Het in elkaar slaan van Rodney King op 3 maart 1991 door een viertal agenten van de Los Angeles Police Department (LAPD) was vermoedelijk niet echt bijzonder. Wat de gebeurtenis bijzonder maakte, was dat het tweede deel door iemand (George Holliday) vanaf zijn balkon op video werd vastgelegd en vervolgens -- na uitzending door tv-zender KTLA -- wereldnieuws werd. Een van de eerste keren dat extreem politiegeweld voor iedereen te zien viel.
Ook het vervolg van de affaire was in eerste instantie niet echt bijzonder. Drie van de vier agenten werden vrijgesproken, bij de vierde kon de jury het onderling niet eens worden. Het enige bijzondere was vermoedelijk dat het tot een proces kwam, want doorgaans is dat natuurlijk niet het geval. Openbare aanklagers hebben meer te doen.
De publieke reactie op die vrijspraken zal echter niet gemakkelijk vergeten worden. Binnen enkele uren na het bekend worden op 29 april 1992 ontstonden in Los Angeles rellen. De zogenaamde Los Angeles rellen van 1992 die zes dagen zouden duren. Toen de orde tenslotte hersteld was door het massaal inzetten van legereenheden (USA), mariniers (USMC) en reservisten (CANG) waren er (volgens de Engelstalige Wikipedia) 63 mensen dood, 2383 mensen gewond, meer dan 7.000 branden geweest, hadden 3.100 winkels en bedrijven schade opgelopen en werd de financiële schade begroot op een miljard dollar (hier).
In het felst van de strijd deed het slachtoffer, Rodney King, voor de televisiecamera een oproep te stoppen. "Dit is gewoon niet goed. Dit is niet goed en dit gaat niets veranderen. Wij zullen ons recht krijgen. Zij hebben de slag gewonnen, maar ze hebben de oorlog niet gewonnen." King zegt daarna zoveel als: we moeten samen door dezelfde deur kunnen. Dat moet kunnen. Laten we proberen dat probleem op te lossen.
Een verstandige oproep, denk ik. Maar de oplossing van het probleem bleek nog niet zo simpel. In ieder geval bracht de publiciteit en het proces en de uiteindelijke schadevergoeding niet waar de advocaat van King, Milton Grimes, op gehoopt had. Vijftien jaar later zegt hij tegen de interviewer: "Misschien heeft u een oplossing, en ik wil niet fatalistisch klinken, maar ik heb nog geen oplossing" (hier, podcast na 5:00).
Het Holocaust-probleem
Het probleem dat mensen elkaar om onduidelijke redenen de hersenen inslaan of elkaar op andere wijze proberen te beschadigen was al bekend in Bijbelse tijden (de geschiedenis van Kaïn en Abel). Het is het probleem van de Holocaust, het is -- wanneer men het wijder trekt -- ook het probleem van een overbodige oorlog als de Tweede Wereldoorlog en het is het probleem dat centraal staat in deze blog.
Maar niet alleen in deze blog. Jonathan Haidt begint zijn boek The Righteous Mind, Why Good People are Divided by Politics and Religion (2012) met het aanhalen van het citaat van Rodney King: "Can we all get along?" Zijn boek is over waarom het voor ons zo moeilijk is met elkaar in vrede te leven ("This book is about why it's so hard for us to get along").
Haidt en ik hebben dus -- als het goed is -- dezelfde doelstelling. Om het kernachtig te verwoorden: we willen allebei het Holocaust-probleem oplossen. Er zijn heel veel andere genocides en gewelddaden geweest, maar de Holocaust fungeert als het centrale paradigma. Met de Holocaust begon het empirische onderzoek naar het probleem. Niet een klein probleem, maar een groot. Niet een modern probleem, maar in feite een al heel oud probleem. En: niet een leuk probleem, maar een vreselijk probleem.
Natuurlijk zijn emoties wat subjectief. Maar als je het probleem serieus neemt, als je je in het probleem verdiept, als je de hele week, week in, week uit met dit diep menselijke probleem geconfronteerd wordt, dan vereist dat een mentale instelling die niet iedereen bezit. Een soort frontchirurg-instelling denk ik. Het onderwerp maakt je niet blij, maar eerder depressief. Het is allemaal weinig opwekkend.
De reactie van Haidt
Goed, Haidt introduceert zijn centrale vraag met het citaat van King. Gaat hij dat brandende probleem oplossen? Weet hij een oplossing? Heeft hij een aanpak voor ogen om het probleem op te lossen?
