In de NRC van 31 januari 2024 vind ik een artikel van Ian Buruma getiteld: Rechts populisme als de nieuwe opium voor het volk (https://www.nrc.nl/nieuws/2024/01/30/rechts-populisme-als-de-nieuwe-opium-voor-het-volk-a4188584#/krant/2024/01/31/#118).
Ik ben geneigd te denken dat het eigenlijk 'het' opium zou moeten zijn, maar wie ben ik? Goed, ter zake.
Buruma legt een verband tussen religie en de moderne rechts-populistische politiek. Beter gezegd: hij ziet dat veel strongman-politici een behoorlijk religieuze koers varen. Ze proberen gelovigen als gewillig stemvee aan zich te binden (mijn woorden, MvE).
Buruma noemt in dit verband Narendra Modi, Donald Trump, de terreurgroep Hamas en Geert Wilders.
Over Modi merkt hij ondermeer op:
"Modi heeft zich ontpopt als een soort politieke hogepriester van het hindoeïsme. In die rol bracht hij offers aan de god. De nieuwe tempel heeft bovendien een bijzondere betekenis voor de partij van Modi, de BJP, omdat hij werd opgetrokken op de ruïnes van een moskee uit de 16de eeuw die in 1992 werd verwoest door joelende Hindoe-nationalisten, daartoe aangespoord door leiders van de BJP.
Modi belooft zijn volgelingen dat hij een ‘nieuw India’ zal stichten, een hindoeïstisch India namelijk, waar de meer dan 200 miljoen moslims worden gezien als ongewenste vreemdelingen."
Over Trump merkt hij op:
"Donald Trump mag dan een fraudeur en een aanrander zijn, die vrouwen naar hun ‘pussy’ grijpt, maar veel van zijn trouwe volgelingen zien hem als een verlosser die door God op aarde is gezet om de VS te bevrijden van feministen, homo’s, liberale elites, immigranten, asielzoekers, en andere zondaars.
Volgens een video op Trumps website, Truth Social, moeten we dit zo zien: „God moest iemand hebben om zich te begeven in de vuige slangenkuil... Daarom heeft God Trump geschapen.”
In evangelische en reactionaire katholieke kringen is Trump meer dan een politicus. God heeft de voormalige president gekozen om Amerika weer groot te maken. Hij wordt weliswaar aangeklaagd wegens financiële en politieke fraude en ophitsing tot geweld, maar dat betekent dat hij een martelaar is, die wordt vervolgd door snode machten, net als Onze Lieve Heer."
Over Hamas merkt hij op:
"Daarom kan een beweging van religieuze extremisten – Hamas bijvoorbeeld – nooit een democratische partij worden. In een radicale moslimstaat is geen plaats voor debat of compromis. En hetzelfde geldt voor extremisten in Israël die de bezetting van de Westoever en de uitzetting van Palestijnen rechtvaardigen door de bijbel te citeren. Over waterrechten kun je soebatten. Over heilige grond niet."
Over Wilders merkt hij op:
"Geert Wilders, de poldermessias, zegt dat hij bereid is om tot een schikking te komen met andere partijen en om zijn extremisme tijdelijk in de ijskast te bewaren, maar een politicus die de Koran wenst te verbieden en zich presenteert als de redder van de ‘joods-christelijke traditie’ is ook niet de juiste man om een democratische regering te leiden."
Buruma eindigt zo:
"Dat veel democratische staten nu te kampen krijgen met messianistische politiek komt niet omdat de macht van de kerk is toegenomen. Ik denk eerder dat het tegendeel waar is. In de meeste westerse democratieën geniet de georganiseerde godsdienst nauwelijks nog enig gezag. Dat is zelfs zo in de VS, waar de meeste mensen nog wel de een of andere religie aanhangen. Maar erg veel Amerikaanse christenen, met name de Trump aanhangers, volgen freelance dominees en geestelijke entrepreneurs.
Juist op plekken in Europa waar rechts populisme sterk is toegenomen is het gezag van de kerk – en ook de communistische ‘kerk’, denk aan het oosten van Duitsland – in elkaar gezakt. Mensen die vroeger braaf naar de kerk gingen en zich door de priester of dominee lieten vertellen op wie zij moesten stemmen, voelen zich vaak verloren en zoeken nu naar een nieuwe verlosser die de oude vertrouwde wereld, waarin alles zo duidelijk leek, weer te voorschijn kan toveren. Er zijn nu meer dan genoeg volksmenners die maar al te graag aan dat verlangen tegemoet willen komen."
Ik weet niet of al zijn beweringen kloppen, maar onmiskenbaar lijkt mij dat er inderdaad een koppeling tussen religie en strongmen bestaat, Uitgaande van het (op deze blog geïntroduceerde en besproken) soortenmodel moet je dat ook verwachten.
De Grote Leider predikt zijn evangelie, de grote schare van gewone (niet sociaal-dominante) volgelingen/gelovigen gelooft dat blindelings. Zijn élite (de hem omringende double highs) geloven dat nog fanatieker, omdat ze en autoritaristisch zijn en sociaal-dominant. En de men of action die hij aantrekt, doen fanatiek alsof ze zijn evangelie ook geloven, terwijl ze dat in werkelijkheid niet echt doen. Alleen de double lows moeten er niets van hebben, maar die worden vervolgd en zo nodig opgesloten of vermoord.
Rechtse politiek is messianistische politiek, ben ik geneigd te zeggen. Maar dat is natuurlijk een gevaarlijke uitspraak. Om te beginnen is het begrip 'rechtse politiek' uitermate vaag en voor verschillende uitleg vatbaar. En vervolgens zal niet iedereen helder op het netvlies hebben, wat 'messianistische politiek' dan precies is. Het is dus de vraag of die uitspraak verduidelijkend werkt.
Maar uitgaande van het soortenmodel valt dat wel te verduidelijken. Het grote bindmiddel voor de machtige groep (ook wel aangeduid als: lethal union, dodelijke club) is bevooroordeeldheid. Uit onderzoek weten we dat bevooroordeeldheid de beste voorspeller is van enthousiasme voor de strongman.
Wat is bevooroordeeldheid? De strongman vertelt zijn aanhangers wat ze graag willen horen. Die aanhangers vinden dat heerlijk om te horen en zien in ruil daarvoor de strongman als hun Grote Leider, die hen naar het Beloofde Land zal leiden. Onder zijn bezielende leiding zullen zij de Wereld veroveren en bezitten. Alle andere groepen zullen gedood worden of hun slaven zijn.
De machtige groep belooft zijn volgelingen akelig veel, mits ze bereid zijn alles blindelings te geloven en hun leider blindelings te volgen. Tussen bevooroordeeldheid en het irrationele geloof in de slogans van de groep moet je dus een duidelijk verband verwachten.
Wat betekent dit artikel nu concreet? Buruma ziet een verband tussen strongman en messianistische politiek. Uit de voorbeelden die hij geeft, volgt dat dat verband er ook echt is. Dat bevestigt opnieuw de waarde en juistheid van het soortenmodel.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten