Leuteren over genocide en Holocaust bevestigt het soortenmodel

 

Laatst bijgewerkt: 11-2-2024 om 16.49

 

In het Dagblad van het Noorden van vandaag (5/2/2024) vind ik een stuk met de titel: Een dialoog voeren over genocide, hoe doe je dat? Het is geschreven door Alma Mustafic, die als 14-jarige Srebrenica overleefde.

Ik heb deze avond nog een glas wijn gedronken met mijn vrouw, maar tot een echte dialoog over genocide is het niet gekomen. Ik weet niet of ik daar rouwig om moet zijn. Zou een dialoog met mijn vrouw over dit onderwerp zinvol geweest zijn?

Ik zie haar voorlopig nog niet meedoen aan iets dergelijks. Zelf zie ik wel dat een groot deel van alle Nederlanders vaak niet echt nadenkt, dat zou dus een argument kunnen zijn om over te gaan tot meer drastische actie, maar zelf ben ik daar, helaas of gelukkig, niet zo de persoon voor.

Bovendien, zeg dat je om die reden iets meer dan de helft van alle Nederlanders een voortijdige einde zou kunnen bezorgen, toch een behoorlijk massale vernietiging zou je denken, 'genocide' zou het natuurlijk nog steeds niet zijn, want dan moet je echt gericht een volledig volk proberen uit te roeien.

Ik begin nu inderdaad wel nieuwsgierig te worden, hoe je met iemand een dialoog moet voeren over 'genocide'.

Een eerste probleem dat ik voorzie, is dat beide gesprekspartners het roerend eens: dat moet je niet doen! Maar als je het samen volledig eens bent, gaat het niet lukken om daar een dialoog over te voeren. Hoe los je dat op?

In het artikel vind ik op dit punt helaas geen echte aanwijzingen. Dat beperkt de praktische bruikbaarheid natuurlijk wat.

Het stuk begint met in te haken op de actualiteit. De Hogeschool Utrecht (HU) deed moeilijk over een voorgenomen collegereeks over de Holocaust en antisemitisme.

In eerdere blogposts heb ik al uitgelegd dat die koppeling nogal ondoordacht is, maar tja, dat is nu eenmaal wat mensen in hun hoofd hebben, dus dat Hitler-verhaal zal nog wel even blijven circuleren.

Het artikel vervolgt daarna met:

"We zagen deze dagen een gepolariseerd Nederland op zijn best, en dat was lelijk om te zien. Wat me verbaasde, waren de polariserende reacties van de experts zelf, die als geen ander zouden moeten weten waartoe polarisatie leidt.

Polarisatie is een fase waarin mensen steeds verder van elkaar komen te staan, waardoor dialoog moeilijker wordt en de kans op een conflict aanzienlijk stijgt. In het ergste geval kan polarisatie leiden tot genocide, maar deze link werd door niemand gelegd, niet eens door onze genocide-experts.

In plaats daarvan zagen we alleen maar meer polariserende reacties. En iedereen deed mee, behalve recente genocide-overlevenden. En juist die groep dienen we bij dit gesprek te betrekken om escalatie te voorkomen. Dat is een gemiste kans voor ons allemaal."

 

Zagen we echt een gepolariseerd Nederland? Persoonlijk heb ik daar niet zo veel van gemerkt, terwijl ik doorgaans toch dagelijks meerdere kranten en nieuwssites doorneem. Doelt de schrijfster misschien op de recente overwinning van Wilders? Maar waarom dan beginnen met het gedraai van de HU?

Ik kreeg juist de indruk dat de rest van Nederland (behalve natuurlijk de leiding van de HU) het helemaal niks vond. Je hoorde vooral kritiek en schampere opmerkingen.

Maar laten we het fragment verder volgen. De schrijfster heeft het over 'polariserende reacties van experts zelf'? Waar doelt ze hier in godsnaam precies op?

Daarna krijgen we een hele uiteenzetting over 'polarisatie'. De Nederlandstalige Wikipedia stelt daarover echter vrij simpel:

"Meestal wordt polarisatie gebruikt om te verwijzen naar een toename van spanningen tussen sociale of politieke groepen."

Tussen welke politieke of sociale groepen nemen in dit geval de spanningen zienderogen toe? Met alle respect: je kunt ze ook zien vliegen. Of je kunt zoals Don Quichotte deed, windmolens aanzien voor gevaarlijke tegenstanders. Ik zou zeggen: beide beentjes maar even op de grond houden. En alle geleuter maar even inslikken. 

Zagen we daarna alleen maar meer polariserende reacties? Behalve dan natuurlijk bij die uiterst bijzondere groep van 'recente genocide overlevenden' waartoe de schrijfster zelf behoort. Het lijkt de fabeltjeskrant wel!

Ook de term 'genocide-experts' verdient onze aandacht. Het klinkt goed, maar wat zijn dat eigenlijk precies? Mensen die expert zijn in het uitlokken en uitvoeren van genocides? Ja hoor, die mensen lopen hier gewoon bij bosjes vrij rond. Het is in Nederland al generaties lang een soort nationale hobby. Net zoiets als schapen houden. Niets om je druk over te maken!

