Het verschil tussen Taylor Swift en Jonathan Haidt

In mijn vorige blogpost ging het over het 'fascisme' van Jonathan Haidt dat via zijn boek (The Righteous Mind, Why Good People are Divided bij Politics and Religion) op drie verschillende manieren was vastgesteld. Ik bedoel daarmee dat de man alfa is, hij is extreem bevooroordeeld (vooringenomen). Vervolgens rees de vraag: wat betekent die uitkomst precies?

In dat kader vergeleek ik het boek van Haidt met de videoclip Look What You Made Me Do van Taylor Swift (hier). Die clip is bedoeld Swift en haar muziek te promoten. Ze probeert de aandacht te trekken en positieve associaties te koppelen aan haar muziek en zichzelf. Het uiteindelijke doel is haar muziek en optredens te verkopen.

Je zou kunnen zeggen: op vergelijkbare manier probeert Haidt in zijn boek de niet-kritische lezer over zijn bol te aaien en te vertellen, wat die graag wil horen. Hij probeert bij zijn lezers een goed gevoel op te roepen en dat te koppelen aan zichzelf als de grote goeroe. Zijn boek is als het ware slimme marketing. Hij laat je betalen voor de reclame die hij maakt om zichzelf en zijn verhaal aan te prijzen.

Toch zit er voor mijn idee een belangrijk verschil tussen beiden. Taylor Swift verkoopt uiteindelijk door haar gezongen liedjes. Je houdt van die nummers of je vindt ze niks. Maar er is verder geen verborgen agenda. Ze maakt reclame voor wat ze levert. Niet meer en niet minder.

Jonathan Haidt zit je echter subtiel te veranderen. Om zichzelf als de grote goeroe te kunnen presenteren, speelt hij handig in op de vooroordelen van zijn publiek. Hij komt met een verhaal dat er bij de meeste mensen in gaat als koek. Ergens hadden ze het altijd al gedacht, maar nu is er een beroemde 'wetenschapper' die hun vooroordelen bevestigt.

De veranderingen die iemand als Haidt aanbrengt bij zijn publiek, dat leest op de automatische piloot, zijn niet onschuldig. Wanneer je een prachtig verhaal ophangt, dat er in werkelijkheid op neerkomt dat zaken als de Holocaust een unieke menselijke prestatie zijn, culturele hoogtepunten, dan ben je behoorlijk de weg kwijt. Dan spoor je niet helemaal. Dan spoor je -- in mijn opinie -- van geen kant.

Sommige mensen zullen echter vinden dat in de clip van Swift ook nog al wat 'foute elementen' zitten. Ook door het kijken naar haar clip, verander je subtiel. Neem de scene (op 1:50) waar Swift als een soort sexy BDSM-meesteres voor een enorm leger van BDSM-girls staat in hoge lieslaarzen. Sommige mensen zullen die scene wel geestig vinden, maar meer conservatieve geesten zullen die scene vermoedelijk zien als helemaal fout. Dat is niet hoe een vrouw zich behoort te kleden en niet, hoe een vrouw zich dient te gedragen.

Door het kijken naar de clip ga je zonder dat je je dat zo bewust bent, dat soort beelden en dat soort scenes normaler vinden. Iets dat deze mensen als een volledig foute ontwikkeling zullen zien. Ik begrijp die manier van denken en mogelijk is dat een terecht punt. Door te kijken naar zulke beelden ga je ze normaler vinden.

Zelfs iemand als Taylor Swift draagt een bepaald wereldbeeld uit en wanneer dat wereldbeeld voor jouw idee fout is, zie je haar clip als gevaarlijk. Het verschil zit dan misschien in de aard van de boodschap die wordt uitgedragen.

Swift speelt in die scene de rol van de fascistische dictator. Maar ze doet dat op zo'n manier, dat het een soort parodie wordt. Ze roept niet op tot het vervolgen van minderheden. Ze is geen man (dictators zijn bijna altijd mannen), maar vrouw. En ze ziet er niet heel erg beangstigend uit, maar meer als een sexy poes.

Wanneer je naar geschreven teksten kijkt, lijkt die alfa-bètavariabele bij de beoordeling altijd overweldigend aanwezig te zijn. Alfa's vinden totaal andere literatuur belangwekkend, dan bèta's. Filosofische verhandelingen en romans zijn in de ogen van bèta's doorgaans niets, terwijl alfa's er mee weg kunnen lopen. Vanuit dat gegeven valt niet uit te sluiten dat de alfa-bètavariabele ook het verschil in waardering tussen Swift en Haidt kan verklaren.

In dit verband moet ik denken aan Starship Troopers, de sf-film van Paul Verhoeven, die de fascistische denkwijze op indringende wijze in beeld brengt. Het Amerikaanse publiek, inmiddels al behoorlijk opgeschoven in fascistische richting, kon die film helemaal niet waarderen (hier). De koppeling van de eigen lust naar geweld met het foute fascisme, was niet leuk, maar irritant. Noem een fascist nooit een 'fascist', want dat is niet hoe ze zichzelf willen zien.

Gisteren (15 juni) zag ik op een van de MTV-kanalen de clip Nothing Breaks Like a Heart van Mark Ronson met Miley Cyrus. Het ging om de 'Official Video' zoals die ook op YouTube te vinden is (hier). Wat me in de clip op MTV opviel, was dat er in geknipt was. Bepaalde scenes had men eruit geknipt. In de clip kruipt Miley bijvoorbeeld in de vluchtauto van de voorbank naar de achterbank. Bij die scene komt haar fraaie bilpartij een moment duidelijk in beeld. De MTV-versie bevatte die scene niet. Op dezelfde manier waren twee Rooms-Katholieke geestelijken die op bezoek zijn in een seksclub en daar met open monden naar de blote dames kijken, weggeknipt.

De werkelijkheid moet zijn, zoals men die zich voorstelt. Alle 'foute' elementen in een clip moeten daarom zorgvuldig verwijderd worden. Een bekende reactie bij mensen die slechts gevoelsmatig evalueren.

Wat beweerde ik in mijn vorige blogpost over het verschil tussen Swift en Haidt precies? Het onderstaande.

"Dat betekent echter ook dat de betekenis van Haidt zijn boek niet een tact is, maar een mand. Vergelijk het met een clip van Taylor Swift (hier), het is slechts een manier om bij het publiek een goed gevoel op te roepen en dat te koppelen aan zichzelf. Bij de clip van Swift zie je en hoor je vreemde dingen. Maar we weten: dit is slechts een clip. Het is slechts entertainment. Bij het boek van Haidt is dat echter voor veel mensen niet meer duidelijk. Het klinkt serieus, het wordt gebracht als  wetenschap."

Dat lijkt me wel te kloppen. Je kunt de clip van Swift helemaal fout vinden, maar je kunt moeilijk denken dat haar clip een documentaire is over de situatie in Noord-Korea. Haidt presenteert echter veel diepzinnig geleuter als wetenschappelijk vaststaande feiten. Het is een foute dominee die voor de gelegenheid een witte jas heeft aangetrokken.

Drie methodes om 'fascisme' vast te stellen, uitgaande van dezelfde tekst

Laatst bijgewerkt: 14-6-2019 om 15.08


Mijn twee vorige blogposts hadden betrekking op Jonathan Haidt en zijn boek The Righteous Mind, Why Good People are Divided bij Politics and Religion. Die twee posts resulteren in de conclusie dat Haidt 'fascistisch' is. De man is een 'fascist'.


Wat is de juiste term?

Aan die conclusie zitten twee lastige kanten. Het eerste probleem is: wat bedoelen we precies met de term 'fascist'. Wanneer we dat woord als scheldwoord gebruiken, zeggen we eigenlijk niets meer over Haidt, maar wel over onszelf. Het zijn fascisten, die geneigd zijn te gaan schelden (verbale agressie plegen) en het zo nodig bij alleen woorden niet laten. Om die reden zet ik de term tussen enkele aanhalingstekens.

Wat bedoel ik met de term 'fascisme'? Uitgaande van het volledig op de resultaten van empirisch onderzoek naar discriminatie en agressie gebaseerde soortenmodel, bedoelen we daarmee een double-high. Iemand die hoog scoort op sociale dominantie en autoritarisme. Mensen die op die twee variabelen hoog scoren behoren tot de meest bevooroordeelde en vooringenomen mensen ter wereld.

Bevooroordeeldheid is eigenlijk (verbale) agressie. Maar je kunt het ook zien als een maat voor irrationaliteit en gerichtheid op (het onderwerpen, binden en manipuleren van) mensen. Bevooroordeeldheid is echter ook de alfa-bètavariabele: de maat waarop alfa's en bèta's in het soortenmodel maximaal verschillen. Tenslotte is bevooroordeeldheid ook nog de maat die het enthousiasme voor de strongman weergeeft. Loop je enthousiast achter de nieuwe Adolf aan, of moet je niets van die man hebben?

Er is dus een hele reeks termen mogelijk om aan te geven, wat we bedoelen met 'fascisme' uitgaaande van het soortenmodel. In de meest eenvoudige weergave verdeelt het soortenmodel de mensheid in bèta's en alfa's. Je zou ook kunnen zeggen: in niet-fascisten en wel-fascisten. In werkelijkheid ligt tussen die twee uitersten natuurlijk een groot grijs middengebied: mensen die van  beide kanten iets hebben.

Een bezwaar van een term als 'fascisme' is dat die emotioneel geladen is. We zien het vaak als een slechte eigenschap. Dat nadeel kan echter soms ook een voordeel zijn. Iedereen snapt dat het gaat om een kwalijke eigenschap.

Wanneer we het neutraler willen formuleren, moeten we zeggen: Haidt is een alfa. Het is iemand die ten koste van alles de top van de apenrots wil bereiken en voor dat doel geen middel te gek vindt. Woorden zijn voor hem vooral instrumenten om andere mensen naar zijn hand te zetten. Woorden hebben voor hem geen verdere betekenis. Ze verwijzen voor hem niet naar zaken in de externe wereld. Die ziet hij als niet relevant, hij leeft in een sociale wereld en doet dat bepaald niet zonder succes.


Drie verschillende methodes

Een tweede probleem bij de conclusie dat Haidt fascistisch is: hoe zeker ben je van die conclusie? Mensen beweren gemakkelijk van alles en nog wat, maar empirisch gezien, krijgt een conclusie pas betekenis wanneer daar duidelijke waarnemingen onder liggen. In dit geval lijkt de conclusie behoorlijk stevig, omdat we in totaal drie verschillende methodes gebruikt hebben, die alle drie tot dezelfde uitkomst leiden.

De eerste methode die ik gebruikte, was 'close reading'. Door de eerste anderhalve bladzij van Haidt zijn boek nauwkeurig te lezen, zag ik dat er iets vreemds beweerd werd. Wanneer je via Google gaat zoeken op 'close reading' krijg je stappenschema's die er heel mooi uitzien, maar niet goed aangeven, hoe het moet.

Het is lastig om precies aan te geven, hoe je het moet doen. Een belangrijk punt is inderdaad eindeloos turen naar hetzelfde stukje tekst. Maar het is niet domweg staren. De basis van scherp lezen is hetzelfde als bij empirisch onderzoek. Het eerste punt is: wat is precies het probleem dat opgelost moet worden? Het tweede punt is: wat beweert de schrijver in dat verband precies? De derde stap is: wat is de evidentie voor zijn bewering?

Die derde stap kun je dus alleen zetten, als je precies weet er aan evidentie (feitenmateriaal) beschikbaar is. Moderne studenten hebben daar vaak geen enkel idee meer over doordat ze het verschil tussen feit en mening niet scherp hebben. Ze geloven soms dat beweringen feiten zijn. Maar de basis van een feit is dat het waargenomen moet zijn, liefst door meerdere onafhankelijke beoordelaars.

Verder kun je die derde stap alleen goed zetten, als je een goede achtergrond-kennis hebt. Je moet weten, wat er op dat gebied al bekend is, anders kun je het antwoord van de auteur niet op waarde schatten.

Ook de tweede stap is voor moderne studenten lastig. Ze hebben nooit geleerd teksten kort in eigen woorden samen te vatten, zo dat de essentie in de samenvatting zit, maar de rest niet.

De eerste stap betekent eigenlijk dat je nooit zo maar moet gaan lezen. Je moet, voordat je gaat lezen, al weten, wat je zoekt.

Bij het stuk van Haidt had ik het gemakkelijk. Het Holocaust-probleem staat in deze blog centraal. Het probleem waar het om ging, had ik al in mijn hoofd. Vervolgens was Haidt zo 'aardig' om te beginnen met het citaat van King. Even zoeken naar de herkomst van het citaat en ik realiseerde me dat King opriep het geweldsprobleem op te lossen. Precies het probleem dat in deze blog centraal staat.

De tweede stap was vervolgens lastig. Het antwoord van Haidt op het probleem leek in geen enkel opzicht op iets van een normaal antwoord. Het was alsof je zocht hoe laat de bus vertrok en je daarna terecht kwam in een betoog van Plato.

De eerste methode leverde uiteindelijk op: hier is iemand die stelt het Holocaustprobleem te willen oplossen en die oplossing bestaat er vervolgens uit, dat de Holocaust niet gezien moet worden als probleem, maar als iets heel moois. Preciezer geformuleerd: eigenschap X die verantwoordelijk was voor de Holocaust, is wat mensen zo verheven en bijzonder maakt.

De tweede methode die ik hanteerde, was een totaal andere. Kijken naar de manier waarop iemand schrijft, praat en redeneert. Alfa's verraden zich door hun wollige betoogtrant. De punten van de Basic Five bieden dan een kader. Ik heb ondertussen dit soort tekstindelingen zo vaak gemaakt, dat het voor mij bijna automatisch gaat. Dat neemt niet weg, dat het goed is, het vervolgens zo expliciet mogelijk te maken.

De derde methode werd gevolgd door de kritische lezers van Haidt zijn boek, zoals bijvoorbeeld Chris Hedges. Hij leest het boek van Haidt en realiseert zich dat een fascistisch wereldbeeld aan zijn lezers probeert te verkopen. Iets wat hij als kwalijk ziet.

Het bijzondere is dus dat we in dit geval drie totaal verschillende methodes hebben, die alle drie precies dezelfde uitkomst opleveren. Voor de eerste hoef je slechts een klein stukje te lezen, maar moet je daar dan wel veel tijd uittrekken. De tweede methode pas ik ondertussen zo automatisch toe, dat het voor mij lastig begint te worden, om precies te verwoorden, hoe ik het doe. De derde methode berust op kritische lezing van het hele boek.

Het probleem bij de eerste en derde methode is dat die een bepaalde specifieke vaardigheid vereist, die niet iedereen bezit. De tweede methode -- via de punten van de Basic Five -- is dan misschien nog het simpelst. Kijk naar de betoogtrant.