Nee, hij begint over zichzelf te praten. Hij suggereert dat hij zijn leven heeft gewijd aan deze vraag, aan dit onderwerp ("People who devote their lives to studying something ..."). Dat Haidt zijn hele leven besteed zou hebben aan deze ene vraag, vind ik leuk bedacht, maar gezien zijn manier van schrijven en de boeken die hij geschreven heeft, nogal twijfelachtig.
Wat zegt Haidt over zijn aanpak van het Holocaust-probleem? "I study moral psychology, and I'm going to make the case that morality is the extraordinary human capacity that made civilization possible." Hij begint over zichzelf. Hij studeert moraal-psychologie, wat dat dan ook precies mag zijn. En hij gaat de stelling verdedigen dat 'moraliteit' de bijzondere menselijke eigenschap is, die beschaving mogelijk maakte. Dat komt neer op een verhaal afsteken, lijkt me, dat komt niet neer op de resultaten van onderzoek laten spreken.
We hebben het hier over iets als de Holocaust. Hoe kunnen we zoiets voorkomen? Haidt reageert op dat probleem met te stellen dat menselijke 'moraliteit' heel bijzonder is. Ik zou bij iets als de Holocaust eerder denken aan het ontbreken van iedere vorm van moraliteit. En ik zou niet geneigd zijn dat te zien als een teken van beschaving, maar als een teken van gebrek aan beschaving.
Vervolgens wordt het echter nog extremer. Op het einde van zijn eerste paragraaf komt Haidt niet met iets als een aanpak van het probleem, maar met een bewering. Hij schrijft: "We are downright lucky that we evolved this complex moral psychology that allowed our species to burst out of the forests and savannas and into the delights, comforts and extraordinary peacefulness of modern societies in just a few thousand years." Met andere woorden: laten we blij en trots zijn met een gegeven als de Holocaust. Een bijzonder menselijke prestatie. Wat zijn wij mensen toch een prachtige soort!
De verklaring: geen predictie, maar promotie
Hoe valt zo'n merkwaardig stuk proza te begrijpen? Het lijkt me duidelijk, dat Haidt zelf niet precies begrijpt, wat hij beweert. De logica in zijn verhaal is zoek. De empirische basis ontbreekt. Wanneer je zijn tekst naloopt, zie je dat hij van de ene associatie op de andere springt.
Hij beweert wel het door King geformuleerde probleem te willen oplossen, maar hij verdiept zich op geen enkele manier in dat probleem. Hij schudt vervolgens 'moral psychology' uit zijn mouw als een soort haarlemmerolie. Goed voor ieder mogelijke kwaal! Neem er overvloedig van onder zijn voortreffelijke leiding en alle wereldproblemen zullen je opeens duidelijk worden. Het recept om die haarlemmerolie te bemachtigen, is uiteraard zijn boek lezen. Zijn wijze woorden zullen je de ogen openen!
Op dit punt is het Holocaust-probleem als het ware volledig uit het zicht geraakt. Hij is druk bezig de prachtige rondreis aan te prijzen, die de lezer onder zijn bekwame leiding door de geweldige moraalpsychologie zal maken. En om die 'tour' extra aantrekkelijk te maken, vertelt hij ons ook nog, hoe geweldig wij mensen zijn. Eigenlijk: we zijn een bijzonder ras, we zijn een super ras! Wie had het daar eerder ook al weer over?
Hoe je het dus ook draait of keert, hier heb je iemand die stelt het Holocaustprobleem te willen oplossen. Maar vervolgens komt er een betoog dat de mensen die het probleem veroorzaken, geweldige wezens zijn, waar helemaal niets mis mee is. De essentie van de Holocaust is echter dat alles daar mis mee is. Wanneer je gelooft dat de Holocaust een fantastisch menselijke prestatie is, snap je niets van het Holocaust-probleem, want dat gaat van precies de tegenovergestelde opvatting uit.
Wanneer je de Holocaust ziet als een bewijs van menselijke voortreffelijkheid denk je als een fascist, als een alfa. Wanneer je -- of dat nu opzettelijk gebeurt of niet -- de Holocaust verheerlijkt, dan lijkt het onmiskenbaar dat we een fenomeen te pakken hebben, dat essentieel is voor fascisme en bevooroordeeldheid. Als je aan iets als de Holocaust probleemloos koppelt dat mensen geweldige wezens zijn, dan zou er minimaal ergens in je hoofd een rood lampje moeten gaan branden.
Voor Haidt is het Holocaust-probleem teruggebracht tot een opmerking van Rodney King. Wie zijn tekst leest, ziet dat hij zich niet verdiept in de achtergrond van die opmerking. Integendeel, hij noemt de opmerking 'cultural kitsch'. Hij beschouwt het als een opmerking waar vaak om gelachen wordt ('laughs'). Hij schrijft ook wat denigrerend over het interview met King. Hij schrijft: "As he stumbled through his television interview, fighting back tears and often repeating himself . . ." Hij focust dus in eerste instantie vooral op de presentatie van King en niet op de inhoud van zijn opmerking.