Tot slot krijgen we nog het opgeheven vingertje van de schooljuf. We hebben onze prachtige kans gemist? We hadden juist die bijzondere groep van 'recente genocide overlevers' waartoe de schrijfster zelf behoort, bij het gesprek moeten betrekken, maar dat hebben we niet gedaan. Op die manier hadden we escalatie misschien nog kunnen voorkomen, maar nu gaat het gegarandeerd helemaal mis! De voorstanders en tegenstanders van die collegereeks gaan elkaar uitmoorden! Help!

Ik denk dat als je Chat-GPT vraagt iets over dit onderwerp te formuleren, je een heel wat doordachter epistel krijgt. De onbenulligheid druipt er nu wel erg van af.

In mijn vorige blogpost citeerde ik Max Pam over de Holocaust: "Wie er niet bij is geweest, vergeet snel of wil het gewoon niet weten". Het is allemaal te erg en te vreselijk, als normale mensen vluchten we liever weg. Een typische systeem 1 reactie, maar heel begrijpelijk.

In het artikel dat ik hierboven bespreek, zien we echter iets anders. Ze was er als jonge vrouw bij en het heeft grote indruk gemaakt. Haar vader is bij die moordpartij omgekomen. Zelf heeft ze zich daarna tot doel gesteld het verhaal over Srebrenica verder te verspreiden. De wereld kond te doen, zeiden we vroeger.

Maar dan zie je iets interessants. De woorden zijn hun eigen leven gaan leiden. Ze heeft te maken met een publiek dat ze wil beïnvloeden en dat heeft invloed op wat ze beweert. Als je het zo hoort, klinkt het in eerste instantie plausibel. Pas als je de moeite neemt, je af te vragen wat het allemaal precies betekent, zie je het probleem. De koppeling met de realiteit is zoek.

Dat kan bijna niets anders betekenen, dan dat ze autoritaristisch is. De woorden koppelen niet langer aan de waarneembare werkelijkheid. Maar als je autoritaristisch bent en je wilt ook nog met alle geweld je verhaal doen, dan ben je vermoedelijk ook nog sociaal dominant. Je zou dan verwachten dat ze extreem bevooroordeeld moet zijn.

Dat zie je inderdaad terug in het stuk. De ene wilde bewering volgt de andere. Het zijn allemaal slogans die we als dom publiek klakkeloos moeten geloven en herhalen. Maar op die manier krijgen we natuurlijk niet meer bruikbare kennis over genocide en Holocaust.

Genocide is een wat abstract begrip, want er zijn veel genocides geweest. Maar de Holocaust staat heel concreet voor de moord op zes miljoen Joden. In mijn synodaal gereformeerde opvoeding heb ik geleerd dat je de naam van 'God' niet ijdel mag gebruiken. Dat geldt mijns inziens voor de Holocaust ook. Gooi er niet lichtzinnig mee, maar dat doet ze helaas juist wel.

Als psycholoog begrijp ik het. Het is misschien allemaal heel menselijk, maar ik blijf het niet oké vinden.

Aan de andere kant geef ik dan een soort moreel oordeel. Dat is misschien begrijpelijk en verleidelijk, maar daar schieten we niet echt mee op. We moeten proberen te begrijpen, hoe dit allemaal kan. Hoe de menselijke geest soms werkt.

Mijn vrouw vroeg me kort geleden het einde te duiden van een lang artikel over benaderingen in de Italiaanse opera. En daar zag je precies hetzelfde. Een indrukwekkend betoog met uiterst gewichtig klinkende woorden. Maar als je de moeite nam, je af te vragen, wat er precies beweerd werd, dan waren het voortdurend termen die niet koppelden aan de waarneembare realiteit. En als je het stukje samenvatte, beweerde de schrijver eigenlijk helemaal niets. Het was kortom een typische alfatekst: gewichtig, hoogdravend, imponerend, maar in werkelijkheid volstrekt leeg.

Het doel van de tekst was niet de werkelijkheid te beschrijven en beter te gaan begrijpen. Het doel van de tekst was slechts de schrijver neer te zetten als een groot deskundige op het gebied van de Italiaanse opera.

Met andere woorden, wat we in beide gevallen zien is bevestiging van het soortenmodel. Je kunt taal descriptief en predictief gebruiken (systeem 2), je kunt taal ook gebruiken om te krijgen wat je graag hebben wilt (systeem 1), namelijk -- in dit geval -- sociale erkenning.

Het soortenmodel voorspelt dat de alfa's (double highs, extreem bevooroordeelden) taal gebruiken om zichzelf te profileren als de Grote Leider en hun volgelingen/gelovigen vertellen, wat die graag willen horen. In dit geval: diepzinnig klinkende onzin.

Volgens het soortenmodel zouden de double lows (de bèta's, extreem onbevooroordeelden) de neiging hebben door hun systeem 2 denken om door die gewichtig klinkende onzin heen te prikken. Wat begrijpelijk maakt dat double highs geneigd zijn double lows te zien als de grootst mogelijke bedreiging voor hun positie.

Samengevat: dat verklaart de Holocaust en mogelijk ook veel andere genocides.

Als je zo bereid bent te kijken naar deze wild leuterende mevrouw, die het heeft over 'genocide' en 'Holocaust', vertelt dat je veel meer over die onderwerpen dan je als normaal mens voor mogelijk houdt.