De betekenis

Wanneer twee totaal verschillende meetmethodes precies dezelfde uitkomsten opleveren, moet daar een verklaring bestaan. Dat simpele inzicht staat bekend als het 'equivalentie-principe'. Het is gebruikt door Albert Einstein en vormde de basis voor de relativiteitstheorie. Hetzelfde principe geldt als drie meetmethodes een gelijk resultaat opleveren.

De verklaring voor de overeenstemming is in dit geval de persoonlijkheid van de auteur. Zijn bevooroordeeldheid komt terug in de tekst van het boek op alle drie niveaus. De methode van de Basic Five kijkt op het laagste niveau naar de betoogtrant. De methode van close reading kijkt naar de betekenis van een stukje tekst. De methode van het lezers-review kijkt naar de totale tekst. Kennelijk is het dus zo, dat de bevooroordeelde persoonlijkheid zich op alle drie niveaus doet gelden.

Dit betreft slechts een enkel geval, het resultaat hoeft dus niet op te gaan voor ieder willekeurige tekst. Het resultaat suggereert dat vooringenomen mensen de wereld totaal anders zien dan niet-vooringenomen mensen. Dat bevestigt het idee van Erich Fromm dat nazi's de wereld totaal anders zagen dan niet-nazi's. Het ging in zijn visie om een bepaald soort mensen.

Wat is het verschil precies tussen 'fascisten' (alfa's) en niet-fascisten (bèta's)? Tussen mensen die denken vanuit hun vooroordelen en mensen die vooroordelen actief bestrijden?

Uitgaande van het soortenmodel zitten alfa's en bèta's in totaal verschillende situaties. Alfa's zitten in een sociale situatie. Als ze verstandig zijn, proberen ze de top te bereiken. Ieder woord, iedere handeling is bedoeld de sociale positie te verbeteren. Ze worden experts in babbelen en kwekken (systeem 1 denken). Mensen worden onderdeel van de groep en verliezen daardoor hun vrijheid.

Bèta's zitten in een harde situatie. Aan de ene kant moeten ze de harde natuur het hoofd bieden. Aan de andere kant moeten ze leven met de machtige en gevaarlijke alfa's, die geneigd zijn hen te zien als het schuim der aarde. Ze worden experts in vooruit denken (systeem 2 denken). Hoe is de situatie nu? Dan zal er straks vermoedelijk dat gebeuren.

Dat betekent echter ook dat de betekenis van Haidt zijn boek niet een tact is, maar een mand. Vergelijk het met een clip van Taylor Swift (hier), het is slechts een manier om bij het publiek een goed gevoel op te roepen en dat te koppelen aan zichzelf. Bij de clip van Swift zie je en hoor je vreemde dingen. Maar we weten: dit is slechts een clip. Het is slechts entertainment. Bij het boek van Haidt is dat echter voor veel mensen niet meer duidelijk. Het klinkt serieus, het wordt gebracht als  wetenschap.

Bij kleding en mode wordt wel gesteld: dress to impress. Kies je kleding zo dat je indruk maakt op je publiek. Als hetzelfde idee opgaat voor het boek van Haidt, heeft zijn tekst geen feitelijke betekenis. Het is niet bedoeld de werkelijkheid te beschrijven. Het is slechts bedoeld als zelfpromotie.

Tegelijkertijd is het boek echter wel bedoeld zijn lezers te beïnvloeden. Het boek werkt dan als bevestiging van hun vooroordelen en zal uiteindelijk ophitsend werken. Dat lijkt overeen te komen met de strekking van het al eerder aangehaalde commentaar van Chris Hedges (hier): "... if you follow Haidt’s advice on how to become righteous you will, like so many of the self-deluded in history, end up a slave."

Ik zit dan echter al te praten over de betekenis van het boek van Haidt, terwijl het in eerste instantie slechts ging om de vraag of de auteur wel of niet 'fascistisch' was, dat wil zeggen: bevooroordeeld. Wanneer je het antwoord echter op drie verschillende manieren hebt vastgesteld, is de volgende vraag: wat betekent dat nu precies? Zodra we de betrouwbaarheid van een meting hebben vastgesteld, duikt de vraag naar de validiteit op. Wat is de betekenis van deze waarneming, wat zijn de consequenties?

Over double-highs of alfa's weten we ondertussen behoorlijk veel. In wezen gaat het echter om twee basis eigenschappen: de man (of vrouw) is sociaal dominant en autoritarist. Die twee basis eigenschappen impliceren vervolgens: de man is extreem bevooroordeeld (vooringenomen, agressief, extreem geneigd tot discriminatie, irrationeel, gelooft dat wat hem het beste uitkomst en is volledig gericht op het inpalmen en onderwerpen van mensen). Eenvoudiger geformuleerd: de man is extreem gevaarlijk. In eerste instantie zal hij een web van woorden proberen te spinnen om mensen in zijn macht te krijgen, in tweede instantie zal hij geweld niet schuwen.

Een consequentie van de waarneming dat Haidt alfa is, is dat zijn boek slechts bedoeld is als zelfpromotie. Het doel van het boek is zijn macht, populariteit en status te vergroten. Het doel is niet na te gaan, hoe de kille werkelijkheid in elkaar steekt. Het boek is geen harde wetenschap, maar slechts ideologie en propaganda.




 

Is Jonathan Haidt een 'fascist'?

Laatst bijgewerkt: 10-6-2019 om 13.22


In mijn vorige blogpost vestigde ik de aandacht op het vreemde verhaal waarmee Jonathan Haidt zijn boek The Righteous Mind, Why Good People are Divided by Politics and Religion (2012) begint.

Aan de ene kant stelt hij het Holocaustprobleem te willen oplossen (hij gebruikt die term niet, maar daar komt het wel op neer), aan de andere kant stelt hij het geweldsprobleem voor als een grote zegen, waardoor mensen uiterst vreedzaam leven. Het is een uiterst merkwaardig verhaal, dat voor mij moeilijk te begrijpen valt. Hoe kan ik dat verhaal begrijpen? Wat is de strekking? Is mijn conclusie dat het om Holocaust-verheerlijking gaat, niet te gemakkelijk getrokken?


Het verhaal van Haidt

Haidt begint met het aanhalen van Rodney King. King is een aantal jaren eerder bijna doodgeslagen door een aantal politieagenten. Na de vrijspraak van die agenten breken er in Los Angeles en elders op grote schaal rellen uit. Tijdens die rellen wordt hij geïnterviewd door een tv-station. Hij vindt die rellen helemaal niets, er worden alleen maar meer onschuldige mensen slachtoffer van geweld. En hij eindigt met te zeggen: we moeten dit probleem dat we elkaar de tent uitvechten op een of andere manier oplossen. Dat moet. Laten we dit proberen op te lossen. Letterlijk: "Let's try to work it out."

Met het citaat van King introduceert Haidt het geweldsprobleem. Mensen slaan elkaar vaak om onduidelijke redenen de hersenen in of proberen elkaar op andere wijze te beschadigen. Dat probleem van irrationeel geweld is een oud probleem, het is een groot probleem, het is een brandend probleem en het is een probleem waar tot nu toe geen echte oplossing voor gevonden is. Omdat de Holocaust het empirische onderzoek naar het probleem op gang bracht, fungeert de Holocaust als het basisvoorbeeld voor dit onderzoek. Het gaat om het 'Holocaustprobleem'.

Je zou dus verwachten dat Haidt, net als ik in deze blog, het Holocaustprobleem wil oplossen. Haidt suggereert zelfs in zijn boek dat hij zijn hele leven aan dit brandende probleem gewijd heeft. Een suggestie die gezien zijn publicatielijst duidelijk niet klopt.

Vervolgens maakt Haidt een soort omtrekkende beweging. Hij gaat het probleem niet proberen op te lossen, maar zijn boek gaat over dit probleem, zodat we na lezing beter kunnen begrijpen waarom we elkaar bij gelegenheid zo fanatiek uitmoorden. We zoeken een werkende oplossing en nu worden we afgescheept met de toezegging dat we na lezing van zijn betoog het probleem misschien beter begrijpen.

Dan wordt de draai in het betoog nog extremer. We moeten heel erg gelukkig zijn met dat wat het Holocaustprobleem veroorzaakt ('complex moral psychology') want dat maakte de zegeningen en 'buitengewone vreedzaamheid' van de moderne maatschappij mogelijk.

De basis van het Holocaustprobleem is dat je de Holocaust als een probleem ziet. Wanneer je die assumptie niet wilt maken, is dat misschien je volste recht, maar dan heb je aan het probleem geen boodschap. Ga koekjes eten of ga clips kijken. Voor mijn part ga je op Vuurland zes weken lang een trektocht maken. Maar suggereer niet, dat je het Holocaustprobleem probeert op te lossen.

In feite maakt Haidt het nog doller. Wat hij stelt eigenlijk: zaken zoals de Holocaust zijn helemaal geen probleem, maar zijn juist iets heel moois. Iets dat onze fantastische samenleving mogelijk maakt. Haidt ziet dus kennelijk dat onderlinge geweld niet als een probleem, maar als iets goeds, als iets moois. Hier is kennelijk een Holocaust-bewonderaar aan het woord, zoals Adolf Hitler oorlog zag als het ultieme doel waar iedere samenleving naar moest streven. Pas door oorlog konden de sterkere rassen aantonen dat ze werkelijk superieur waren.

Wanneer je al jaren bezig bent met onderzoek naar het Holocaustprobleem (zoals ik), dan zit je zo vast in het paradigma dat de Holocaust een verwerpelijk iets is, dat het moeilijk is om om te schakelen. Hoe denkt iemand die zaken als de Holocaust ziet als een positief iets? Is het echt mogelijk om zo te denken? Denkt Haidt echt zo? Wat denkt hij dan precies?

Laat ik weergeven wat Haidt schrijft in het begin van zijn Inleiding ('Introduction').
- "I study moral psychology, and I'm going to make the case that morality is the extraordinary human capacity that made civilization possible. [. . .] in this book I'm going to take you on a tour of human nature and history from the perspective of moral psychology."
- "Politics and religion are both expressions of our underlying moral psychology, and an understanding of that psychology can help to bring people together."
- "We are downright lucky that we evolved this complex moral psychology that allowed our species to burst out of the forests and savannas and into the delights, comforts and extraordinary peacefulness of modern societies in just a few thousand years."

Wanneer je die passages zorgvuldig bestudeert, zie je dat hij 'morality' en 'moral psychology' kennelijk als synoniem hanteert. Hij ziet mensen kennelijk als wezens met een ingebouwde 'morality'. Wat dat ook precies mag zijn.

Het doet denken aan een begrip als 'intelligentie'. Sommige mensen zijn beter en sneller in het oplossen van problemen dan anderen. Op grond van die waarneming gingen we mensen 'slim' noemen. Vervolgens maakten filosofisch ingestelde psychologen daar het zelfstandige begrip 'intelligentie 'van, zodat nu niemand meer weet, wat intelligentie precies betekent. Het gevolg was een gigantische spraakverwarring.

Kennelijk gelooft Haidt dat mensen een bepaalde ingebouwde moraal hebben. Groepen mensen en samenlevingen houden bepaalde normen aan. Wanneer je in Nederland openlijk mensen begint te vermoorden, vindt men dat geen succes en krijg je problemen met de overblijvende mensen. Op vergelijkbare wijze weten Nederlanders dat je niet openlijk mag stelen. Aan de andere kant is die norm niet zo sterk, dat ze dat nooit doen.

Haidt gelooft kennelijk dat die bij mensen ingebouwde moraal iets heel bijzonders is, dat die alleen bij mensen voorkomt en dat dit is, wat landbouw-samenlevingen mogelijk maakt. Jagers/verzamelaars hebben echter ook bepaalde regels. Je mag als individu bijvoorbeeld doorgaans niet zonder enige reden de hele groep in gevaar brengen. Ook in het oerwoud en de savanne gelden dus bepaalde regels.

Voor iets als de Holocaust redeneer je dan, dat die in nazi-Duitsland geen probleem was. In die samenleving zag men dat als 'goed', maar wij zitten inmiddels in een ander soort samenleving en wij zien dat toevallig als 'slecht'. De groep, de maatschappij bepaalt dan uiteindelijk wat goed en slecht is. Met andere woorden: de mensen die de macht hebben.

Als mensen inderdaad zo'n krachtige ingebouwde moraal zouden hebben, waarom ziet iemand als Haidt dan niet het kwalijke van het wegpoetsen van het Holocaustprobleem (het ontkennen van het geweldsprobleem). Hij beweert: we zijn extreem vreedzaam. Kortom, er is niets om je druk over te maken. We doen het geweldig. We zijn een super ras.

En als mensen inderdaad zo'n krachtige ingebouwde moraal hebben: waarom zien zijn lezers dat probleem dan overwegend niet? Staan deze waarnemingen van mij los van wat we weten? Nee, bepaald niet. Ash vond een groot deel van de studenten die in feite de boel volledig belazerden, omdat het hun sociaal goed uitkwam. De ingebouwde normen waren kennelijk even op vakantie. De Milgram-experimenten leverden precies hetzelfde beeld.

Als je in reactie op het bijna doodslaan van Rodney King en de daarop volgende rellen die resulteerden in talloze overbodige doden, gaat praten over de extreem vreedzame samenleving waarin wij leven, wil je kennelijk het probleem niet zien. In feite ontken je dan het probleem en draai je het volledig om. Het probleem is dat mensen elkaar om volstrekt onduidelijke redenen kapot maken, maar dan wordt het: er is helemaal geen probleem, mensen zijn uiterst vreedzame wezens, die doen zulke dingen niet. Dat volledig omdraaien van de werkelijkheid, de techniek van de Grote Leugen, is een typerend kenmerk van double-highs (alfa's, fascisten).

Wanneer je gaat babbelen over die fantastische ingebouwde moraliteit, die uniek menselijk zou zijn, leef je in een fantasiewereld. Je redeneert niet meer vanuit de waarnemingen, maar vanuit hoe je de wereld wilt zien en verkopen.

Dit sluit aan bij het idee dat Haidt extreem bevooroordeeld is. Met andere woorden: het is een alfa, een 'fascist'. Ook de check die ik in de vorige blogpost uitvoerde door te kijken naar de reacties van lezers, bevestigt dat idee.


De Basic Five-test

Er is echter een tweede check mogelijk, die ik in eerste instantie zo automatisch uitvoerde, dat ik deze niet eerder vermeldde. Op basis van de tekst die iemand produceert, valt doorgaans vrij simpel te zien, wat voor vlees men in de kuip heeft. Ik heb daar indertijd vijf punten (de Basic Five, hier) voor genoemd. De vijf verschillen zijn:
1. bevooroordeeldheid: wel versus niet;
2. denkrichting: dogmatisch versus inductief;
3. soort waarheid: subjectief versus objectief;
4. taalgebruik: mands versus tacts;
5. informatieverwerking: zacht versus hard.

Laten we beginnen met het laatste punt: de informatieverwerking. De oproep van King, laten we proberen iets uit te werken, wordt door Haidt vertaald als: het geven van een verhandeling over moraalpsychologie. Hij heeft een onderwerp, dat moet aan de man gebracht worden, dat moet verkocht worden. De 'moraalpsychologie' is er dus eerst. Vervolgens wordt het citaat van King, dat in de VS zeer bekend is, gebruikt als binnenkomer. Het is dus typisch zachte informatieverwerking. De informatie wordt omgevormd tot een mand, waarmee de auteur zijn publiek probeert te beïnvloeden.

Eigenlijk levert dit ook al het antwoord op het vierde punt. Haidt gebruikt vooral mands (opdrachten, vragen, beweringen), maar geen tacts (beschrijvingen). De eerste twee paragrafen zitten mudvol kreten, termen, dure begrippen die bij lezers wel gevoelens oproepen, maar verder niets zeggen. Het enige concrete punt is het citaat van King, maar dat wordt in feite volledig uit zijn context getrokken. Hij doet ook geen enkele moeite om het probleem waar dat citaat voor staat, uit te werken of te verdiepen. Het doel lijkt echt te zijn om bij niet kritische lezers emoties op te roepen. Het doel is zichzelf te presenteren als de grote guru.

Wat voor soort waarheid hanteert Haidt? Een goed wetenschappelijke proefschrift kun je -- als het goed is -- in een uur lezen. Dat is niet zo vreemd. Er is een probleem. Er is een methode. Er zijn resultaten. En het resulteert in een conclusie. Goed onderzoek is uiteindelijk, simpel onderzoek. Het boek van Bob Altemeyer (The Authoritarians) dat de resultaten van bijna veertig jaar onderzoek presenteert, leest als een trein. En zo hoort het ook.

Wanneer je als empirisch wetenschapper het boek van Haidt probeert te lezen, beland je echter in een mijnenveld. Alleen het eerste stukje kostte me al dagen. Alles wat er beweerd wordt, moet als het ware gedecodeerd worden. Niets is, wat het lijkt te zijn. Het is een grote glibberboel.

Maar goed, ik dwaal af. Ik zie wel veel beweringen, maar ik zie in de tekst eigenlijk nooit harde resultaten. Het is allemaal filosofisch geleuter. De basisbegrippen zijn voortdurend niet operationeel gedefinieerd. Daarna houdt, empirisch wetenschappelijk gezien, in feite alles op. Haidt en 'objectieve waarheid' lijkt me een moeilijke combinatie. De man weet vermoedelijk niet of amper, wat dat is.

Over de denkrichting kan weinig twijfel zijn. Haidt heeft een boodschap voor de wereld en die komt uit zijn binnenste. Empirische resultaten zijn hooguit welkom als ze zijn boodschap ondersteunen. Het betoog is dus dogmatisch.

Hoe moet je Haidt indelen qua bevooroordeeldheid? Daar lijkt me weinig twijfel over mogelijk. Het gaat voortdurend over 'I' en 'I'. Ik zou dus verwachten dat hij sociaal-dominant is. Verder is het boek duidelijk gericht op een lezerspubliek van niet kritisch ingestelde lezers. (Een totaal ander publiek dat wat Bob Altemeyer voor ogen had.) Haidt lijkt dus ook autoritaristisch. Iemand die aansluiting zoekt bij de machtige groep gelovigen. Verder is het boek een en al vooroordeel. Het zijn allemaal veronderstellingen, aannames, beweringen. Feiten zijn hooguit krenten in de pap, als je ze al kunt vinden.

Uitgaande van de vijf punten van de Basic Five lijkt Haidt me dus inderdaad helemaal te beantwoorden aan het beeld van de typische alfa (iemand die hoog scoort op bevooroordeeldheid). Kennelijk is die merkwaardige opmerking over het Holocaustprobleem niet toevallig.


Wat zeggen andere mensen?

Ben ik de enige die denkt dat Haidt fascistisch is? Dat hij immorele zaken probeert te verkopen als moreel juiste zaken? Wie de kritische reviews van lezers napluist op amazon.com bij zijn boek zal zien, dat ik bepaald niet de enige ben. Ook iemand als de journalist en schrijver Chris Hedges heeft daar uitgebreid en gemotiveerd op gewezen (hier).

Ik citeer zijn laatste zin, wat ingekort: "... if you follow Haidt's advice on how to become righteous you will [. . .] end up a slave." Je onderwerpt je in dat geval aan de almacht van de totalitaire staat. Het ideaal van Adolf Hitler: "Ein Volk, ein Reich, ein Führer".

Holocaust-verheerlijking: het King-Haidt fenomeen

Het in elkaar slaan van Rodney King op 3 maart 1991 door een viertal agenten van de Los Angeles Police Department (LAPD) was vermoedelijk niet echt bijzonder. Wat de gebeurtenis bijzonder maakte, was dat het tweede deel door iemand (George Holliday) vanaf zijn balkon op video werd vastgelegd en vervolgens -- na uitzending door tv-zender KTLA -- wereldnieuws werd. Een van de eerste keren dat extreem politiegeweld voor iedereen te zien viel.

Ook het vervolg van de affaire was in eerste instantie niet echt bijzonder. Drie van de vier agenten werden vrijgesproken, bij de vierde kon de jury het onderling niet eens worden. Het enige bijzondere was vermoedelijk dat het tot een proces kwam, want doorgaans is dat natuurlijk niet het geval. Openbare aanklagers hebben meer te doen.

De publieke reactie op die vrijspraken zal echter niet gemakkelijk vergeten worden. Binnen enkele uren na het bekend worden op 29 april 1992 ontstonden in Los Angeles rellen. De zogenaamde Los Angeles rellen van 1992 die zes dagen zouden duren. Toen de orde tenslotte hersteld was door het massaal inzetten van legereenheden (USA), mariniers (USMC) en reservisten (CANG) waren er (volgens de Engelstalige Wikipedia) 63 mensen dood, 2383 mensen gewond, meer dan 7.000 branden geweest, hadden 3.100 winkels en bedrijven schade opgelopen en werd de financiële schade begroot op een miljard dollar (hier).

In het felst van de strijd deed het slachtoffer, Rodney King, voor de televisiecamera een oproep te stoppen. "Dit is gewoon niet goed. Dit is niet goed en dit gaat niets veranderen. Wij zullen ons recht krijgen. Zij hebben de slag gewonnen, maar ze hebben de oorlog niet gewonnen." King zegt daarna zoveel als: we moeten samen door dezelfde deur kunnen. Dat moet kunnen. Laten we proberen dat probleem op te lossen.

Een verstandige oproep, denk ik. Maar de oplossing van het probleem bleek nog niet zo simpel. In ieder geval bracht de publiciteit en het proces en de uiteindelijke schadevergoeding niet waar de advocaat van King, Milton Grimes, op gehoopt had. Vijftien jaar later zegt hij tegen de interviewer: "Misschien heeft u een oplossing, en ik wil niet fatalistisch klinken, maar ik heb nog geen oplossing" (hier, podcast na 5:00).


Het Holocaust-probleem

Het probleem dat mensen elkaar om onduidelijke redenen de hersenen inslaan of elkaar op andere wijze proberen te beschadigen was al bekend in Bijbelse tijden (de geschiedenis van Kaïn en Abel). Het is het probleem van de Holocaust, het is -- wanneer men het wijder trekt -- ook het probleem van een overbodige oorlog als de Tweede Wereldoorlog en het is het probleem dat centraal staat in deze blog.

Maar niet alleen in deze blog. Jonathan Haidt begint zijn boek The Righteous Mind, Why Good People are Divided by Politics and Religion (2012) met het aanhalen van het citaat van Rodney King: "Can we all get along?" Zijn boek is over waarom het voor ons zo moeilijk is met elkaar in vrede te leven ("This book is about why it's so hard for us to get along").

Haidt en ik hebben dus -- als het goed is -- dezelfde doelstelling. Om het kernachtig te verwoorden: we willen allebei het Holocaust-probleem oplossen. Er zijn heel veel andere genocides en gewelddaden geweest, maar de Holocaust fungeert als het centrale paradigma. Met de Holocaust begon het empirische onderzoek naar het probleem. Niet een klein probleem, maar een groot. Niet een modern probleem, maar in feite een al heel oud probleem. En: niet een leuk probleem, maar een vreselijk probleem.

Natuurlijk zijn emoties wat subjectief. Maar als je het probleem serieus neemt, als je je in het probleem verdiept, als je de hele week, week in, week uit met dit diep menselijke probleem geconfronteerd wordt, dan vereist dat een mentale instelling die niet iedereen bezit. Een soort frontchirurg-instelling denk ik. Het onderwerp maakt je niet blij, maar eerder depressief. Het is allemaal weinig opwekkend. 


De reactie van Haidt

Goed, Haidt introduceert zijn centrale vraag met het citaat van King. Gaat hij dat brandende probleem oplossen? Weet hij een oplossing? Heeft hij een aanpak voor ogen om het probleem op te lossen?

Nee, hij begint over zichzelf te praten. Hij suggereert dat hij zijn leven heeft gewijd aan deze vraag, aan dit onderwerp ("People who devote their lives to studying something ..."). Dat Haidt zijn hele leven besteed zou hebben aan deze ene vraag, vind ik leuk bedacht, maar gezien zijn manier van schrijven en de boeken die hij geschreven heeft, nogal twijfelachtig.

Wat zegt Haidt over zijn aanpak van het Holocaust-probleem? "I study moral psychology, and I'm going to make the case that morality is the extraordinary human capacity that made civilization possible." Hij begint over zichzelf. Hij studeert moraal-psychologie, wat dat dan ook precies mag zijn. En hij gaat de stelling verdedigen dat 'moraliteit' de bijzondere menselijke eigenschap is, die beschaving mogelijk maakte. Dat komt neer op een verhaal afsteken, lijkt me, dat komt niet neer op de resultaten van onderzoek laten spreken.

We hebben het hier over iets als de Holocaust. Hoe kunnen we zoiets voorkomen? Haidt reageert op dat probleem met te stellen dat menselijke 'moraliteit' heel bijzonder is. Ik zou bij iets als de Holocaust eerder denken aan het ontbreken van iedere vorm van moraliteit. En ik zou niet geneigd zijn dat te zien als een teken van beschaving, maar als een teken van gebrek aan beschaving.

Vervolgens wordt het echter nog extremer. Op het einde van zijn eerste paragraaf komt Haidt niet met iets als een aanpak van het probleem, maar met een bewering. Hij schrijft: "We are downright lucky that we evolved this complex moral psychology that allowed our species to burst out of the forests and savannas and into the delights, comforts and extraordinary peacefulness of modern societies in just a few thousand years." Met andere woorden: laten we blij en trots zijn met een gegeven als de Holocaust. Een bijzonder menselijke prestatie. Wat zijn wij mensen toch een prachtige soort!


De verklaring: geen predictie, maar promotie

Hoe valt zo'n merkwaardig stuk proza te begrijpen? Het lijkt me duidelijk, dat Haidt zelf niet precies begrijpt, wat hij beweert. De logica in zijn verhaal is zoek. De empirische basis ontbreekt. Wanneer je zijn tekst naloopt, zie je dat hij van de ene associatie op de andere springt.

Hij beweert wel het door King geformuleerde probleem te willen oplossen, maar hij verdiept zich op geen enkele manier in dat probleem. Hij schudt vervolgens 'moral psychology' uit zijn mouw als een soort haarlemmerolie. Goed voor ieder mogelijke kwaal! Neem er overvloedig van onder zijn voortreffelijke leiding en alle wereldproblemen zullen je opeens duidelijk worden. Het recept om die haarlemmerolie te bemachtigen, is uiteraard zijn boek lezen. Zijn wijze woorden zullen je de ogen openen!

Op dit punt is het Holocaust-probleem als het ware volledig uit het zicht geraakt. Hij is druk bezig de prachtige rondreis aan te prijzen, die de lezer onder zijn bekwame leiding door de geweldige moraalpsychologie zal maken. En om die 'tour' extra aantrekkelijk te maken, vertelt hij ons ook nog, hoe geweldig wij mensen zijn. Eigenlijk: we zijn een bijzonder ras, we zijn een super ras! Wie had het daar eerder ook al weer over?

Hoe je het dus ook draait of keert, hier heb je iemand die stelt het Holocaustprobleem te willen oplossen. Maar vervolgens komt er een betoog dat de mensen die het probleem veroorzaken, geweldige wezens zijn, waar helemaal niets mis mee is. De essentie van de Holocaust is echter dat alles daar mis mee is. Wanneer je gelooft dat de Holocaust een fantastisch menselijke prestatie is, snap je niets van het Holocaust-probleem, want dat gaat van precies de tegenovergestelde opvatting uit.

Wanneer je de Holocaust ziet als een bewijs van menselijke voortreffelijkheid denk je als een fascist, als een alfa. Wanneer je -- of dat nu opzettelijk gebeurt of niet -- de Holocaust verheerlijkt, dan lijkt het onmiskenbaar dat we een fenomeen te pakken hebben, dat essentieel is voor fascisme en bevooroordeeldheid. Als je aan iets als de Holocaust probleemloos koppelt dat mensen geweldige wezens zijn, dan zou er minimaal ergens in je hoofd een rood lampje moeten gaan branden.

Voor Haidt is het Holocaust-probleem teruggebracht tot een opmerking van Rodney King. Wie zijn tekst leest, ziet dat hij zich niet verdiept in de achtergrond van die opmerking. Integendeel, hij noemt de opmerking 'cultural kitsch'. Hij beschouwt het als een opmerking waar vaak om gelachen wordt ('laughs'). Hij schrijft ook wat denigrerend over het interview met King. Hij schrijft: "As he stumbled through his television interview, fighting back tears and often repeating himself . . ." Hij focust dus in eerste instantie vooral op de presentatie van King en niet op de inhoud van zijn opmerking.

In tweede instantie focust hij pas op het laatste deel van de opmerking van King. "Please, we can get along here. We all can get along. I mean, we're all stuck here for a while. Let's try to work it out." In mijn optiek roept King daarmee op om een methode te bedenken of te vinden om vreedzaam samen te leven. Dat klopt ook met de opmerking die zijn advocaat een aantal jaren later maakt. Ze willen heel bewust het probleem oplossen.

Maar interpreteert Haidt het citaat ook op die manier? Om te beginnen geeft hij al voor het vermelden zijn mening over het citaat: "something lovely, something rarely quoted". Maar het citaat van King is niet 'lief'. En is dat stuk van het citaat 'rarely quoted'. Waar baseert hij dat idee op? Het eerste waardeoordeel is onzin, het tweede waardeoordeel is misleidend. Of het tweede deel van het citaat wel of niet vaak aangehaald wordt, is hier niet relevant.

Wat haalt hij precies uit die oproep van King? Hij vermeldt onmiddellijk na het aanhalen van het citaat: "This book is about why it's so hard for us to get along." Hij negeert dus de oproep van King en maakt er iets heel anders van. Zijn boek gaat over waarom het voor ons zo moeilijk is vreedzaam met elkaar om te gaan. Het is heel gemakkelijk een boek vol te schrijven over een bepaald onderwerp, zeker voor iemand als Haidt, maar het kan verdomd lastig zijn een werkende en effectieve methode te vinden om een concreet probleem op te lossen. Kennelijk heeft hij dus helemaal geen zin gevolg te geven aan de oproep van King, maar ziet hij die oproep als een prachtige kans zijn eigen verhaal te promoten.

Samengevat, de vraag waar het om draait, is: hoe kan een intelligent en ontwikkeld persoon als Haidt het Holocaust-probleem koppelen aan de voortreffelijkheid van het menselijke ras? Terwijl ik en veel andere mensen geneigd zijn de Holocaust te zien als het ultieme kwaad. Als een bewijs van de donkere kant van de menselijke natuur. Haidt ziet er in feite geen enkel serieus probleem in, integendeel: we zijn heel voortreffelijk.

Ik denk dat de experimenten van Asch het antwoord leveren. De ene persoon kijkt naar het publiek, de andere naar de lengte van het lijnstukje. De ene persoon stemt zijn antwoord af op zijn publiek en probeert bij dat publiek te scoren. De andere persoon laat zijn antwoord dicteren door het lijnstukje. De ene persoon probeert zijn publiek in te pakken met een mooi verhaal en interesseert zich in dat verband niet voor de juistheid of onjuistheid van dat verhaal. De andere persoon laat zijn verhaal dicteren door de kille realiteit die niet altijd even opwekkend is en negeert het publiek.


Check

Als dat klopt, zou je verwachten dat het betoog van Haidt een 'mooi' verhaal is, dat bij een bepaald publiek heel populair is. Dat lijkt onmiskenbaar te kloppen. Uit vooral de alfahoek is overwegend heel positief gereageerd op zijn boek. Men vindt het een prachtig verhaal. Wikipedia (hier) vermeldt bijvoorbeeld:

"The book received mostly positive reviews^[5][6] and was #6 on The New York Times' best seller list for non-fiction in April, 2012.^[7]"

Een site als Goodreads.com (hier) met doorgaans een vrij literair ingesteld publiek levert 80 procent positieve beoordelingen (4 of 5 sterren) en slechts 17 procent negatieve (1, 2 of 3 sterren).

Verder zou je verwachten dat een ander (en kleiner) deel van het publiek het helemaal niks vindt, omdat het in hun optiek niet klopt met wat er bekend is, met de harde realiteit. Ook dat lijkt helemaal te kloppen. Op Amazon.com scoort het boek zelfs 86 procent positieve beoordelingen (4 of 5 steren) en slechts 14 procent negatieve (1, 2 of 3 sterren). Slechts een kleine minderheid ziet dat er zaken in het boek volledig niet kloppen.

Anders geformuleerd: men kijkt niet naar de realiteitswaarde van het boek, maar gaat af op het gevoel dat het betoog oproept. Het klinkt mooi, het voelt goed. Hier is een hoogleraar sociale psychologie aan het woord die het toch maar mooi kan zeggen! De trieste consequentie lijkt te moeten zijn: als we genocide maar voorstellen als iets moois, als iets heel normaals dan zien de meeste lezers geen enkel probleem. Klinkt goed, wat houdt ons tegen? Laten we het doen!

Het in elkaar slaan van Rodney King

Laatst bewerkt: 3-6-2019 om 15.40


Het mysterieuze standpunt van Roos Vonk bracht me via het boek dat ze met haar artikel probeerde te promoten, naar het boek van de moraal-psycholoog Jonathan Haidt: The Righteous Mind, Why Good People Are Divided by Politics and Religion.

Vonk gebruikt in haar boek het beeld van de ruiter en het paard. Het paard heeft de neiging zijn eigen weg te gaan, maar de ruiter is nodig om het paard te besturen en in goede banen te leiden. Onder moraal-psychologen is het echter vooral Jonathan Haidt die dat beeld ingang heeft doen vinden. Hij heeft het dan niet over paard en ruiter, maar over olifant en berijder. De olifant is groot, sterk en massief en geneigd zijn eigen gang te gaan. De berijder vertegenwoordigt het intellect en moet het beest proberen te sturen, wat -- volgens hem -- niet meevalt.

Is dat beeld echt origineel? Ik zou denken dat het Bijbelse 'de geest is gewillig, maar het vlees is zwak' voor hetzelfde staat. Het is gemakkelijk om te zeggen, dat je wilt afvallen, maar als de honger aan je maag krabt, is het vaak een kwestie van tijd voordat je je gewonnen geeft. Het vlees is vaak sterker dan de geest, in ieder geval minder gewillig.

Het boek van Haidt is blijkens de vele positieve reacties uit alfa-kringen heel populair, maar volgens anderen is het eigenlijk een 'fascistisch' verhaal. Een kritiek die me in zijn geval niet volledig ongegrond lijkt.

Wat zijn boek voor deze blog relevant maakt, is dat hij stelt hetzelfde probleem te willen oplossen als deze blog. Letterlijk:

"This book is about why it's so hard for us to get along. We are indeed all stuck here for a while, so let's at least do what we can to understand why we are so easily divided into hostile groups, each one certain of its righteousness." (Ik beschik niet over het paginanummer, mijn Kindle-app vermeldt: ''Loc. 67 van 7514".)

De vraag die hij zegt te willen beantwoorden, is: waarom is het voor ons zo moeilijk met elkaar op te schieten, vreedzaam met elkaar om te gaan? Precies dezelfde vraag als in deze blog centraal staat.

Hoe komt Haidt bij deze wat merkwaardige, maar op zich wel treffende omschrijving van het discriminatie- en agressieprobleem? Om dat te begrijpen, moeten we ons verdiepen in de geschiedenis van Rodney King. Een zwarte Amerikaan en inwoner van Los Angeles.


De zaak Rodney King

Op 3 maart 1991 wordt King na een wilde achtervolging aangehouden door agenten van de Los Angeles Police Department (LAPD) en vervolgens stevig in elkaar geslagen. Hoe weten we dat? Iemand filmde vanaf zijn balkon het tweede deel van die geweldsexplosie en stuurde de opname naar het lokale tv-station KTLA. Vervolgens ging die opname de wereld rond. Uit de opname blijkt dat een aantal agenten gedurende 1 minuut en 19 seconden continu op King insloegen en intrapten.

De Engelstalige Wikipedia vermeldt hierover onder meer (hier):

"On March 3, 1991, King was violently beaten by LAPD officers during his arrest for fleeing and evading on California State Route 210. A civilian, George Holliday, filmed the incident from his nearby balcony and sent the footage to local news station KTLA. The footage clearly showed King being beaten repeatedly, and the incident was covered by news media around the world."

Hierna werd door de openbare aanklager van het Los Angeles County District een rechtszaak gestart tegen vier van de betrokken agenten onder meer voor het hanteren van excessief geweld.

The Los Angeles County District Attorney subsequently charged four police officers, including one sergeant, with assault and use of excessive force.^[31] Due to the extensive media coverage of the arrest, the trial received a change of venue from Los Angeles County to Simi Valley in neighboring Ventura County.^[32] The jury was composed of nine whites, one bi-racial male,^[33] one Latino, and one Asian American.^[34] The prosecutor, Terry White, was black.^[35][36]

Op 29 april 1992 sprak de jury alle vier agenten vrij van 'assault' en drie vrij van het gebruik van excessief geweld. Over het gebruik van excessief geweld door de vierde agent, werd de jury het niet eens.

On April 29, 1992, the seventh day of jury deliberations, the jury acquitted all four officers of assault and acquitted three of the four of using excessive force. The jury could not agree on a verdict for the fourth officer charged with using excessive force.^[34]

Deze vrijspraak werd binnen enkele uren na het bekend worden, gevolgd door massale rellen: de zogenaamde Los Angeles Rellen van 1992. In totaal vielen volgens de Engelstalige Wikipedia 63 doden, meerdere duizenden gewonden en leidde het tot 7.000 branden.

Within hours of the acquittals, the 1992 Los Angeles riots began, lasting six days. African-Americans were outraged by the verdicts and began rioting in the streets along with the Latino communities. By the time law enforcement, the California Army National Guard, the United States Army, and the United States Marine Corps restored order, the riots had resulted in 63 deaths, 2,383 injuries, more than 7,000 fires, damage to 3,100 businesses, and nearly $1 billion in financial losses. Smaller riots occurred in other U.S. cities such as San Francisco, Las Vegas in neighboring Nevada, Seattle in Washington state, and as far east as Atlanta in Georgia and New York City. A minor riot erupted on Yonge Street in Toronto, Ontario, Canada as a result of the acquittals.

Tijdens deze rellen werd King geïnterviewd door een tv-station. King deed een oproep om de kalmte te bewaren. Wat hij zei, was volgens Wikipedia dit:

I just want to say – you know – can we all get along? Can we, can we get along? Can we stop making it horrible for the older people and the kids? And ... I mean we've got enough smog in Los Angeles let alone to deal with setting these fires and things ... It's just not right. It's not right and it's not going to change anything. We'll get our justice. They've won the battle, but they haven't won the war. We'll get our day in court and that's all we want. And, just, uh, I love – I'm neutral. I love every – I love people of color. I'm not like they're making me out to be. We've got to quit. We've got to quit; I mean after all, I could understand the first – upset for the first two hours after the verdict, but to go on, to keep going on like this and to see the security guard shot on the ground – it's just not right. It's just not right, because those people will never go home to their families again. And uh, I mean please, we can, we can get along here. We all can get along. We just gotta. We gotta. I mean, we're all stuck here for a while. Let's, you know, let's try to work it out. Let's try to beat it, you know. Let's try to work it out. ^[46]

Het totale citaat wordt vaak omschreven en aangehaald als: 'Can we [just] get along?' In latere processen kreeg King een behoorlijke schadevergoeding en werden sommige agenten toch nog veroordeeld, maar voor de hoofdlijn van het verhaal is dat niet relevant, lijkt me.


De moraal

Waarom is de zaak Rodney King van belang voor het discriminatie- en agressieonderzoek? Kunnen we iets van deze geschiedenis leren? Ik denk dat er drie punten belangrijk zijn.

Het eerste punt is dat door het beeldmateriaal de geweldsexplosie voor iedereen zichtbaar werd. Normaal zien we hooguit het resultaat van de agressie, maar is die agressie zelf niet meer zichtbaar. In dit geval wel. Vermoedelijk was dit een van de eerste keren dat er werkelijk beeldmateriaal beschikbaar kwam, waarop te zien was, wat er gebeurde. In die zin gaat het om een historische gebeurtenis.

De advocaat van Rodney King omschreef dit later als het zichtbaar worden van het 'Monster van Loch Ness'. Door het beeldmateriaal van het politiegeweld was het Monster van Loch Ness, dat normaal altijd onzichtbaar was, opeens zichtbaar geworden.

Heeft dat zichtbaar worden van het geweld goed uitgewerkt? Het zien van geweld heeft vaak een emotionerend effect op de toeschouwers. Je bloed gaat koken. Maar niet iedereen ziet in zulke gevallen hetzelfde. Blanken zien vaak blanke politiemannen hun gevaarlijke plicht doen en een zwarte die wel het nodige op zijn kerfstok zal hebben. Zwarte mensen zien vaak vooral blanke politiemannen die er nodeloos op losslaan. Niet iedereen identificeert zich dus automatisch met de onderliggende partij. Integendeel. Het beeldmateriaal leidde nu in combinatie met de vrijspraken tot massale rellen, maar verder veranderde er weinig tot niets.

Het tweede punt dat we van deze geschiedenis kunnen leren, is dat publiciteit en rechtszaken niet werken, althans niet om dat probleem op te lossen. In ieder geval bracht de publiciteit en het proces en de uiteindelijke schadevergoeding niet waar de advocaat van King, Milton Grimes, op gehoopt had. Vijftien jaar later zegt hij tegen de interviewer: "Misschien heeft u een oplossing, en ik wil niet fatalistisch klinken, maar ik heb nog geen oplossing" (hier, podcast na 5:00).

Dit brengt ons op het derde, en vermoedelijk belangrijkste, punt. Hoe ga je met discriminatie en agressie om? Hoe moet je omgaan met zaken als uitsluiting, dreigen en geweld? Wat is de beste manier om op onderdrukking en achterstelling te reageren?

Is dat in opstand komen tegen de heersende macht? De mensen die de rellen in Los Angeles begonnen en een tijd volhielden, geloofden van wel. Hun massale demonstratie van volkswoede moest tot veranderingen leiden. De boodschap was: we pikken dit niet langer. Het moet afgelopen zijn. Rodney King zag echter vooral de onschuldige slachtoffers die op deze manier gemaakt werden en zag niet het nut. In plaats daarvan stelt hij: we moeten samen door één deur kunnen, dat moet kunnen, laten we iets proberen uit te werken.

Zijn opmerking is niet 'lief' zoals Jonathan Haidt in zijn boek stelt ('lovely'), maar heel erg 'to the point'. Hij heeft voor zichzelf het probleem verwoord en ziet dat al dat geweld dat vervolgens losbarst, zinloos is. Het gaat erom een oplossing te vinden voor het probleem. Hij ziet de oplossing nog niet, maar hij ziet wel in, dat er geen keus is. Laten we proberen dit probleem op te lossen.

Die keuze voor een rationele benadering van het probleem is niet 'lovely' zoals Haidt suggereert, maar is tegenwoordig heel bijzonder. Het getuigt van kritisch nadenken. Het is ook de benadering die de American Jewish Committee (AJC) volgde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hun idee was: we hebben een probleem, laat wetenschappers vertellen hoe we het moeten oplossen. Dat was de start van het empirische onderzoek naar discriminatie en agressie. Die rationele benadering van het probleem is ook het uitgangspunt van deze blog.

De geschiedenis van Rodney King laat zien, dat er nog steeds mensen zijn, die zelfs na bijna dood te zijn geslagen, toch in staat blijven hun verstand te gebruiken. Ik denk, dat dat de moraal moet zijn van deze geweldsexplosie.

Is dat bijzonder? Tegenwoordig helaas wel. De emotionele benadering (strijd) is overwegend de standaardreactie geworden. De rationele benadering (onderzoek en nadenken) de minder gangbare.