In tweede instantie focust hij pas op het laatste deel van de opmerking van King. "Please, we can get along here. We all can get along. I mean, we're all stuck here for a while. Let's try to work it out." In mijn optiek roept King daarmee op om een methode te bedenken of te vinden om vreedzaam samen te leven. Dat klopt ook met de opmerking die zijn advocaat een aantal jaren later maakt. Ze willen heel bewust het probleem oplossen.
Maar interpreteert Haidt het citaat ook op die manier? Om te beginnen geeft hij al voor het vermelden zijn mening over het citaat: "something lovely, something rarely quoted". Maar het citaat van King is niet 'lief'. En is dat stuk van het citaat 'rarely quoted'. Waar baseert hij dat idee op? Het eerste waardeoordeel is onzin, het tweede waardeoordeel is misleidend. Of het tweede deel van het citaat wel of niet vaak aangehaald wordt, is hier niet relevant.
Wat haalt hij precies uit die oproep van King? Hij vermeldt onmiddellijk na het aanhalen van het citaat: "This book is about why it's so hard for us to get along." Hij negeert dus de oproep van King en maakt er iets heel anders van. Zijn boek gaat over waarom het voor ons zo moeilijk is vreedzaam met elkaar om te gaan. Het is heel gemakkelijk een boek vol te schrijven over een bepaald onderwerp, zeker voor iemand als Haidt, maar het kan verdomd lastig zijn een werkende en effectieve methode te vinden om een concreet probleem op te lossen. Kennelijk heeft hij dus helemaal geen zin gevolg te geven aan de oproep van King, maar ziet hij die oproep als een prachtige kans zijn eigen verhaal te promoten.
Samengevat, de vraag waar het om draait, is: hoe kan een intelligent en ontwikkeld persoon als Haidt het Holocaust-probleem koppelen aan de voortreffelijkheid van het menselijke ras? Terwijl ik en veel andere mensen geneigd zijn de Holocaust te zien als het ultieme kwaad. Als een bewijs van de donkere kant van de menselijke natuur. Haidt ziet er in feite geen enkel serieus probleem in, integendeel: we zijn heel voortreffelijk.
Ik denk dat de experimenten van Asch het antwoord leveren. De ene persoon kijkt naar het publiek, de andere naar de lengte van het lijnstukje. De ene persoon stemt zijn antwoord af op zijn publiek en probeert bij dat publiek te scoren. De andere persoon laat zijn antwoord dicteren door het lijnstukje. De ene persoon probeert zijn publiek in te pakken met een mooi verhaal en interesseert zich in dat verband niet voor de juistheid of onjuistheid van dat verhaal. De andere persoon laat zijn verhaal dicteren door de kille realiteit die niet altijd even opwekkend is en negeert het publiek.
Check
Als dat klopt, zou je verwachten dat het betoog van Haidt een 'mooi' verhaal is, dat bij een bepaald publiek heel populair is. Dat lijkt onmiskenbaar te kloppen. Uit vooral de alfahoek is overwegend heel positief gereageerd op zijn boek. Men vindt het een prachtig verhaal. Wikipedia (hier) vermeldt bijvoorbeeld:
"The book received mostly positive reviews[5][6] and was #6 on The New York Times' best seller list for non-fiction in April, 2012.[7]"
Een site als Goodreads.com (hier) met doorgaans een vrij literair ingesteld publiek levert 80 procent positieve beoordelingen (4 of 5 sterren) en slechts 17 procent negatieve (1, 2 of 3 sterren).
Verder zou je verwachten dat een ander (en kleiner) deel van het publiek het helemaal niks vindt, omdat het in hun optiek niet klopt met wat er bekend is, met de harde realiteit. Ook dat lijkt helemaal te kloppen. Op Amazon.com scoort het boek zelfs 86 procent positieve beoordelingen (4 of 5 steren) en slechts 14 procent negatieve (1, 2 of 3 sterren). Slechts een kleine minderheid ziet dat er zaken in het boek volledig niet kloppen.
Anders geformuleerd: men kijkt niet naar de realiteitswaarde van het boek, maar gaat af op het gevoel dat het betoog oproept. Het klinkt mooi, het voelt goed. Hier is een hoogleraar sociale psychologie aan het woord die het toch maar mooi kan zeggen! De trieste consequentie lijkt te moeten zijn: als we genocide maar voorstellen als iets moois, als iets heel normaals dan zien de meeste lezers geen enkel probleem. Klinkt goed, wat houdt ons tegen? Laten we het doen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten