2. Wat gaat er mis in die vier universitaire hoofden?

In de vorige blogpost ging ik in op een artikel in de Volkskrant (22/2/2024) waarin vier universitaire docenten nogal wat onzin leken te beweren. Tot overmaat van ramp leken ze zelf niet duidelijk te hebben, wat ze precies wilden beweren.

We zouden die zaak natuurlijk kunnen laten rusten en met de mantel der liefde bedekken. Maar het is juist de taak van deze blog om te achterhalen waarom mensen heilig geloven in volstrekt wilde verhalen.

Wat wilden deze vier docenten nu eigenlijk precies beweren? Ik denk het volgende. Als je een krappe beurs hebt, kies je snel voor ongezonde voeding. Als je de stelling op die manier formuleert, heb je in de praktijk vast gelijk. Mensen met een krappe beurs, eten vaak ongezond.

Maar daar mag je natuurlijk niet uit afleiden, dat ze ongezond eten, omdat ze een krappe beurs hebben. Terwijl dat voor je gevoel wel heel verleidelijk is, als je associatief denkt. Ze hebben weinig geld en daardoor eten ze ongezond! Het klinkt plausibel, maar zo simpel ligt het niet.

Het eerste probleem dat door alles heen loopt, is het huisvestingsprobleem. Als je op straat leeft, kun je niet voor jezelf een lekker bordje havermoutpap maken. Als je trekt met een tentje, kan dat nog net wel.

Een tweede probleem is dat je, zodra je honger hebt, andere dingen en meer dingen gaat kopen dan wanneer je geen honger hebt. Dat effect treedt ook op, wanneer je zorgen hebt en met een krappe beurs heb je automatisch zorgen.

Een derde probleem is dat je nogal wat moet doen, voordat je een fatsoenlijke maaltijd op tafel hebt. Je moet bedenken wat je nodig hebt, je moet boodschappen gaan doen, je moet alles klaarmaken en bereiden en je moet zorgen, dat als je wat over hebt, dat zo wordt opgeslagen, dat het niet verloren gaat. Met andere woorden: je moet een goede koelkast hebben en ook zorgen dat die het doet en schoon is.

Al die zaken maken dat het veel gemakkelijker is, zodra je geld hebt, even ergens wat te kopen dat lekker vet en zoet is en dat naar binnen te werken.

Ben ik te kritisch geweest? Lees ik in het verhaal iets, dat ze helemaal nooit gezegd hebben? Als ik het artikel weer lees, staat daar:

 "De consensus in de wetenschap is duidelijk: ongezond eten is goedkoper dan gezond eten."

Die manier van formuleren stuit mij al tegen de borst, want een wetenschapper die afgaat op consensus in zijn vakgebied, gaat niet af op de harde feiten. Met andere woorden: is geen fatsoenlijke wetenschapper. Maar wat men beweert, staat er daarna heel duidelijk: "ongezond eten is goedkoper dan gezond eten".

Ik heb nog een Schwarzwalder Kirschtorte in de diepvries staan. Erg lekker, niet echt gezond en behoorlijk duur. Er zijn dus legio voorbeelden te vinden waaruit blijkt, dat de stelling niet klopt.

Bij zoeken op internet vind ik: https://www.fit.nl/voeding/gezond-eten-duurder. Erik Huizenga, leefstijlcoach, stelt het daar na een genuanceerd onderzoek zo: "Gezond eten hoeft niet heel erg duur te zijn". 

Hoe kom je er nu met zijn vieren bij om tegen alle harde evidentie in met een hoop bombarie te beweren dat de consensus in de wetenschap duidelijk is: ongezond eten is goedkoper dan gezond.

Het eerste deel laat zien dat je niks snapt van wetenschap, het tweede deel is aantoonbaar onjuist.

Wat gaat er mis in die vier universitaire hoofden?

Ik denk dat het eerste deel van de zin boven de vraag hierboven, een belangrijk deel van het antwoord bevat. Deze vier mensen begrijpen niets van natuurwetenschappelijk onderzoek. Het zijn wel mensen die gestudeerd hebben, maar ze hebben geen idee van wat natuurwetenschappelijk onderzoek precies is en moet zijn.

Met andere woorden: dit zijn alfa-wetenschappers. Dit zijn mensen, die geloven dat de echte 'experts' het op een of andere manier allemaal feilloos weten. Ze denken in status en niet in harde feiten. Je moet mensen duidelijk maken dat je heel belangrijk en heel hoog bent, daarna geloven ze je klakkeloos en heb je automatisch gelijk. (Alleen die verdomde bèta's doen daar moeilijk over.)

Dat verklaart ook het tweede deel van de bewering. Iedereen die zijn ogen open heeft, ziet onmiddellijk dat het volstrekte onzin is, maar deze vier talking heads niet. Ze zien de harde werkelijkheid niet, daar hebben ze geen boodschap aan. Ze zijn volledig gericht op de eigen groep en proberen daarin zo hoog mogelijk te komen. Een 'mooi' verhaal in de Volkskrant is dan nooit weg.

Dat koppelt aan het volgende punt. Alfa's hanteren graag de Grote Leugen. De volledige omkering van de werkelijkheid. Voor niet-alfa's is dat vaak zo onvoorstelbaar, dat ze geneigd zijn te denken: dat verzin je toch niet meer? Voor andere alfa's is die volledige omkering geen probleem, omdat ze de harde werkelijkheid ook niet relevant vinden en daardoor ook niet zien.

Mijn verklaring is dus: het gaat hier om double highs, om mensen die hoog scoren op rechts autoritarisme en sociale dominantie en daardoor extreem bevooroordeeld zijn.

Als dat inderdaad zo is, zou je die vooringenomenheid in hun artikel terug moeten kunnen vinden. Wel, dat gaat ook prima. Je hoeft alleen te zoeken naar alle mogelijke wilde (ongefundeerde) veronderstellingen. Een aantal van die wilde veronderstellingen heb ik besproken in mijn vorige post. In deze post zijn opnieuw enkele aan de orde geweest.

Wat is mijn verklaring in gewone mensentaal? Deze mensen houden een verhaal dat erop gericht is een niet kritisch publiek te overtuigen van hun eruditie en status met een 'mooi' verhaal. Een verhaal met vooroordelen die hun doelgroep 'mooi' vindt en graag hoort. Het streven is slechts om op die manier zelf hoger in de groep te komen.

Daardoor komt men met zo'n ongefundeerde uitspraak, waarvan vrijwel iedereen die zijn ogen wat open houdt, al door heeft, dat die niet klopt. Maar de mensen in hun groep vinden het ongetwijfeld een prachtige uitspraak, die bevestigt, wat ze al dachten.

1. Vier onzin verkondigende universitaire docenten

 

Laatst bijgewerkt: 28/2/2024 om 4.23

Kunnen we echt niets doen tegen de steeds verder stijgende verrechtsing?  De mate van bevooroordeeldheid dus.

Volgens mij is er op dit moment eigenlijk slechts één variabele bekend, waarvan we weten dat die een duidelijk verband heeft met bevooroordeeldheid, terwijl die in beginsel ook beïnvloedbaar is. Die variabele is de hoeveelheid onderwijs die men gevolgd heeft. Het opleidingsniveau. Hoog opgeleide mensen zijn, gemiddeld genomen, minder bevooroordeeld dan laag opgeleide mensen.

Opleidingsniveau en bevooroordeeldheid zijn dus gekoppeld. Maar als je de krant leest, slaat de schrik je soms om het hart.

 

In de Volkskrant van 22/2/2024 (p. 27) trekken vier universitaire docenten die werkzaam zijn bij een academisch ziekenhuis (UMC Amsterdam) van leer tegen een aantal eerder verschenen opiniestukken in de Volkskrant, die suggereerden dat gezond eten niet duur hoeft te zijn.

De titel van het artikel met het onderschrift luidt:

"Pas op voor goedkope stemmingmakerij met huis-tuin-en-keukenonderzoek

Het moet toch eenvoudig zijn om een gezonde en tegelijk goedkope maaltijd op tafel te zetten, luidt de publieke opinie. De wetenschap weet beter: mensen met een krappe beurs kiezen niet zomaar voor ongezonde voeding".

Laten we hier even bij stil staan. Wat is er mis met huis-tuin-en-keukenonderzoek, vraag ik me af? Deze vier wetenschappers geloven kennelijk dat echt onderzoek daar beslist niet kan plaatsvinden. Dat lijkt me een foute gedachte.

Als het goed is, doe je thuis, in de woonkamer, in de tuin en in de keuken regelmatig kleine onderzoekjes. En soms zelfs behoorlijk grote.

Het onderzoek dat ten grondslag ligt aan het dubbele proefschrift van mijn vrouw en mij is bijvoorbeeld volledig thuis gedaan (de dataverzameling natuurlijk niet). De universiteit kreeg voor die dubbele promotie een premie van iets minder dan twee ton. Het totale onderzoek begroot ik zelf qua geïnvesteerde tijd en overige kosten op iets van drie miljoen. Het idee dat je vanuit je huis geen behoorlijk onderzoek kunt doen, is dus ongefundeerd.

Sterker nog: als je echt onderzoek wilt leren doen, lijkt het eigen huis me een prima plek om daar mee te beginnen. Ik herinner me nog levendig, hoe ik als dertienjarige geworsteld heb om de valproeven van Galilei te herhalen. Volgens prof. George Gamow zou dat uitermate eenvoudig zijn, maar ik leerde daardoor dat dat nogal optimistisch gedacht was. Later ontdekte ik dat Gamow een theoreticus was, die zelf van proeven doen geen kaas had gegeten.

Dan dat onderschrift: "De wetenschap weet beter". Pardon, de wetenschap bestaat niet. Als je zegt, dat de wetenschap het beter weet, doe je alsof de wetenschap een persoon is. Dat slaat nergens op.

Je kunt als je de term goed analyseert, hoogsten zeggen dat iemand wetenschap heeft van iets. Iemand heeft zich misschien verdiept in de plaatselijke bustijden en zegt dan: de volgende bus komt om tien over acht. Die persoon denkt dan wetenschap te hebben van de tijd waarop de bus komt. Vervolgens komt de bus inderdaad rond die tijd, of hij komt niet. Het is dus altijd een bepaald mens dat wetenschap van iets denkt te hebben en die specifieke kennis kan kloppen, maar kan ook niet kloppen.

Je kunt denken dat wetenschappers wetenschap zullen hebben van bepaalde zaken. Dat is natuurlijk ook zo, alleen zijn wetenschappers het onderling lang niet altijd eens. En als ze het wel eens zijn, zitten ze er in de praktijk ook nog geregeld naast.

Wanneer je als wetenschapper gelooft in de Wetenschap, ben je geen echte wetenschapper meer, maar een rechts-autoritaristische gelovige, die in feite niets begrijpt van echte wetenschap. (Met die term bedoel ik natuurwetenschap.)

Dan het einde van dat onderschrift. "Mensen met een krappe beurs kiezen niet zomaar voor ongezonde voeding." Nee, maar dat was de stelling niet, die men wilde aantonen als onjuist. Dat was de stelling dat een gezonde maaltijd tegelijk ook goedkoop kon zijn.

Laat ik eens een uitstapje maken naar ons keuken-lab. Ik zie daar staan een pak biologische havervlokken 'fijn' van de Lidl met een gewicht van 500 gram. Als je uitgaat van het standaardrecept van het dure Quaker Oats Express dan zitten daar iets meer dan 18 porties in. Het enige dat je verder nodig hebt per portie is wat water. Eventueel wat zout en suiker als je dat lekker vindt. Ik kon op internet niet de exacte prijs vinden, maar wat ik me herinner is dat zo'n pak ongeveer een euro kost. Dan kom je op nog geen 6 cent per portie. Als je een stevig bord pap wilt, neem je een dubbele portie en heb je voor 12 cent een stevig bord heerlijke pap.

Een ander voorbeeld. Een zak bruine bolletjes van de Lidl en een pot pindakaas van honderd procent pinda's met stukjes ook van de Lidl. Ik beweer niet dat het niks kost, maar dat het erg duur eten zou zijn, wil er bij mij niet in.

Of maak een stamppot. Anderhalve kilo aardappelen (zelf schillen), 2 potten rode kool van de Lidl, 2 stukken magere bief tartaar. Je hebt dan ongeveer 5 porties voor iets van 8 euro. Dat is natuurlijk niet niks, maar naar normale maatstaven is dat niet veel geld voor een voedzame warme maaltijd.

Waar is het onderzoek waar deze vier wetenschappers zich op zeggen te baseren? Het talloze onderzoek op dit gebied dat allemaal hetzelfde zou hebben opgeleverd, blijkt van 2010 te zijn en verricht te zijn door de schrijvers van het artikel.

Wat hebben de auteurs precies gedaan? Ze hebben de voedingspatronen van ruim 570 mensen bekeken en beoordeeld op gezondheid en kosten. Wat bleek? Hoe gezonder, hoe duurder. Daarmee is dus bewezen, wat ze beweerden, of toch niet helemaal?

Ik denk van niet helemaal. Verstandige mensen eten vaak gezonder, geven hun geld verstandiger uit en verdienen vaak ook nog belangrijk meer. Het gevonden resultaat bewijst dus helemaal niks!

De onderzoekers hebben wel een verband gevonden, maar dat was ex post facto. Uit dat correlationele verband hebben ze vervolgens geconcludeerd tot een oorzakelijk verband. Maar het correlationele verband kan in dit geval prima verklaard worden door een onderliggende variabele, namelijk: intelligentie.

Waar is die gigantische hoeveelheid overig onderzoek dan? Er blijkt volgens het artikel nog één ander onderzoek te zijn dat een aantal jaren later verscheen. In dat onderzoek keek men of de voeding die men kon kopen voor een minimunbudget wel 'sociaal-cultureel acceptabel' was. En dat was het volgens de onderzoekers niet.

Tja! Maar dat was de stelling niet! Het ging er niet om of de voeding 'sociaal-cultureel-acceptabel'  was volgens bepaalde onderzoekers, het ging erom of de voeding gezond was en niet al te veel kostte.

In het artikel staat dan nog: "Niet iedereen trekt het namelijk om elke dag havermout en stamppot te eten." Wat is er mis met iedere dag een bordje havermout eten? Je hoeft natuurlijk niet iedere dag stamppot te eten, maar we eten het een paar keer peer week en vinden het doorgaans heerlijk.

Dan staat er:

"De consensus in de wetenschap is duidelijk: ongezond eten is goedkoper dan gezond eten."

Sorry, maar in de wetenschap bestaat er niet iets als consensus. Ook het hele idee dat er iets als De Wetenschap zou bestaan, is lariekoek. Er bestaan wetenschappers, hoewel niemand precies weet wie daar precies wel en niet onder vallen. En wetenschappers vinden altijd overal iets van, maar zitten er ook vaak naast. Je moet als wetenschapper niet afgaan op de mening van wetenschappers, maar op wat er via onderzoek bekend is aan harde feiten.

Laat ik dat illustreren aan de stelling. Ongezond eten zou goedkoper zijn, dan gezond. Ik hoef dus maar een enkel tegenvoorbeeld te vinden om die stelling blijvend te ontkrachten. Popper leert, dat dat is, waar we naar moeten streven. Wel, koop een kilo chips en koop een kilo aardappelen, eventueel geschilde. Wat is duurder en wat is gezonder?

Zes zakjes AH Robuuste Chips leveren 900 gram op en kosten 6 x 2,19 = 13,14. Laten we daar twee kilo ongeschilde aardappelen van de Lidl tegenover stellen (door het schillen mag dan de helft verdwijnen). Ik weet de exacte prijs niet, maar het zal ongeveer 2 of 3 euro zijn. Ik denk dat die chips wel lekker zijn, maar niet echt gezond. Althans een stuk ongezonder dan die aardappelen.

Of een ander voorbeeld: een fles wijn van 750 milliliter tegen dezelfde hoeveelheid zelfgemaakte thee. Is wijn echt zo veel gezonder dan thee?

Kortom, de stelling dat gezond altijd duur zou zijn, klopt gewoon niet.

Maar het wordt nog gekker. Eerst hebben de auteurs gesteld dat gezond eten nooit goedkoop kan zijn, nu komen ze halverwege hun eigen artikel met vetgedrukt de stelling:

''Kortom. Je kunt gezond eten voor weinig geld."

Halverwege het artikel zijn de auteurs volledig de stelling kwijt, waarvan ze de onjuistheid wilden aantonen. Een soort dementie op jonge leeftijd kennelijk.

Dit soort mensen probeert bij het academisch ziekenhuis studenten op te leiden tot weldenkende dokters en wetenschappers, maar snappen het zelf kennelijk nog niet helemaal. Wat voor dokters en wetenschappers lever je op die manier af?

En dat is nog niet alles. De krant vindt het geen enkel probleem om zo'n wild verhaal waar de tegenstrijdigheden en onzin vanaf spatten een hele pagina te gunnen.

Waar zijn we met zijn allen in terecht gekomen? In een enorm gekkengesticht? Waar zogenaamd 'hoogopgeleiden' met 'indrukwekkende' verhalen bizarre onzin uitkramen.

 

 

Is 'politiek links' altijd hetzelfde als 'politiek rechts'?

 

In de vorige blogpost ging ik in op een interview met twee politicologen, die zichzelf opwierpen als zijnde 'links'. Maar als je afging op wat ze zeiden en hoe ze een en ander formuleerden, dan leken het onmiskenbaar twee rechtse rakkers van het ergste soort te zijn.

Staat zo'n geval op zich? Nee, bepaald niet, want de geschiedenis levert veel revolutionairen die na het slagen van de opstand zelf echte dictators bleken te zijn.

Maar betekent dat, dat 'politiek links' in feite altijd staat voor 'politiek rechts'? Volgens mij niet. Er zijn volgens mij wel degelijk politici die niet 'politiek rechts' zijn.

In mijn vorige post noemde ik Drees senior al. Je kon die man moeilijk beschuldigen van wat we nu Trumpiaans gebabbel zouden noemen. Dat hoeft niet te betekenen dat de man 'double low' was, maar het zou kunnen zijn dat hij inderdaad 'man of action' was. Dus niet autoritaristisch, maar wel sociaal dominant.

Een nog duidelijker voorbeeld is vermoedelijk de combinatie Churchill en Hitler. Hitler was onmiskenbaar een klassieke strongman, een typische double high. Dus rechts autoritaristisch en sociaal dominant. Maar Churchill kon behoorlijk rechtlijnig denken en kon ook goed 'out of the box' denken. Duidelijke indicaties dat hij niet rechts autoritaristisch was. Ook zijn gemakkelijk wisselen van politieke partij als dat even zo uitkwam, is daarmee in overeenstemming.

Wat is dan het verschil tussen een echt linkse politicus en een echt rechtse politicus? Het grote verschil moet dan zitten in de manier van denken. Een men of action is in staat de harde realiteit te zien. Hij of zij leeft niet in een puur sociale wereld. Het enige dat zijn denken kan corrumperen is die gigantische drive naar macht.

Wat is dan het verschil met een double low (niet autoritaristisch en niet sociaal dominant)? Een double low is niet of amper bevooroordeeld. Maar een men of action kan door zijn of haar sociale dominantie stevig bevooroordeeld zijn.

Het grote verschil met een double high is dat een man of action voor zichzelf vermoedelijk heel goed weet, dat wat hij zo fanatiek uitkraamt, volstrekte kolder is. Hij zegt het alleen om sociaal hogerop te komen.

Maar ik geef graag toe, als verder onderzoek anders uitwijst, dan moeten we daar volledig voor open staan.

 

 

 

 

 

Wat is 'politiek links'? Soms precies hetzelfde als 'politiek rechts'

Laatst bijgewerkt: 22/2/2024 om 22.59

De vorige blogpost ging in op de brief van Ilja Jasjin, die hij schreef vanuit het strafkamp naar aanleiding van de dood van Aleksej Navalny (Volkskrant, 21/02/2024). Jasjin vindt Poetin drie keer niks, je zou dus denken dat hij behoorlijk links is. Maar als je zijn brief leest, denkt hij als een fanatieke gelovige. En is hij dus ultra-rechts.

Alleen wie is in dit geval de strongman die hij door dik en dun volgt? Wel, afgaande op zijn brief, is hij zelf die (aspirant) strongman. Mocht hij ooit Poetin opvolgen, dan verandert er dus uiteindelijk helemaal niets of op zijn gunstigst: heel weinig.

Dergelijke ogenschijnlijk 'linkse' revolutionairen, die zich later ontpoppen als typische strongman, zijn geen zeldzaamheid, laat de geschiedenis zien.

Dus: wat is 'politiek links' precies?

Laat ik beginnen met 'politiek rechts'. De auteurs van The Authoritarian Personality (1950) deden drie verschillende pogingen om (enthousiasme voor) fascisme te meten. De resultaten van die drie vragenlijsten correleerden wel behoorlijk, maar lang niet optimaal. De auteurs dachten daardoor dat hun drie pogingen wel een gemeenschappelijke factor maten, maar dat ze daarnaast bij iedere poging ook steeds nog iets totaal anders maten. Ze zagen hun drie pogingen daardoor als slechts gedeeltelijk gelukt.

In werkelijkheid echter maten alle drie vragenlijsten, weten we nu, vrijwel volledig steeds dezelfde factor. Waar de auteurs geen rekening mee hadden gehouden, was de vaak grote onbetrouwbaarheid van hun instrumenten. Zodra je daar wel rekening mee houdt, blijken de onderlinge correlaties tussen de drie vragenlijsten zeer hoog. De auteurs zijn er dus in werkelijkheid in geslaagd 'fascisme' (enthousiasme voor de strongman) driemaal op verschiilende manieren te meten, maar hadden dat zelf niet door.

Na tientallen jaren onderzoek lukte het kort geleden wijlen Bob Altemeyer (na zijn pensionering) de drie variabelen die op dat moment nog in de race waren, te gebruiken in een onderzoek naar de populariteit van Donald Trump. Dat onderzoek laat zien dat bevooroordeeldheid (prejudice) de variabele is, die het enthousiasme voor  de strongman het best voorspelt (met een correlatie hoger dan 0.80).

Wat politiek rechts is, kunnen we dus inmiddels meten en weten we ondertussen vrij goed.

Verder zijn ook de twee belangrijkste wortels van bevooroordeeldheid bekend. Dat leidt tot het soortenmodel, dat in deze blog besproken is. Het soortenmodel vat de uitkomsten van wat er uit onderzoek bekend is, samen in een logisch model.

Over politiek rechts weten we dus ondertussen wel wat. Ook lijkt er veel duidelijk te zijn over de tegenhangers daarvan: de zogenaamde double lows. Mensen die laag scoren op bevooroordeeldheid, mensen die niet irrationeel gelovig zijn (ze scoren laag op rechts autoritarisme) en ze scoren laag op sociale dominantie. Ze zijn niet belust op macht.

Je zou dus kunnen zeggen: we weten ook wat 'politiek-links' is. Alleen dat klopt niet. Want double lows hebben doorgaans niets met politiek. Ze zijn niet sociaal dominant, ze streven dus niet naar een hoge positie in de machtige groep. Ze zijn ook niet rechts-autoritarisch, ze spreken dus ook de taal van de volgelingen/gelovigen en van de strongman en zijn élite, niet.

Ze zijn gericht op produktie, op harde kennis en omdat ze niet echt gelovig zijn en buiten de machtige groep vallen, gewend en bedacht op discriminatie en vervolging. Dat maakt dat ze hun brein voortdurend overuren moeten laten maken om te overleven.

Je kunt double lows dus veilig de tegenhangers van de strongman en zijn élite noemen, maar het zijn niet de mensen om een revolutie te beginnen. Daar hebben ze niks mee. Je zou ze 'psychologisch links' kunnenn noemen. Het zijn vrijdenkers, individualisten.

De grote vraag is dus: wat is 'politiek links' dan wel?

De Volkskrant bevatte vandaag (21/2/2024) een interview met twee politicologen over de vraag:

waarom zijn de sociaal-democraten in Europa hun sterke positie kwijtgeraakt en hoe kunnen ze die terugkrijgen?

Het artikel noemt als voorbeeld van een linkse politicus: Joop den Uyl. Als ik het artikel goed begrijp, was de PvdA dan: "de natuurlijke regeringspartij van links, het politieke tehuis van de 'gewone man' en de sociaal bewuste middenklasse".

Ik herinner me Joop den Uyl als iemand die vooral leeg bazelde. Een gigantische roeptoeter. De man had geen enkel inzicht in wat hij precies deed. In zijn tijd een soort Trump voor alle Nederlanders die het ook niet echt begrepen.

Het was zijn idee dat het net ontdekte Groningse gas zo snel mogelijk opgestookt moest worden, want over enkele jaren zouden alle huizen verwarmd worden door stroom uit kernenergie. Om die reden moest het gas ook zo snel mogelijk voor een appel en een ei verkocht worden aan het buitenland. Dan kreeg je er tenminste nog iets voor.

Je hoefde geen helderziende te zijn om te zien aankomen, dat als je het gas gewoon in de grond liet zitten, de waardevermeerdering vele malen meer zou zijn dan de opbrengst van dat moment. Maar Joop den Uyl was geen helderziende. Hij leefde in het moment en na hem mocht de zondvloed komen. Vrijwel zeker komt die straks ook, maar dat is niet volledig zijn verdienste.

De idiotie met het gas was niet het enige. De overheidsuitgaven stegen ondanks de gasinkomsten met een dusdanige snelheid dat het daarna nog tientallen jaren geduurd heeft, voordat de zaak weer enigszins in balans kwam.

Kortom, Joop den Uyl was vooral een typische strongman. Hij vertelde het publiek, wat het graag wilde horen. Hij wilde vooral graag populair doen en genoot van de macht. Maar wat er werkelijk gebeurde, liet de man siberisch koud. Dat zag hij ook helemaal niet.

Het artikel noemt de oude Drees niet. Maar als je een voorbeeld wilt van een oprechte sociaal-democraat dan was dat Drees senior wel. Die kon je met de beste wil van de wereld niet betitelen als een roeptoeter. Die wist altijd precies waar hij het over had. En het was iemand die daadwerkelijk iets probeerde te doen voor de mensen in de maatschappij die de onderlaag vormden: de armen, de behoeftigen, de arbeiders.

Wat me opvalt aan deze twee 'politiek linkse' politicologen, is hun hoogdravende en weinigzeggende taalgebruik. Links deed het bij de afgelopen verkiezing niet zo geweldig, stellen ze. Maar dat is niet de schuld van links. En het is ook niet de schuld van Wilders. Dat komt misschien door de rechtse partijen, vinden ze. Sorry, maar is Wilders dan niet rechts?

Waarom stemmen arbeiders niet meer links? "Er zijn altijd cultureel-conservatieve arbeiders geweest". Als je dat hoort, of je nou arbeider bent of niet, denk je toch: gatsie! Wil je stemmen op mensen die zo vaag en warrig praten? Ik niet!

Volgend antwoord op de vraag, waarom arbeiders niet meer links stemmen: Er is een generatie-wisseling. Een wat? Generaties wisselen toch voortdurend? Waar slaat dit op? Dit is jargon voor: de jongere garde heeft niks meer met links. Maar zeg dat dan ook!

Ik ben bepaald niet iemand die altijd met de handjes moest werken, maar als je het gekwek van deze twee 'linkse' politicologen hoort, ga ik over mijn nek. Ik zou zeggen: leer eerst eens gewoon praten!

Dan is er een ander punt dat in dit soort artikelen voortdurend terugkomt: men probeert het begrip 'poliitiek links' nooit te definiëren. Ik heb het voor Drees senior niet nagezocht, maar volgens mij wist die voortdurend precies wat hij bedoelde en waar hij het over had. Maar deze 'linkse' mensen hebben een soort glibbertaal, die je doet huiveren.

Wat is hun oplossing, zodat links meer kiezers gaat trekken? Schrik niet, dat is 'identiteitspolitiek'! Je bent niet meer dan een lid van de groep waartoe je behoort.

Voor de echte double lows, de echte kleine zelfstandigen, ziet het er dan met 'links' heel slecht uit, want zij horen per definitie nu eenmaal nergens echt bij.

Waar moet je dit soort mensen, die van zichzelf beweren 'links' te zijn, indelen in het soortenmodel?

Ze vragen zich nooit af. wat 'links' precies betekent. Daar liggen ze niet wakker van. Ze gebruiken het woord puur als een label om in discussies te scoren. Dat betekent ook, dat wat ze in feite zeggen, volstrekt leeg is. Wat ze zeggen, is slechts een manier om sociaal hogerop te komen.

Je weet niet precies waar je het over hebt en je wilt sociaal dolgraag scoren. Dat kan maar een ding betekenen. Dit zijn double highs, de meest bevooroordeelde en rechtse mensen die er op Gods aardbodem rondlopen.

Wat je hier ziet, is hetzelfde als in de brief van Jasjin, maar dan verwoord voor een totaal andere groep. Een groep waar gewone arbeiders niet bij horen en ook niet welkom zijn. Hier spreken twee extreem rechtse figuren met een 'mooi' verhaal, dat is afgestemd op hun eigen verwaande groep van hoogopgeleide praatjesmakers.

 

De brief uit het strafkamp van de fanatiek gelovige - Deel 2

 

In de vorige post ging ik in op de brief van Ilja Jasjin, die hij schreef vanuit het strafkamp naar aanleiding van de dood van Aleksej Navalny.

Het vreemde aan die brief is dat Jasjin tegen de zittende autoriteit is. Poetin is in Rusland de baas en Jasjin moet driemaal niets van die man hebben.

Op grond daarvan zou je denken dat Jasjin links moet zijn. Want hij strijdt tegen de gevestigde orde. Maar als je zijn brief leest, is dat onmiskenbaar het epistel van een fanatiek gelovige. Hij heeft een idee en wat er ook gebeurt, dat idee geeft hij niet op, maar blijft hij zien als de absolute waarheid.

Met andere woorden: hij moet torenhoog scoren op rechts autoritarisme zou je verwachten. En hij publiceert zijn brief met gevaar voor eigen leven, dus het kan bijna niet ander zijn dan dat hij ook torenhoog scoort op sociale dominantie. De man moet double high zijn, zou je verwachten. Rechtser kun je ze niet vinden. De gevaarlijkste mensen die er op Gods aardbodem rondlopen.

Vermoedelijk denkt Poetin dat zo langzamerhand ook. De afloop kun je je dan wel voorspellen.

Stel nu, dat Jasjin geluk zou hebben. Hij weet heel veel mensen achter zich te krijgen en Poetin weg te jagen en te doden. Hij wordt dus de nieuwe heerser over Rusland.

Wat gaat er dan gebeuren? Tja, dat is voorspelbaar. Precies hetzelfde als nu. De ene strongman is weg, de andere is hem opgevolgd. De oorlog wordt misschien tijdelijk even onderbroken, maar vermoedelijk niet al te lang.

Het interessante punt hier is dus dat je iemand hebt, die bereid is zijn leven te riskeren om de huidige machthebber weg te krijgen. Maar het is ook iemand die ultra-rechts is, althans in psychologische zin. Het is iemand die extreem bevooroordeeld is.

Is dat echt bijzonder? Denk aan Hitler. Die begon ook met een mislukte revolutie. Denk aan Fidel Castro, die begon met een geslaagde opstand. Denk aan Wilders. Ook die is begonnen met het prediken dat alles anders moet.

 

De brief uit het strafkamp van de fanatiek gelovige - Deel 1

De Volkskrant publiceerde vandaag (woensdag 21/2/2024) een brief van Ilja Jasjin (p. 28) naar aanleiding van de dood van Aleksej Navalny. 

Die brief geeft naar mijn idee goed de stemming weer, die ik in de Volkskrant en de Trouw vandaag denk te lezen. Ik laat hier de titel volgen, die vertelt eigenlijk het hele verhaal.

"Ik zit achter de tralies, mijn leven ligt in handen van Poetin en is in gevaar. Maar ik blijf aan mijn overtuigingen vasthouden".

Wat in de krant vetgedrukt was, heb ik ook vet gemaakt.

Ik laat hier ook het einde van de brief volgen.

"Toen ik in februari 2015 bij het lichaam van Boris stond, zwoer ik tegen mezelf dat ik niet bang zou zijn, niet zou opgeven en niet zou vluchten. Negen jaar later, nu ik rouw om Aleksej, kan ik die gelofte alleen maar herhalen.

Zolang mijn hart klopt in mijn borstkas, zal ik vechten tegen tirannie. Zolang ik leef, zal ik geen kwaad vrezen, Zolang ik adem, zal ik bij mijn volk zijn.

Ik zweer het.

Aleksej, rust zacht, broeder. Joelia, Ljoedmila Ivanovna, Anatoli Ivanovitsj, Oleg, Dasja, Zachar, hou vol.

Ik ben bij jullie."

Maar vermoedelijk niet lang meer, ben ik dan geneigd te denken.

Wat communiceert die brief? Dat Russen fantastische soldaten zijn. Ze zijn niet bang, ze zijn bereid om te sterven ook al is dat slechts voor een idee dat ze in hun hoofd hebben en wat je ook doet, van dat idee laten ze zich niet afbrengen. Als je die brief leest, begrijp je waarom ze het in Oekraïne erg moeilijk hebben.

 "Jasjin is een Russische oppositiepoliticus. Hij was bevriend met Aleksej Navalny en de in 2015 vermoorde Kremlincriticaster Boris Nemtso", aldus de kanttekening naast de brief in de Volkskrant. Hij vindt Poetin dus driemaal niks.

Het is zeker dapper om zo'n brief te schrijven, terwijl Poetin ieder moment kan besluiten dat je nu wel lang genoeg je praatjes hebt verkocht. Maar is het ook verstandig?

Stel ik zat tijdens de Tweede Wereldoorlog in een Duits concentratiekamp. Ik ben dan geneigd te denken dat mijn eerste prioriteit zou zijn om zo lang mogelijk te overleven. Natuurlijk zou ik bepaald niet weg zijn van Hitler, maar ik zou ook niets opschieten met het sterven van een zinloze voortijdige dood.

Bovendien, op het moment dat Poetin zich min of meer openlijk ontdoet van Jasjin, laat hij aan zijn mensen opnieuw zijn enorme 'almacht' zien. Is dat wat Jasjin graag wil? Poetin de kans geven zijn almacht te tonen?

Ik heb de stellige overtuiging dat 2+2 doorgaans 4 levert. Ik geloof dat niet alleen, ik het ook bewijzen en ik kan ook aangeven, dat die regel soms niet opgaat. Maar stel nu, dat iemand een pistool tegen mijn hoofd houdt en eist dat ik hardop zeg '2+2=5'. Zou ik dat weigeren of zou ik dan onder druk van dat pistool toch overstag gaan?

Voor mij is die vraag niet moeilijk, want hoewel ik graag via systeem 2 denk, kan ik ook via systeem 1 denken. Dus om mijn leven wat te verlengen, zou ik de persoon met het pistool zonder problemen tegemoet komen. Ik heb in mijn leven wel ergere onzin moeten verkondigen.

Ik denk dus dat als je Poetin niet ziet zitten en zijn heerschappij wilt beëindigen, bepaald geen geringe doelstelling, je niet veel opschiet met allerhande emotioneel geleuter. Aan de andere kant, ik ben absoluut geen politicus, dus als iemand het op die manier toch wil proberen, mag dat van mij, maar dan wel op eigen risico.

Ik denk dat als je als NATO of als EU iets tegen Poetin wilt doen, je moet ophouden met emotioneel gebabbel en gewoon als een speer je huiswerk moet gaan doen. Natuurlijk stond de brug open en reed de trein niet, en ben je een echte held. Maar met dat soort praatjes ga je Poetin niet stoppen.

De dood van Navalny -- Deel 2

 

In de vorige blogpost ging ik in op de reacties op de verkondigde dood van Navalny. Mensen waren ontzet, ontroerd, kwaad, boos, woedend, onthutst en ga zo maar door. 

Maar als weldenkend mens kon je dat natuurlijk al maanden aan zien komen. In feite al vanaf het moment dat Navalny terugvloog naar Rusland en misschien nog wel veel eerder.

Ik eindigde die post daarom met de zinnen:

"Hoe gek kun je zijn?

Nou, kennelijk een stuk gekker dan je je als normaal mens kunt voorstellen."

 

Dat is misschien wat populair geformuleerd. In ieder geval is 'gek' geen goede verklaring voor die weinig rationele reacties. Wat is de juiste verklaring?

Wat je in al die berichten ziet, is dat men veel te hoog zit op bevooroordeeldheid. Dat men daar in doorsnee veel te hoog op zit, weten we ook via andere bronnen. Denk bijvoorbeeld alleen al de enorme populariteit van Wilders. Een teken aan de wand!

Mensen die hoog scoren op bevooroordeeldheid, zien de harde, externe werkelijkheid niet. Ze zijn gefocust op de sociale werkelijkheid van de groep, waarin ze leven. Ze denken daardoor vooral via hun emotionele systeem (systeem 1) en zijn niet goed in staat tot denken via het rationele systeem (systeem 2). Ze hanteren verder geen feitelijke waarheid, maar sociale waarheid.

Dat was ook precies wat er aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog gebeurde. De mate van bevooroordeeldheid wereldwijd was hoog opgelopen. Ik drukte dat vroeger wel uit als: de alfa-bètafactor stond torenhoog. Zodra dat het geval is, is oorlog doorgaans nog maar een kwestie van tijd. Mensen denken in dat geval zo dat gewelddadige conflicten vrijwel onvermijdelijk zijn.

Aan de vooravond van die grote oorlog dacht men aan Geallieerde kant: wij willen vrede, wij willen blijvende vrede. Om dat te bewerkstelligen redeneerde men heel kinderlijk: men vernietigde de vloot, de vliegtuigen, de tanks, de geweren en stuurde alle soldaten naar huis. Op die manier kon er onmogelijk opnieuw oorlog komen, dacht men. Bovendien, wie zou dat na die vreselijke Eerste Wereldoorlog nog willen?

Aan de andere kant was de bevooroordeeldheid ook torenhoog opgelopen, maar daar wilde men hartstochtelijk revanche voor de verloren Eerste Wereldoorlog. De eer was gekwetst, het land lag in puin, dit moest worden gewroken! Men zag de overwinning al voor zich. Zegevierend zou men Europa en zo nodig de rest van de wereld onderwerpen!

Mijn verklaring voor die opgewonden reacties op de dood van Navalny, terwijl effectieve acties om het probleem te lijf te gaan in feite volledig uitblijven, is dus dat onze samenleving in doorsnee veel te hoog zit op bevooroordeeldheid.

Daardoor kwebbelt men wel druk, maar men ziet de harde realiteit niet langer. Men heeft niet langer oog voor de harde buitenwereld. Men vertelt elkaar dat het wel goed zal komen en gelooft dat vervolgens zelf, want iedereen vindt dat.

Men gelooft dat men zijn verontwaardiging nadrukkelijk moet uiten en dat dan alles wel goed zal komen. Alleen zo werkt de harde Natuur niet.

Wat gaat er precies mis?

Een eerste punt is het emotionele denken. Het is vreselijk. Het is heel erg. En het geloof dat men die emoties vooral van de daken moet schreeuwen, dan komt alles vanzelf goed.

Een tweede punt is het niet in staat zijn om de harde, externe realiteit te zien. De harde realiteit is dat Nederland geen leger van betekenis heeft, dat de NAVO vooral een luchtkasteel is en dat het minimaal tien jaar duurt voordat de NAVO weer voldoende wapens en munitie heeft, mits men als een gek aan het bewapenen slaat.

Heeft men nog tien jaar om dat te doen? Ik denk niet, dat Poetin geduldig bereid is te wachten tot de tegenstander eindelijk op sterkte is.

Een derde punt is het omarmen van sociale waarheid. We zijn het allemaal even eens. Poetin deugt niet. Dat geeft een goed gevoel: we vinden even allemaal hetzelfde. We zijn één. Maar de feitelijke waarheid is dat we niets doen van enig belang en ook niet in staat zijn die collectieve verlamming te doorbreken.

Een vierde punt is dat typische niet-rationele denken. Men kwekt opgewekt, men brengt zijn emoties en gevoelens met veel bombarie tot leven, maar men is niet meer goed in staat te denken in termen van oorzaak en gevolg.

 

De dood van Navalny -- Deel 1

 

Volgens de Russische autoriteiten is Navalny dood. Zijn vrouw, mogelijk weduwe dus, merkt terecht op dat die autoriteiten vaak liegen. Je weet dus niet zeker of hij echt dood is.

Maar laten we even aannemen dat hij echt dood is. In de Volkskrant van vandaag (maandag, 19 februari 2024) is het een onderwerp dat voortdurend terug blijft komen.

Laat ik wat koppen citeren.

"Angst en woede bij rouw om Navalny". Die kop staat op de voorpagina onder een grote foto van een herdenking in Amsterdam, waarbij mensen kaarsjes aansteken bij een portret van Navalny.

Op de voorpagina ook, helemaal bovenin, boven "de Volkskrant", het kopje: "Steeds waren er nieuwe veroordelingen, steeds verder raakte de vrijheid uit het zicht, steeds strakker werd de strop om zijn nek". Links daarvan het portret van Arie Elshout met daarnaast klein de tekst; "Voor columnist Arie Elshout was Navalny een echte held".

Op pagina 2 een column van Sander Schimmelpenninck met de titel: "De schaamteloze omkering is het handelsmerk van extreem-rechts". Ogenschijnlijk heeft dat niets met de veronderstelde dood van Navalny te maken. Maar wie de column las, zag op het einde:

"Dit alles om af te leiden van het feit dat de PVV-fractie bestaat uit schertsfiguren. Het nieuwe Kamerlid Joeri Pool bijvoorbeeld, die met zijn Lombroso Piana-pak en stationsklok om de pols ook goed bij FvD had gepast, riep bij zijn maiden speech de Nederlandse regering op te stoppen met de 'voortdurende provocaties aan de Russische Federatie'. Een beetje respect voor de heer Poetin graag, aldus de voormalige informatiespecialist van Rijkswaterstaat. Het zoveelste parlementaire dieptepunt, zeker na de weerzinwekkende dood van Aleksej Navalny."

 

Op pagina 4: "Met de angst in het lijf leggen Russen bloemen voor Navalny". Het artikel beslaat bijna anderhalve bladzij inclusief een grote foto van een vrouw die Navalny in Moskou heeft herdacht en weggesleept wordt door de Moskouse politie.

Op de rest van pagina 5: "'Ík hoopte dat Navalny onze Nelson Mandela zou worden'". Dit artikel gaat over honderden betogers, 'vooral uitgeweken Russen', zaterdag op de Dam in Amsterdam.

Op pagina 6 een 'analyse' met de kop: "Wie kan Navalny opvolgen?"

Op pagina 7: "Joelia Navalny zette alles opzij voor de strijd van haar echtgenoot, die ze nooit vroeg om te stoppen".

Op pagina 12 een 'Volkskrant-commentaar' van Peter Giessen met de kop: "De dood van Aleksej Navalny illustreert de verwording van Poetins regime".

Op pagina 21 onder 'GEACHTE REDACTIE' een ingezonden brief onder het kopje ''Hypocrisie". Ik laat die brief hier volgen.

"Ik vind al die reacties op Navalny's dood getuigen van hypocrisie. Rutte, Biden, Macron en the like.

Zou het niet principiëler zijn alle contacten te verbreken (à la de situatie met Noord-Korea), diplomatiek en zakelijk. Gewoon niet meer praten en/of zakendoen met deze paria Poetin en de zijnen. Ambassades dicht, alle 'diplomaten' eruit en wij ook dáár weg: jammer dan voor 'koopmansland Nederland'.

Met geboefte praat je niet en doe je zeker geen zaken. Zie het artikel zaterdag (Economie, 17/2), hoeveel bedrijven er nog steeds zitten in dit door God verlaten land.

Dik Samson, Woensdrecht"

Ook op pagina 21 onder de ingezonden brieven, vetgedrukt de 'BRIEF VAN DE DAG' onder de kop: "Hoe mooi, ambassade aan de 'Navalnylaan'". Het voorstel van de briefschrijver is de straat in Den Haag waar de Russische ambassade staat, te hernoemen tot: Navalnylaan.

Op pagina 21 verder nog de reeds op de voorpagina vermelde column van Arie Elshout met de kop: "Laat het niet alleen bij lof voor Navalny. We moeten ons ook spiegelen aan zijn offerbereidheid tegenover het kwaad dat Poetin is."

Daarna niets meer over Navalny. De krant telde in totaal 24 bladzijden.

 

Wat valt me op?

Allereerst veronderstelt vrijwel iedereen dat Navalny inderdaad dood is. Dat kan heel goed kloppen, maar het kan in dit geval ook heel goed, dat de man nog niet gedood is. De bron van het bericht staat bekend als uiterst onbetrouwbaar.

Het tweede dat me opvalt, is al die emotie. Men is geschokt, men is boos, men is verdrietig. Men zag dit kennelijk niet aankomen. Maar hoe realistisch ben je dan?

Het doet me denken aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Men was druk bezig de vloot tot zinken te brengen, alle geweren en alle tanks en kanonnen te vernietigen en alle vliegtuigen op de schroothoop te dumpen. Want het mocht nooit weer oorlog worden!

Door die entousiaste vernietiging van alle verdedigingsmiddelen kreeg Hitler vrij baan. Het resultaat: 65 miljoen overbodige doden. Nog veel meer zwaar gewonden en verminkten. En 6 miljoen vermoorde Joden.

Was dat de schuld van Hitler? Of was het de schuld van die Nederlandse premier in die tijd, die dacht, dat we het beste lekker konden gaan slapen, want er was geen enkele reden tot ongerustheid.

Of was het de schuld van al die idioten die dachten dat het nooit weer oorlog zou worden als je maar gewoon enthousiast je eigen verdedigingsmiddelen vernietigde?

Churchill dacht het laatste en hij was niet de enige. Hitler was gewoon, wie hij was. Net zoals Poetin nu gewoon is, wie hij is.

Ik ben dus bang dat al die emotionele opwinding tegenover iemand als Poetin niet echt zal helpen.

Integendeel! Het is in Europa oorlog en wij nemen ondertussen aan die oorlog deel. Maar waarmee? En hoe? Kennelijk vooral door ons een enkele keer even op te winden. Op die manier hopen we het leger van Poetin niet alleen te stoppen, nee, we hopen zelfs Poetin te straffen.  

Hoe gek kun je zijn?

Nou, kennelijk een stuk gekker dan je je als normaal mens kunt voorstellen.

 

 

 

 

 

 

Bevooroordeelde mensen laten zich leiden door sociale waarheid, niet door feitelijke waarheid

Laatst bijgewerkt: 18/2/2024 om 13.11

 

In de vorige blogpost ging ik in op een column van Paul Krugman. De volgelingen van Trump laten zich volgens hem leiden door aangeprate angsten en zijn volledig de koppeling met de realiteit kwijt. Wat ze geloven is feitelijk gezien vaak kolder.

Ik generaliseerde die stelling wat tot: Trump-volgelingen laten zich leiden door hun emoties en hebben lak aan de feiten. Letterlijk schreef ik:

"Eigenlijk kun je de stelling dan dus zo formuleren:

MAGA is Based on Emotions, Not Facts."

Toen ik echter de volgende dag die post nog een keer naliep, zag ik, dat er iets niet helemaal leek te kloppen.

De MAGA-mensen volgen hun emoties, ze gebruiken vooral hun systeem 1 en zullen dus hoog scoren op bevooroordeeldheid. De variabele die heel goed aangeeft of men een strongman-enthousiast is.

Maar hoe zit het dan met de onbevooroordeelden? De mensen die niets van de strongman moeten hebben? Je bent dan geneigd te denken, dat die vooral hun systeem 2 zullen hanteren. Alleen in werkelijkheid klopt dat niet. Want systeem 2 is traag, kost veel tijd en energie, en daardoor gebruikt vrijwel iedereen heel vaak systeem 1. Dat is gemakkelijker, handiger en zuiniger en werkt vaak ook heel behoorlijk.

Maar als beide groepen vooral systeem 1 hanteren, wat is dan precies het verschil tussen beide groepen?

Onbevooroordeeldheid betekent natuurlijk niet dat men voortdurend zijn systeem 2 volgt. Maar het betekent wel dat men bij belangrijke beslissingen eerder terugvalt op systeem 2.

Onbevooroordeeldheid betekent ook dat het systeem 1 dat men hanteert, anders werkt. Men ziet immers de uitkomst van het systeem 2 denken als leidend. Het emotionele systeem pikt dat op en probeert dan die uitkomst te voorspellen.

Bij het lezen van onderzoek (wat ik vele tientallen jaren gedaan heb en nog steeds doe) voel ik al snel dat er dingen niet kloppen of juist wel kloppen. Wanneer je daarna gericht verder gaat zoeken, blijken die gevoelens doorgaans ook te kloppen.

Het verschil zit in het systeem 2 denken. In het respect voor de harde feiten. Ik denk misschien wel vaak via mijn emoties, maar uiteindelijk geloof ik dat de harde feiten het laatste woord hebben en dat mijn emoties daaraan ondergeschikt zijn. Als de feiten zeggen A en je voelt B, dan kies ik voor A. Althans dat hoop ik en dat probeer ik.

Maar dan klopt de geformuleerde stelling hierboven dus niet of niet helemaal. Of is die op zijn minst misleidend. MAGA is dus niet zondermeer gebaseerd op emoties. Waarop dan wel?

Het soortenmodel geeft daarop het antwoord. De volgelingen/gelovigen van de strongman (inclusief de zogenaamde 'men of action', RWA- en SDO+) zitten in een machtige groep. Daar zitten ze in vanuit twee verschillende motiveringen. Ze zoeken aan de ene kant veiligheid en geborgenheid en mogelijk een bestaan in die machtige groep door daar bij te willen horen. Aan de andere kant zoeken ze macht, ze willen in de machtige groep zo hoog mogelijk komen, omdat dat de meeste voordelen levert.

Dat betekent dat ze het geloof van de groep omarmen als de ultieme werkelijkheid. Hun door de groep aangeleerde emoties vormen de neerslag van het geloof van de groep, dat uiteindelijk grotendeels door de strongman bepaald wordt.

De stelling moet dan dus worden:

MAGA is Based on Social Truth, Not Factual Truth.

Bij nazoeken via Google (via de opdracht: "social truth" "factual truth") blijkt Google op internet geen teksten te kunnen vinden, die beide termen tegelijk hanteren als enige soorten waarheid.

Dat suggereert dat dit onderscheid (althans tegenwoordig) niet gangbaar en niet bekend is. Het laatste deel van de stelling hierboven (social truth, not factual truth) is kennelijk in deze blogpost voor het eerst verwoord als de twee tegenovergestelde soorten waarheid, die mensen hanteren. 

Met 'tegenovergesteld' bedoel ik in dit verband dat beide soorten waarheid niet compatibel zijn. Wie kiest voor de harde feiten, kan niet tegelijkertijd ook kiezen voor sociale waarheid. Die twee zijn niet verenigbaar.

Het kan natuurlijk wel gebeuren dat iets dat door de groep als waar wordt gezien, tegelijk ook feitelijk waar is. De strongman zal niet honderd procent van de tijd liegen en onwaarheid spreken. Anders zou men een simpel mechanisme hebben om feitelijke waarheid te ontdekken, wat natuurlijk niet zo is.

Als het onderscheid tussen deze twee vormen van waarheid inderdaad niet eerder op deze manier is verwoord, heeft deze blog daarmee de primeur voor dit resultaat. Een en ander overeenkomstig onze missie, zoals in de kop van de blog vermeldt.

Uiteindelijk gaat het natuurlijk niet alleen om Trump en zijn volgelingen/gelovigen. Meer in het algemeen lijkt dus te gelden dat de volgelingen/gelovigen van een strongman zich laten leiden door de sociale waarheid van hun groep en niet door de waarneembare feitelijke waarheid.

De stelling wordt dan:

Bevooroordeelde mensen laten zich leiden door de sociale waarheid van hun groep, niet door de feitelijke waarheid.

Paul Krugman over de aanhangers van Trump: "MAGA Is Based on Fear, Not Grounded in Reality"

Laatst bijgewerkt: 18/2/2024 om 6.15

Door Google News werd ik geattendeerd op een column van Paul Krugman in de New York Times. Hier: https://www.nytimes.com/2024/01/29/opinion/trump-maga-fear.html.

We kennen Krugman door de Nobelprijs Economie die hij in 2008 toegekend kreeg. Maar hij schrijft ook columns, die vallen vaak op door hun heldere betoogtrant.

De titel van deze column is: "MAGA Is Based on Fear, Not Grounded in Reality". MAGA in een bekende Amerikaanse afkorting die Trump als slogan hanteert: Make America Great Again.

De stelling die Krugman in zijn column probeert hard te maken, is dat de Trump-aanhang bang wordt gemaakt met allerhande wilde berichten, maar dat die angst en die berichten niet gebaseerd zijn op de realiteit.

Ik weet niet of die stelling helemaal klopt. Het lijkt duidelijk dat de Trump-aanhangers elkaar van alles en nog wat aanpraten onder leiding van hun Grote Leider. Maar ik denk dat er van Trump ook de suggestie uitgaat van 'Volg mij en jullie zullen alles krijgen, wat jullie wensen'. Ik denk dus dat het niet alleen angst is, die zijn aanhang drijft, maar dat het voor een deel ook positieve emoties zijn, waarmee hij zijn aanhang trekt.

Over het tweede deel van de stelling, men baseert zich niet op feiten (maar op fictieve verhalen), zijn Krugman en ik het eens. In zijn column geeft hij een hele reeks voorbeelden, die ik hier niet ga herhalen.

Wat betekent dit? De Trump-aanhang wordt met emotionele verhalen opgehitst, bang gemaakt en lekker gemaakt. Dat zijn, wat ik noem, 'mooie' verhalen. Verhalen die een sterk emotioneel effect oproepen bij de toehoorders, maar ook verhalen die vaak weinig of niets met de harde werkelijkheid van doen hebben en de werkelijkheid soms zelfs volledig omdraaien.

Dat omdraaien van de werkelijkheid is iets dat je vaak bij strongmen ziet. Toen Hitler het deed, heette dat de Grote Leugen. Je liegt zo ontzettend, dat je publiek zich niet kan voorstellen dat het een leugen is. Dat kun je bijvoorbeeld bereiken door de werkelijkheid honderdtachtig graden om te draaien. 

Jij bent niet de agressor, nee, dat zijn de anderen. Jij bent niet de fascist, nee, dat is de tegenpartij (Poetin). Jij hebt niet het meisje aangerand, maar het meisje heeft jou het hoofd op hol gebracht met haar uitdagende kleding. Zij is niet het slachtoffer, nee, dat ben jij!

Als die bredere stelling ('Trump-aanhangers worden gedreven door hun emoties en kijken niet naar de harde realiteit') klopt, wat kunnen we daar dan uit concluderen?

Ik denk twee dingen. Allereerst is het opnieuw een bevestiging van het soortenmodel. De Grote Leider verzamelt een leger van volgelingen/gelovigen om zich heen, die geloven dat hij hen naar het Beloofde Land zal leiden en alle echte en fictieve tegenstanders zal vernietigen. (De vernietiging van die fictieve tegenstanders leidde in de Tweede Wereldoorlog tot de Holocaust. De volgelingen/gelovigen zijn volledig overtuigd van het verkondigde onzin-verhaal.)

Maar het soortenmodel is al vele malen bevestigd. Verder was het vrijwel volledig gebaseerd op wat er bekend was uit hard, gerepliceerd onderzoek. Het eerste punt levert ons dus niet veel nieuwe informatie op. Op naar het tweede punt.

Ten tweede suggereert de stelling dat de aanhangers van de strongman denken met hun onderbuik (denken via systeem 1). Zij volgen hun emoties, die de strongman met handig praten weet op te roepen en conditioneert.

Die conditionering gebeurt via taal. Het proces (ook als het niet via taal gaat) heet 'klassieke conditionering'. Lang geleden kreeg Pavlov voor het beschrijven van de manier waarop het gaat de Nobelprijs Fysiologie.

B.F. Skinner noemde dit soort conditionering vele jaren later: 'respondente conditionering'. De volgeling krijgt door het verhaal van de strongman onbewust en of hij wil of niet (onwillekeurig dus) nieuwe emotionele reacties aangeleerd op voorheen neutrale prikkels.

De emoties die men in reactie op bepaalde zaken al had, worden daarna dus door andere prikkels opgeroepen dan eerst. Waren de X eerst normale mensen, na conditionering door de strongman is het tuig geworden, dat alle mogelijke problemen veroorzaakt en zo snel mogelijk volledig van Gods aardbodem moet worden verwijderd.

Hoe zit het dan met systeem 2 denken? Dat is wat Skinner noemde: 'operant gedrag'. Om een bepaald doel te bereiken (bijvoorbeeld om een bepaalde beloning te krijgen) pas je je gedrag zo aan, dat die beloning tenslotte inderdaad bemachtigd wordt.

Een alledaags voorbeeld. Je kunt op heel veel manieren kaas uit een koelkast proberen te halen, zodat het niet lukt. Maar doorgaans zijn we behoorlijk goed in het vinden van de manier, waarop het wel lukt.

Een boer die meer melk van zijn koeien wil, schiet niks op met boos worden (een emotionele reactie) of met op zijn koeien inpraten. De methode die de strongman gebruikt om zijn volgelingen/gelovigen te manipuleren. Ook de methode die via systeem 1 het meest voor de hand zou liggen.

De boer zal dus iets anders moeten bedenken, iets dat wel werkt. Hij zal in dit geval echt moeten doen aan systeem 2 denken. Nauwkeurig observeren, zich zijn doel goed realiseren, een aanpak bedenken en tenslotte die aanpak toetsen aan de realiteit. Werkt de aanpak inderdaad of is het probleem nog steeds niet opgelost? De feedback van de harde natuur bepaalt dus of het resultaat van het systeem 2 denken succesvol is.

In onze moderne samenleving geldt dit voor boeren noodzakelijke systeem 2 denken inmiddels natuurlijk in mindere mate. Tegenwoordig worden boeren soms gewoon erg boos, gaan ze samen massaal demonstreren en krijgen tenslotte via de politiek wel, wat ze ongeveer willen hebben.

Dit voorbeeld laat ook zien, waarom mensen tegenwoordig steeds meer moeite hebben met het rationele denken dat systeem 2 vraagt. Volg gewoon je systeem 1, verwoord luid je gevoelens en wensen, word zo nodig heel erg boos of heel erg verdrietig en je krijgt tenslotte vaak, wat je wilt hebben.

Daarnaast krijg je echter ook iets, dat je op de lange termijn beter niet kunt hebben. Je leert daardoor onbewust en onwillekeurig dat je problemen oplost via systeem 1. Je ontwikkelt niet langer het lastige, moeilijke en tijdrovende systeem 2 denken.

Systeem 1 werkt niet goed in gevallen dat je met de harde natuur te maken hebt. Je mag dus best vinden en van de daken roepen dat inenten niet nodig is, maar het virus en je afweersysteem gaan daarna niet opeens je probleem oplossen. De natuur is hard en als je pech hebt, overleef je je eigen gekkigheid niet.

Hoe kunnen we nu de bredere stelling, die we ontleenden aan Krugman, samenvatten? Zo:

MAGA is Based on System 1 Thinking, Not on System 2 Thinking.

Maar dat bevestigt mijn veronderstelling dat de variabele die zo goed* voorspelt of men Trump volgt of niet (bevooroordeeldheid, prejudice), staat voor de manier waarop men denkt. Hanteert men systeem 1 (snel denken via emoties) of systeem 2 (traag denken door moeizaam en zorgvuldig na te denken met respect voor de feiten)? 

Meestal zetten we feiten tegenover fictie, of feiten tegenover opinies. Maar misschien is het nog simpeler. Focussen we op ons gevoel, of focussen we op de feiten? Focussen we op onze binnenwereld gevuld met emoties en 'mooie' ideeën of focussen we op de harde wereld om ons heen?

Eigenlijk zou je de stelling dan dus zo kunnen formuleren:

MAGA is Based on Emotions, Not Facts.

 

Laat ik een simpel voorbeeld geven. In onze achtertuin staat een prachtige boom. Dat wil zeggen: wij vinden het een 'prachtige' boom. Maar die boom staat gevaarlijk scheef en is akelig groot. Vroeg of laat gaat die om.

In dit geval heb je twee opties. Je kunt je gevoel volgen en zeggen: het is zo'n prachtige boom, die moet blijven staan! Of je kunt je verstand volgen en zeggen: als die boom naar beneden komt, richt hij een hoop schade en met wat pech kan hij bovenop iemand vallen. Het is beter die boom te knotten.

Op de korte termijn is het heerlijk om die boom te laten staan, maar op de lange termijn kan het veel ellende geven. 

En dat is  precies, wat we voortdurend weer zien. Zodra een deel van de bevolking een strongman aan de macht brengt, wordt het daarna een gigantische rotzooi. Vaak snel, soms duurt het wat langer, maar een rotzooi wordt het!

---

* Altemeyer vermeldt in de bijlagen (op internet te vinden) van zijn laatste met John Dean geschreven boek een gevonden correlatie van hoger dan 0.80 waarbij prejudice zeer betrouwbaar gemeten was. Een correctie voor onbetrouwbaarheid zal die gevonden correlatie dus niet meer wezenlijk verhogen.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bob Altemeyer is niet langer onder ons

 

Bob Altemeyer (1940-2024), de psycholoog die 'rechts autoritarisme' (RWA) meetbaar maakte en valideerde, is niet langer onder ons.

De site waarop hij tot voor kort nog publiceerde (https://theauthoritarians.org/update/), meldde op 10 februari 2024:

 

 "I regret to inform readers that Bob Altemeyer has passed away."

 

 

 

 

 

Messianistische politiek: de Grote Leider als Messias

 

 

In de NRC van 31 januari 2024 vind ik een artikel van Ian Buruma getiteld: Rechts populisme als de nieuwe opium voor het volk (https://www.nrc.nl/nieuws/2024/01/30/rechts-populisme-als-de-nieuwe-opium-voor-het-volk-a4188584#/krant/2024/01/31/#118).

Ik ben geneigd te denken dat het eigenlijk 'het' opium zou moeten zijn, maar wie ben ik? Goed, ter zake.

Buruma legt een verband tussen religie en de moderne rechts-populistische politiek. Beter gezegd: hij ziet dat veel strongman-politici een behoorlijk religieuze koers varen. Ze proberen gelovigen als gewillig stemvee aan zich te binden (mijn woorden, MvE).

Buruma noemt in dit verband Narendra Modi, Donald Trump, de terreurgroep Hamas en Geert Wilders.

 

Over Modi merkt hij ondermeer op:

"Modi heeft zich ontpopt als een soort politieke hogepriester van het hindoeïsme. In die rol bracht hij offers aan de god. De nieuwe tempel heeft bovendien een bijzondere betekenis voor de partij van Modi, de BJP, omdat hij werd opgetrokken op de ruïnes van een moskee uit de 16de eeuw die in 1992 werd verwoest door joelende Hindoe-nationalisten, daartoe aangespoord door leiders van de BJP.

Modi belooft zijn volgelingen dat hij een ‘nieuw India’ zal stichten, een hindoeïstisch India namelijk, waar de meer dan 200 miljoen moslims worden gezien als ongewenste vreemdelingen."

 

Over Trump merkt hij op:

"Donald Trump mag dan een fraudeur en een aanrander zijn, die vrouwen naar hun ‘pussy’ grijpt, maar veel van zijn trouwe volgelingen zien hem als een verlosser die door God op aarde is gezet om de VS te bevrijden van feministen, homo’s, liberale elites, immigranten, asielzoekers, en andere zondaars.

Volgens een video op Trumps website, Truth Social, moeten we dit zo zien: „God moest iemand hebben om zich te begeven in de vuige slangenkuil... Daarom heeft God Trump geschapen.”

In evangelische en reactionaire katholieke kringen is Trump meer dan een politicus. God heeft de voormalige president gekozen om Amerika weer groot te maken. Hij wordt weliswaar aangeklaagd wegens financiële en politieke fraude en ophitsing tot geweld, maar dat betekent dat hij een martelaar is, die wordt vervolgd door snode machten, net als Onze Lieve Heer."

 

Over Hamas merkt hij op:

"Daarom kan een beweging van religieuze extremisten – Hamas bijvoorbeeld – nooit een democratische partij worden. In een radicale moslimstaat is geen plaats voor debat of compromis. En hetzelfde geldt voor extremisten in Israël die de bezetting van de Westoever en de uitzetting van Palestijnen rechtvaardigen door de bijbel te citeren. Over waterrechten kun je soebatten. Over heilige grond niet."

 

Over Wilders merkt hij op:

"Geert Wilders, de poldermessias, zegt dat hij bereid is om tot een schikking te komen met andere partijen en om zijn extremisme tijdelijk in de ijskast te bewaren, maar een politicus die de Koran wenst te verbieden en zich presenteert als de redder van de ‘joods-christelijke traditie’ is ook niet de juiste man om een democratische regering te leiden."

 

Buruma eindigt zo:

"Dat veel democratische staten nu te kampen krijgen met messianistische politiek komt niet omdat de macht van de kerk is toegenomen. Ik denk eerder dat het tegendeel waar is. In de meeste westerse democratieën geniet de georganiseerde godsdienst nauwelijks nog enig gezag. Dat is zelfs zo in de VS, waar de meeste mensen nog wel de een of andere religie aanhangen. Maar erg veel Amerikaanse christenen, met name de Trump aanhangers, volgen freelance dominees en geestelijke entrepreneurs.

Juist op plekken in Europa waar rechts populisme sterk is toegenomen is het gezag van de kerk – en ook de communistische ‘kerk’, denk aan het oosten van Duitsland – in elkaar gezakt. Mensen die vroeger braaf naar de kerk gingen en zich door de priester of dominee lieten vertellen op wie zij moesten stemmen, voelen zich vaak verloren en zoeken nu naar een nieuwe verlosser die de oude vertrouwde wereld, waarin alles zo duidelijk leek, weer te voorschijn kan toveren. Er zijn nu meer dan genoeg volksmenners die maar al te graag aan dat verlangen tegemoet willen komen."

 

Ik weet niet of al zijn beweringen kloppen, maar onmiskenbaar lijkt mij dat er inderdaad een koppeling tussen religie en strongmen bestaat, Uitgaande van het (op deze blog geïntroduceerde en besproken) soortenmodel moet je dat ook verwachten.

De Grote Leider predikt zijn evangelie, de grote schare van gewone (niet sociaal-dominante) volgelingen/gelovigen gelooft dat blindelings. Zijn élite (de hem omringende double highs) geloven dat nog fanatieker, omdat ze en autoritaristisch zijn en sociaal-dominant. En de men of action die hij aantrekt, doen fanatiek alsof ze zijn evangelie ook geloven, terwijl ze dat in werkelijkheid niet echt doen. Alleen de double lows moeten er niets van hebben, maar die worden vervolgd en zo nodig opgesloten of vermoord.

Rechtse politiek is messianistische politiek, ben ik geneigd te zeggen. Maar dat is natuurlijk een gevaarlijke uitspraak. Om te beginnen is het begrip 'rechtse politiek' uitermate vaag en voor verschillende uitleg vatbaar. En vervolgens zal niet iedereen helder op het netvlies hebben, wat 'messianistische politiek' dan precies is. Het is dus de vraag of die uitspraak verduidelijkend werkt.

Maar uitgaande van het soortenmodel valt dat wel te verduidelijken. Het grote bindmiddel voor de machtige groep (ook wel aangeduid als: lethal union, dodelijke club) is bevooroordeeldheid. Uit onderzoek weten we dat bevooroordeeldheid de beste voorspeller is van enthousiasme voor de strongman.

Wat is bevooroordeeldheid? De strongman vertelt zijn aanhangers wat ze graag willen horen. Die aanhangers vinden dat heerlijk om te horen en zien in ruil daarvoor de strongman als hun Grote Leider, die hen naar het Beloofde Land zal leiden. Onder zijn bezielende leiding zullen zij de Wereld veroveren en bezitten. Alle andere groepen zullen gedood worden of hun slaven zijn.

De machtige groep belooft zijn volgelingen akelig veel, mits ze bereid zijn alles blindelings te geloven en hun leider blindelings te volgen. Tussen bevooroordeeldheid en het irrationele geloof in de slogans van de groep moet je dus een duidelijk verband verwachten.

Wat betekent dit artikel nu concreet? Buruma ziet een verband tussen strongman en messianistische politiek. Uit de voorbeelden die hij geeft, volgt dat dat verband er ook echt is. Dat bevestigt opnieuw de waarde en juistheid van het soortenmodel.

Die zee van eindeloos gebabbel voelt niet goed!

 

Heb ik gisteren te lang gewerkt? Heb ik slecht geslapen? Ging er gisteren of vandaag iets grondig mis? Het antwoord is driemaal: nee. Waar komt dan dat onheilspellende gevoel vandaan?

Vandaag (zaterdag, 3/2/2024) heb ik na het opstaan drie kranten doorgenomen: de Volkskrant, de Trouw en het Dagblad van het Noorden. Voor mijn idee staat er op zaterdagen meestal weinig in de kranten. Het zijn overwegend roeptoeter-verhalen in de trant van 'kijk mij eens', die niet echt informatie bevatten. Vroeger zou ik vermoedelijk verzucht hebben: er stond weer niks in!

Maar het is alsof het dit keer op een of andere manier anders is. Er stond wel iets in, doordat er niets in stond. Dat wil zeggen: er stond heel veel tekst in, maar het glibberde allemaal weg. Het was alsof ik in een grote zee van eindeloos gebabbel verzeild was geraakt.

En dat maakte me bang. Dat leverde ergens diep in mijn buik het gevoel op: dit is niet pluis. Dit is foute boel! Dit gaat mis!

Lezers van kranten schijnen volgens onderzoek onder krantenlezers vooral behoefte te hebben aan goed nieuws. Want de krant staat al vol akelig nieuws, vinden ze. Althans dat wordt door journalisten beweerd. Maar ik heb geen behoefte aan 'goed' nieuws. Ik heb behoefte aan verhalen waar kop en kont aan zit. Verhalen waarbij je je iets kunt voorstellen.

Laat ik een voorbeeld geven. Gisteravond las ik in de NRC van vandaag (3/2/2024) de column van Martijn Katan. Die column was zo geschreven, dat alles glashelder was. En de strekking was simpel. PFAS is een verzameling moeilijk afbreekbare stoffen, die vrijwel overal in zitten tegenwoordig en daardoor in het milieu terecht komen en daar blijven hangen.

Maar zijn ze ook slecht voor onze gezondheid? Tot nu toe is daar geen harde evidentie voor. Moet je dit nu als wetenschapper van de daken roepen of kun je dat beter voor je houden? Als je die informatie verspreidt, heb je kans dat mensen daardoor nog gemakkelijker doorgaan met PFAS overal in te stoppen.

Katan heeft geen zin in zo'n geval zijn mond te houden, omdat je als wetenschapper nu eenmaal geen concessies kunt en moet doen aan de Waarheid. Zo vat ik zijn verhaal samen. Een duidelijk verhaal en ook een duidelijk punt. Je moet zelf kiezen of je gaat voor waarheid of een bepaald effect op je publiek. Zo simpel is het. Dat is uiteindelijk een persoonlijke keus.

Als één van die drie kranten zo'n helder verhaal had gehad, had ik gedacht: er is hoop, misschien valt het mee, er zijn meer mensen die gewoon willen weten, hoe het zit. Maar nee dus.

Aan de andere kant kun je tegenwerpen, als ik de NRC (online) iets later had gelezen, had ik dus wel een stuk gehad, dat voor mijn idee oké was en was mijn verontruste gevoel mogelijk weggebleven.

Ik weet niet of dat helemaal klopt. Ik ben blij met bepaalde verhalen en die blijf ik met de nodige moeite van tijd tot tijd ook vinden. Maar wat mijn gevoel van onbehagen oproept, is die grote omringende zee van eindeloos gebabbel.

Die grote zee betekent iets, vertelt iets over hoe de mensen in ons land in doorsnee denken. Op dezelfde manier als dat afbeeldingen op een oude vaas een archeoloog iets vertellen over de cultuur van die tijd.

Dat er nog weldenkende mensen zijn die soms een stukje mogen publiceren, is mooi en prachtig. Maar dat neemt die enorme poel van eindeloos gebabbel niet weg.

Hebben we harde evidentie dat het allemaal wel mee valt? Wat we hebben aan harde evidentie is precies omgekeerd. Zodra je gaat toetsen, schrik je. Zodra je vaardigheden gaat bepalen, schrik je. Zodra je kennis gaat bepalen, schrik je.

Denk aan een harde maat als bevooroordeeldheid (prejudice). Als het goed was, zou iedereen behoorlijk onbevooroordeeld moeten zijn. Maar dat is in de verste verte niet het geval. Als dat zo was, zouden we bevooroordeeldheid niet eens goed kunnen meten. De werkelijkheid is dat het meten al heel lang nooit  problemen oplevert. We vinden altijd een heel betrouwbare maat. Dat betekent dat er mensen zijn die heel onbevooroordeeld zijn en mensen die heel erg bevooroordeeld zijn, terwijl de meesten daar ergens tussenin vallen met een vaste waarde.

Sta ik alleen met mijn onderbuik-gevoel? De cultuur-historicus Johan Huizinga begon aan de vooravond van de Tweede Oorlog (1935) zijn boek over fascisme met deze twee zinnen: "We leven in een bezeten wereld. En we weten het." Het boek was bestemd voor hen, die wisten dat ze in een bezeten wereld leefden. Het was bestemd voor lezers die de dreiging van het oprukkende fascisme zagen.

Hannah Arendt noemde haar bundel essays in 1955: "Men in Dark Times". En dat was niet zomaar. Ze was geïnspireerd door de eerste zin van een gedicht van Bertolt Brecht uit 1939: "Wirklich, ich lebe in finsteren Zeiten!" Donkerder dan toen, leek je het in 1939 niet te kunnen krijgen, maar in werkelijkheid moest het ergste toen nog komen.

Hoe omschreef Arendt eerder de essentie van het fascisme? In The Origins of Totalitarianism (1951) volgens de Nederlandstalige Wikipedia zo: "Hierin komen [. . .] de verdwijning van het verschil tussen feit en fictie aan bod." De feiten verdwenen uit het praten en denken en opinies en slogans zonder feitelijke onderbouwing namen het over. (In feite precies wat we meten met bevooroordeeldheid.)

Huizinga, Arendt en Brecht hadden het over het opkomende fascisme in de dertiger jaren van de vorige eeuw dat vervolgens tot de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust zou leiden. We zijn nu bijna honderd jaar verder. En weer is het oorlog in Europa. En weer lijkt het net zo te gaan als toen. En weer voel je dat de tijdgeest niet oké is.

Aan de andere kant mag je mensen dat oeverloze geleuter misschien niet verwijten. Ze zitten in een cultuur en in een samenleving waar het babbelen hoog in het vaandel staat en men neerkijkt op helder en zindelijk denken. Wanneer krijg je als normale leerling of student nog oefening in helder en goed denken?

Via de mail kreeg ik net de laatste peiling van de politieke verhoudingen in ons land binnen. De PVV van Wilders scoort nu een percentage dat overeenkomt met 50 van de 150 zetels in de Tweede Kamer. Een derde van de Nederlandse burgers stemt met de onderbuik en laat zich door populair gebabbel op sleeptouw nemen.

Ik zou willen dat mijn onderbuikgevoel onterecht is, maar voorlopig ben ik daar nog niet zo zeker van.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Leuteren over genocide en Holocaust bevestigt het soortenmodel

 

Laatst bijgewerkt: 11-2-2024 om 16.49

 

In het Dagblad van het Noorden van vandaag (5/2/2024) vind ik een stuk met de titel: Een dialoog voeren over genocide, hoe doe je dat? Het is geschreven door Alma Mustafic, die als 14-jarige Srebrenica overleefde.

Ik heb deze avond nog een glas wijn gedronken met mijn vrouw, maar tot een echte dialoog over genocide is het niet gekomen. Ik weet niet of ik daar rouwig om moet zijn. Zou een dialoog met mijn vrouw over dit onderwerp zinvol geweest zijn?

Ik zie haar voorlopig nog niet meedoen aan iets dergelijks. Zelf zie ik wel dat een groot deel van alle Nederlanders vaak niet echt nadenkt, dat zou dus een argument kunnen zijn om over te gaan tot meer drastische actie, maar zelf ben ik daar, helaas of gelukkig, niet zo de persoon voor.

Bovendien, zeg dat je om die reden iets meer dan de helft van alle Nederlanders een voortijdige einde zou kunnen bezorgen, toch een behoorlijk massale vernietiging zou je denken, 'genocide' zou het natuurlijk nog steeds niet zijn, want dan moet je echt gericht een volledig volk proberen uit te roeien.

Ik begin nu inderdaad wel nieuwsgierig te worden, hoe je met iemand een dialoog moet voeren over 'genocide'.

Een eerste probleem dat ik voorzie, is dat beide gesprekspartners het roerend eens: dat moet je niet doen! Maar als je het samen volledig eens bent, gaat het niet lukken om daar een dialoog over te voeren. Hoe los je dat op?

In het artikel vind ik op dit punt helaas geen echte aanwijzingen. Dat beperkt de praktische bruikbaarheid natuurlijk wat.

Het stuk begint met in te haken op de actualiteit. De Hogeschool Utrecht (HU) deed moeilijk over een voorgenomen collegereeks over de Holocaust en antisemitisme.

In eerdere blogposts heb ik al uitgelegd dat die koppeling nogal ondoordacht is, maar tja, dat is nu eenmaal wat mensen in hun hoofd hebben, dus dat Hitler-verhaal zal nog wel even blijven circuleren.

Het artikel vervolgt daarna met:

"We zagen deze dagen een gepolariseerd Nederland op zijn best, en dat was lelijk om te zien. Wat me verbaasde, waren de polariserende reacties van de experts zelf, die als geen ander zouden moeten weten waartoe polarisatie leidt.

Polarisatie is een fase waarin mensen steeds verder van elkaar komen te staan, waardoor dialoog moeilijker wordt en de kans op een conflict aanzienlijk stijgt. In het ergste geval kan polarisatie leiden tot genocide, maar deze link werd door niemand gelegd, niet eens door onze genocide-experts.

In plaats daarvan zagen we alleen maar meer polariserende reacties. En iedereen deed mee, behalve recente genocide-overlevenden. En juist die groep dienen we bij dit gesprek te betrekken om escalatie te voorkomen. Dat is een gemiste kans voor ons allemaal."

 

Zagen we echt een gepolariseerd Nederland? Persoonlijk heb ik daar niet zo veel van gemerkt, terwijl ik doorgaans toch dagelijks meerdere kranten en nieuwssites doorneem. Doelt de schrijfster misschien op de recente overwinning van Wilders? Maar waarom dan beginnen met het gedraai van de HU?

Ik kreeg juist de indruk dat de rest van Nederland (behalve natuurlijk de leiding van de HU) het helemaal niks vond. Je hoorde vooral kritiek en schampere opmerkingen.

Maar laten we het fragment verder volgen. De schrijfster heeft het over 'polariserende reacties van experts zelf'? Waar doelt ze hier in godsnaam precies op?

Daarna krijgen we een hele uiteenzetting over 'polarisatie'. De Nederlandstalige Wikipedia stelt daarover echter vrij simpel:

"Meestal wordt polarisatie gebruikt om te verwijzen naar een toename van spanningen tussen sociale of politieke groepen."

Tussen welke politieke of sociale groepen nemen in dit geval de spanningen zienderogen toe? Met alle respect: je kunt ze ook zien vliegen. Of je kunt zoals Don Quichotte deed, windmolens aanzien voor gevaarlijke tegenstanders. Ik zou zeggen: beide beentjes maar even op de grond houden. En alle geleuter maar even inslikken. 

Zagen we daarna alleen maar meer polariserende reacties? Behalve dan natuurlijk bij die uiterst bijzondere groep van 'recente genocide overlevenden' waartoe de schrijfster zelf behoort. Het lijkt de fabeltjeskrant wel!

Ook de term 'genocide-experts' verdient onze aandacht. Het klinkt goed, maar wat zijn dat eigenlijk precies? Mensen die expert zijn in het uitlokken en uitvoeren van genocides? Ja hoor, die mensen lopen hier gewoon bij bosjes vrij rond. Het is in Nederland al generaties lang een soort nationale hobby. Net zoiets als schapen houden. Niets om je druk over te maken!

Tot slot krijgen we nog het opgeheven vingertje van de schooljuf. We hebben onze prachtige kans gemist? We hadden juist die bijzondere groep van 'recente genocide overlevers' waartoe de schrijfster zelf behoort, bij het gesprek moeten betrekken, maar dat hebben we niet gedaan. Op die manier hadden we escalatie misschien nog kunnen voorkomen, maar nu gaat het gegarandeerd helemaal mis! De voorstanders en tegenstanders van die collegereeks gaan elkaar uitmoorden! Help!

Ik denk dat als je Chat-GPT vraagt iets over dit onderwerp te formuleren, je een heel wat doordachter epistel krijgt. De onbenulligheid druipt er nu wel erg van af.

In mijn vorige blogpost citeerde ik Max Pam over de Holocaust: "Wie er niet bij is geweest, vergeet snel of wil het gewoon niet weten". Het is allemaal te erg en te vreselijk, als normale mensen vluchten we liever weg. Een typische systeem 1 reactie, maar heel begrijpelijk.

In het artikel dat ik hierboven bespreek, zien we echter iets anders. Ze was er als jonge vrouw bij en het heeft grote indruk gemaakt. Haar vader is bij die moordpartij omgekomen. Zelf heeft ze zich daarna tot doel gesteld het verhaal over Srebrenica verder te verspreiden. De wereld kond te doen, zeiden we vroeger.

Maar dan zie je iets interessants. De woorden zijn hun eigen leven gaan leiden. Ze heeft te maken met een publiek dat ze wil beïnvloeden en dat heeft invloed op wat ze beweert. Als je het zo hoort, klinkt het in eerste instantie plausibel. Pas als je de moeite neemt, je af te vragen wat het allemaal precies betekent, zie je het probleem. De koppeling met de realiteit is zoek.

Dat kan bijna niets anders betekenen, dan dat ze autoritaristisch is. De woorden koppelen niet langer aan de waarneembare werkelijkheid. Maar als je autoritaristisch bent en je wilt ook nog met alle geweld je verhaal doen, dan ben je vermoedelijk ook nog sociaal dominant. Je zou dan verwachten dat ze extreem bevooroordeeld moet zijn.

Dat zie je inderdaad terug in het stuk. De ene wilde bewering volgt de andere. Het zijn allemaal slogans die we als dom publiek klakkeloos moeten geloven en herhalen. Maar op die manier krijgen we natuurlijk niet meer bruikbare kennis over genocide en Holocaust.

Genocide is een wat abstract begrip, want er zijn veel genocides geweest. Maar de Holocaust staat heel concreet voor de moord op zes miljoen Joden. In mijn synodaal gereformeerde opvoeding heb ik geleerd dat je de naam van 'God' niet ijdel mag gebruiken. Dat geldt mijns inziens voor de Holocaust ook. Gooi er niet lichtzinnig mee, maar dat doet ze helaas juist wel.

Als psycholoog begrijp ik het. Het is misschien allemaal heel menselijk, maar ik blijf het niet oké vinden.

Aan de andere kant geef ik dan een soort moreel oordeel. Dat is misschien begrijpelijk en verleidelijk, maar daar schieten we niet echt mee op. We moeten proberen te begrijpen, hoe dit allemaal kan. Hoe de menselijke geest soms werkt.

Mijn vrouw vroeg me kort geleden het einde te duiden van een lang artikel over benaderingen in de Italiaanse opera. En daar zag je precies hetzelfde. Een indrukwekkend betoog met uiterst gewichtig klinkende woorden. Maar als je de moeite nam, je af te vragen, wat er precies beweerd werd, dan waren het voortdurend termen die niet koppelden aan de waarneembare realiteit. En als je het stukje samenvatte, beweerde de schrijver eigenlijk helemaal niets. Het was kortom een typische alfatekst: gewichtig, hoogdravend, imponerend, maar in werkelijkheid volstrekt leeg.

Het doel van de tekst was niet de werkelijkheid te beschrijven en beter te gaan begrijpen. Het doel van de tekst was slechts de schrijver neer te zetten als een groot deskundige op het gebied van de Italiaanse opera.

Met andere woorden, wat we in beide gevallen zien is bevestiging van het soortenmodel. Je kunt taal descriptief en predictief gebruiken (systeem 2), je kunt taal ook gebruiken om te krijgen wat je graag hebben wilt (systeem 1), namelijk -- in dit geval -- sociale erkenning.

Het soortenmodel voorspelt dat de alfa's (double highs, extreem bevooroordeelden) taal gebruiken om zichzelf te profileren als de Grote Leider en hun volgelingen/gelovigen vertellen, wat die graag willen horen. In dit geval: diepzinnig klinkende onzin.

Volgens het soortenmodel zouden de double lows (de bèta's, extreem onbevooroordeelden) de neiging hebben door hun systeem 2 denken om door die gewichtig klinkende onzin heen te prikken. Wat begrijpelijk maakt dat double highs geneigd zijn double lows te zien als de grootst mogelijke bedreiging voor hun positie.

Samengevat: dat verklaart de Holocaust en mogelijk ook veel andere genocides.

Als je zo bereid bent te kijken naar deze wild leuterende mevrouw, die het heeft over 'genocide' en 'Holocaust', vertelt dat je veel meer over die onderwerpen dan je als normaal mens voor mogelijk houdt. 

 

Het probleem met de Holocaust

 

 Laatst bijgewerkt: 4/2/2024 om 0.49

 

Met de Holocaust is iets vreemds aan de hand. In mijn voorgaande blogpost citeerde ik een 88-jarige mijnheer die zelf de verschrikkingen van de kampen heeft meegemaakt. En die daar nu op scholen over vertelt.

Wat mij in zijn verhaal opviel, was dat een 'kleinigheid' niet klopte. Een kleinigheid die zich in ons denken nestelt en dan grote gevolgen kan hebben.

Hij stelde: "Zes miljoen Joden zijn vermoord om wie ze zijn, vanwege pure Jodenhaat." Maar was het inderdaad vanwege 'pure Jodenhaat'? Dat leek op grond van zijn verhaal en ook op grond van wat we weten uit onderzoek niet zo waarschijnlijk.

Ook het fragment daarvoor, ''om wie ze zijn'', lijkt me niet echt te kloppen. Die mensen waren niet slechts 'Joden'. Het waren mensen van vlees en bloed. Ze waren allemaal verschillend. Er waren jonge mensen, er waren oude mensen. Er waren mannen, vrouwen, kinderen, jongens, meisjes. Er waren slimme mensen en er waren ongetwijfeld ook minder slimme mensen. Ze zijn dus juist niet vermoord om wat ze waren, maar waarom dan wel?

Je bent geneigd te zeggen, omdat ze 'Jood' waren. Maar ook dat klopt niet, want niemand weet met zekerheid precies wat een Jood is of zou moeten zijn. Is het iemand die een bepaalde godsdienst belijdt? Is het iemand die tot een bepaald volk behoort? Is het iemand met een Joodse moeder? Maar hoe weet je dan zo zeker, dat die moeder echt Joods was?

'Jood' is in feite een door mensen bedacht begrip. Wat er dus gebeurd is, is dat deze mensen gelabeld zijn als 'Jood' en vervolgens op grond daarvan vermoord zijn. Alleen ook dat klopt niet echt, want mensen van andere origine of met een ander label werden soms even enthousiast vermoord. Het was dus niet zo, dat alleen het label 'Jood' alle vermoorde mensen kan verklaren. (Het is natuurlijk wel zo, dat het label 'Jood' voldoende was om vermoord te worden.)

Je probeert te vertellen over de Holocaust en dan is het logisch dat je er een oorzaak bij zoekt. Je wilt een verhaal dat de toehoorder kan volgen en begrijpen, dus er moet een reden zijn. Vanuit die optiek is er geen reden om over die veronderstelde oorzaak 'Jodenhaat' onnodig moeilijk te doen.

Maar nu krijgen we een hele tijd na de Holocaust een herdenking. En weer voert iedereen 'antisemitisme' en 'Jodenhaat' levensgroot op. Terwijl als je even nadenkt, het duidelijk is, dat pure onzin moet zijn. Waarom zo vreselijk onkritisch? Waarom niet even nadenken? Waarom klakkeloos het verhaal van Hitler volgen?

Ik denk dat dat komt door het onderwerp. Wat we vooral leren, is dat de Holocaust vreselijk was. Dat was ook de strekking die onze 88-jarige probeerde over te brengen. Met andere woorden: we schakelen ons systeem 1 in. Het was vreselijk. En dan doet de precieze oorzaak er niet langer toe. Omdat systeem 1 ingeschakeld staat. is systeem 2 uitgeschakeld. Dat kan nu eenmaal niet anders. Wat dus blijft, is: het was vreselijk!

Maar met die weinig nuttige conclusie wordt de kans op herhaling natuurlijk wel akelig groot. Als we voortdurend onze kop in het zand steken, worden we niet echt wijzer.

Max Pam schreef in de Volkskrant (31/1/2024) over de Holocaust: "Wie er niet bij is geweest, vergeet snel of wil het gewoon niet weten." Als je er bij was, kun je het nooit meer vergeten. Maar als je er niet bij was, is het vooral een akelig verhaal. Waar we niet echt op zitten te wachten. Dat we liever snel achter ons laten of dat we gewoon ontkennen.

Ik denk dat die emotionele afkeer van de Holocaust ook het onderzoek naar de achterliggende oorzaak heel erg heeft beïnvloed. Het was en is nog steeds geen sexy onderwerp!

Is het niet verbluffend dat tijdens die gigantische ellende een stel Amerikaanse Joden op het idee kwam, dat je via wetenschappelijk onderzoek de oplossing moest vinden? In het midden van de ramp vielen ze niet terug op systeem 1, maar lieten ze hun systeem 2 werken.

Eerlijk gezegd, volgens het soortenmodel [1] is dat niet verbluffend. Want double lows kunnen alleen overleven door hun syteem 2 overuren te laten maken.

Dan veronderstel ik dat deze Joden 'double low' waren. Dat klopt natuurlijk niet altijd, maar in doorsnee waren Joden vaak heel rationeel. Dat klopt met het soortenmodel. Als je in de underdogpositie zit van double low, moet je je systeem 2 overuren laten maken, wil je overleven.

Het onderzoek dat deze Joden hebben opgestart, heeft na heel lang (het is nu ongeveer 80 jaar geleden) de verklaring voor hun briljante inval weten te vinden. Ik denk niet, dat ze dat voorzien hebben.

Ik denk zelfs, dat ze geen minuut geloofd hebben dat het door hen aangezwengelde onderzoek ooit echt wat zou opleveren. Maar op die manier deden ze tenminste iets.

 ---

1 - Zie voor het soortenmodel elders op deze blog.

 

 

Was antisemitisme de oorzaak van de Holocaust?

 

Onderstaande tekst stuurde ik naar het Dagblad van het Noorden als reactie.

---

Holocaust-overlevende Micha Gelber (88) zegt in Dagblad van het Noorden (30/1/2024) het volgende: "Zes miljoen Joden zijn vermoord om wie ze zijn, vanwege pure Jodenhaat. Wie dat wil nuanceren, heeft zelf een geschiedenisles nodig."

 

Ik neem die uitdaging graag aan en denk geen geschiedenisles nodig te hebben. Begrijp me goed, over die zes miljoen Joden die vermoord zijn, zijn we het eens. Maar was het inderdaad vanwege 'pure Jodenhaat'? Als we het beest willen bestrijden, zullen we toch eerst moeten weten om welk beest het precies gaat.

 

Dat het geen 'pure Jodenhaat' was, blijkt al uit het verhaal van Gelber zelf. Hij zegt: "Ik vertel over de industriële vernietiging van Joden, Roma en Sinti." Het ging dus om meer dan alleen pure Joden. In de Holocaust [1] zijn zelfs ook 'rasechte' Duitsers die om een of andere reden afweken, vermoord. Dus om welk beest gaat het precies? Als je weet wie je tegenstander is, ben je al halverwege de overwinning, zegt men wel. Hier komt mijn verhaal.

 

Al tijdens de Tweede Wereldoorlog begonnen wetenschappers (waaronder gevluchte Duitse Joden) in de VS met onderzoek om te achterhalen wat een nazi tot een nazi maakte. De eerste poging was inderdaad 'Jodenhaat' meetbaar te maken en dat lukte wonderwel. Maar ging het inderdaad om Jodenhaat of had men in werkelijkheid iets gemeten dat eigenlijk nog veel groter was? Dat laatste bleek het geval. Jodenhaat bleek de neus van de draak. Het ging om iets groters en men noemde die grotere eigenschap 'etnocentrisme'. Vertaal dat gemakshalve als: vreemdelingenhaat. Alles dat anders was dan de eigen, ideale groep.

 

Maar u begrijpt het al, als Jodenhaat te beperkt was als naam van het beest, gold dat dan ook niet voor etnocentrisme? Kon het zijn dat dit slechts de kop van het beest was in plaats van het hele beest?

Het heeft heel lang geduurd voordat deze vraag echt definitief beantwoord werd. We weten pas sinds kort met zekerheid om welk beest het precies gaat. De naam van het beest is: bevooroordeeldheid. In het Engels: prejudice.

 

Wat is bevooroordeeldheid precies? Dat is instemmen met allerhande uitspraken zonder dat die uitspraken gebaseerd zijn op harde feiten. Populair gezegd: we geloven het, we denken dat het beslist zo is, maar ons geloof is gebaseerd op populair geleuter. We gebruiken onze onderbuik (systeem 1) om de uitspraak te beoordelen, in plaats van ons hoofd (systeem 2). Bevooroordeeldheid is je kille verstand niet gebruiken, terwijl dat eigenlijk wel zou moeten.

Dat is nog niet alles. Wat het onderzoek al lang geleden heeft laten zien, is dat mensen op dit punt heel erg verschillen. Er zijn mensen die gemakkelijk populaire onzin geloven en er zijn mensen, die daar niets van moeten hebben. Er zijn mensen die enthousiast vallen voor het verhaal van de sterke man en er zijn (vaak nog meer) mensen die begrijpen dat zijn verhaal niet klopt en uiteindelijk leidt tot grote ellende.

Natuurlijk valt er in dit verband nog heel veel meer te vertellen. De mensen die meer willen weten, kunnen dat vinden op mijn blog: stopdiscriminatie.blogspot.com.

Dr. Mik van Es

psycholoog/psychometricus

Eelde

---

1 - De zinsnede "In de Holocaust' is hier wat ongelukkig. Bedoeld wordt: "In de vernietigingsmachine van de nazi's".

Bijna gemist: de Nationale Holocaust Herdenking

 

Op 27 januari 1945 werd concentratiekamp Auschwitz bevrijd door Geallieerde troepen. Afgelopen zondag 28 januari (de laatste zondag van januari) was de Nationale Holocaust Herdenking, georganiseerd door het Nederlands Auschwitz Comité.

Het was prachtig weer. Meer voorjaarsweer dan winterweer. Wij hebben een prachtige wandeling gemaakt door een Drents beekdal, een wandeling die we wel vaker maken.

Het enige bijzondere was eigenlijk een man, die verklaarde dat hij wandelingen voor singles organiseerde. Waren we getrouwd of kenden we elkaar nog maar net? In ieder geval: mocht een van ons wegvallen, dan wisten we hem nu te vinden.

Zo zie je maar weer eens: de een zijn dood, is de ander zijn brood. Maar dat klinkt in het wijdere verband van de Herdenking natuurlijk wat ongelukkig. Kortom, we waren ons van geen herdenking bewust. Pas 's avonds zag ik op NU.nl en NOS.nl berichten.

Heeft herdenken zin? Het gaat me te ver om te beweren dat herdenken geen zin heeft. Maar of het veel zin heeft?

Wat is mijn bezwaar tegen herdenken? Herdenken is doorgaans vooral terug denken aan dat wat er gebeurd is. Dat doen we met plechtige toespraken, strakke gezichten en door een tijdje stil te zijn. Dat is misschien niet verkeerd.

Maar als je je verdiept in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, is dat wel erg minimaal. Van Churchill heb ik ooit geleerd (door zijn Memoires te lezen) dat de Tweede Wereldoorlog een volstrekt overbodige oorlog was, die gemakkelijk voorkomen had kunnen worden als mensen niet als idioten bezig waren geweest. Stel je voor: 65 miljoen overbodige doden. Een vernietigd Duitsland, eindeloze vernietiging in de rest van de wereld! Allemaal overbodig!

Waarom ging het mis? In het kader van deze blog is dat een interessant punt. Aan de ene kant wilde men heel graag langdurige vrede. Het was de tijd van het gebroken geweertje. Legermateriaal werd op grote schaal vernietigd, de luchtmacht ontmanteld en de vloot tot zinken gebracht. De andere kant wilde dolgraag revanche. Men had de oorlog verloren en dat zette een hoop kwaad bloed. Daarom ging men uit alle macht een sterk en modern leger opbouwen.

Dan is er een volgend punt. Wat deed Nederland? We hadden gemakkelijk het verschil kunnen maken in dit mondiale conflict, maar we deden liever niets. En je kon zien aankomen, dat we de veiligheid van onze eigen burgers na een Duitse bezetting niet konden garanderen. Maar weer deden we niets.

Wat we wel deden, was uiteindelijk vooral enthousiast meehelpen Joden op te sporen en te overhandigen aan de bezetter, zodat ze vernietigd konden worden. Op dit punt scoorde vrijwel geen enkel bezet land zo goed als Nederland. Waar een klein land groot in kan zijn!

Oké, het is allemaal heel vreselijk wat er gebeurd is. Dat mag nooit weer gebeuren! En daarom gedenken we met plechtige gezichten en eventueel pinken we een traantje weg.

Maar als het niet weer mag gebeuren, waarom hebben we dan geen leger meer van enige betekenis? Waarom wordt Oekraïne niet gesteund in een oorlog die uiteindelijk ook ons zal raken? Waarom is er geen dienstplicht meer? Waarom maken we een Poetin-vriend als Wilders tot aspirant-premier? Waarom worden we met de dag fascistischer?

Waarom hebben we niet geleerd van de Tweede Wereldoorlog? Waarom hebben we niet geleerd van de bezetting? Waarom hebben we niet geleerd van de Holocaust?

Ik zou veel liever zien dat we niet herdenken, maar de lessen van het verleden verankerd hadden in ons hoofd. Ik zou veel liever zien dat we niet herdenken, maar proberen te leren van wat er gebeurd is. Is dat teveel gevraagd?

Wat we nu weten, dankzij tientallen jaren onderzoek, is dat het probleem in wezen heel simpel is. Mensen hebben twee denksystemen, maar door de toegenomen welvaart ontwikkelen ze dat tweede systeem niet langer. Ze denken met hun onderbuik, terwijl ze hun kille verstand zouden moeten inschakelen.

Waarom zijn we met zijn allen collectief te beroerd om met die informatie iets te doen?