ik zie daar wel fascisme in, maar het probleem is juist dat veel moderne mensen dat er niet langer inzien.

Kleijwegt ziet echter geen probleem. Wat de Grote Leider door wil geven, geeft hij gewoon door aan zijn volgelingen/gelovigen. Die doen daarna slaafs wat hun is opgedragen. Maar als je dat gelooft, denk jezelf ook behoorlijk 'fascistisch'. Je denkt zelf in termen van doen, wat je door je superieuren verteld wordt.

Bovendien, klopt het idee niet. Wel als het gaat om het vervolgen en uitmoorden van groepen die door de Grote Leider als 'fout' bestempeld zijn. Maar voor de rest valt er met die grote collectie volgelingen/gelovigen moeilijk iets te realiseren. Wat je als Grote Leider ook doet: volgelingen/gelovigen kunnen uiteindelijk alleen maar discrimineren. Agressie is waarvoor ze geschapen zijn, dat is wat ze zullen doen.

Mijn verhaal tot hier is gebaseerd op die ene column in de Volkskrant. Je krijgt via de journalist een beeld van iemand. Vergis ik me niet? Is Kleijwegt inderdaad behoorlijk alfa? Een meer neutrale omschrijving voor 'fascistisch' en bevooroordeeld?

Ik zoek op internet en vind het door haar geschreven boek: Terug naar Oude Pekela. Ik herinner me de massa-hysterie van toen nog goed. Groningse kindertjes waren op klaarlichte dag massaal misbruikt door geheimzinnige, machtige clans.Wie ooit in die streken geweest is, met keurige aangeharkte tuintjes en voortdurende sociale controle van oplettende buurtgenoten, kan het zich moeilijk voorstellen.

Mijn 'naamgenoot', dr. Mik, wist het echter allemaal heel zeker en genoot zienderogen van de aandacht, die hij met zijn wilde conclusies kreeg van de media. Je hoefde niet lang te zoeken om te zien dat het verhaal onmogelijk kon kloppen. Kinderen werden per motor met ongeveer de lichtsnelheid door het land vervoerd om vervolgens door geheimzinnige genootschappen bliksemsnel misbruikt te worden op geheime locaties.

Volgens mevrouw Kleijwegt moet er echter -- ondanks al deze simpele problemen van plaats en tijd -- toch echt wel iets aan de hand geweest zijn. De echte volgeling/gelovige geeft zijn geloof niet prijs en zeker niet in confrontatie met wat vervelende, domme feiten.

Als ik het dus goed heb, ik stel het even wat extreem: kennelijk zien we hier een anti-semitische semiet aan het werk. Daarmee bedoel ik niet dat ze Joden haat, maar wel dat ze gekenmerkt wordt door die typische manier van denken die 'bigots' eigen is.

Ach, laten we eerlijk zijn: waarom ook niet? Joden hebben in verhouding veel meer Nobelprijzen voor de empirische wetenschappen gewonnen dan welke andere etnische groep ook. Dat maakt ze als groep heel bijzonder. Maar ook bij Joden is er die andere kant. De leuterkant. Het domme geloof. De zekerheid van het dogmatische weten. De waanzin van de groep.

Kortom, eigenlijk zijn het heel gewone mensen. Behept met dezelfde problemen als wij.