De leuterende dominee

 

Wie discriminatie en vervolging wil begrijpen, moet zich verdiepen in het denken van volgelingen/gelovigen. Wat we over dat denken weten, is dat er van alles mis mee is. Het is alsof volgelingen/gelovigen een groot bord voor de kop hebben, dat ze belet helder te denken.

Wat volgelingen/gelovigen echter wel kunnen en waar ze geen enkel probleem mee hebben, is sociaal babbelen. Ze kunnen hun punt beter over het voetlicht krijgen dan de doorsnee empirische wetenschapper. Ik heb op dat punt nooit onderzoek gezien, maar op basis van wat we weten, verwacht je met grote zekerheid dat die stelling klopt.

Afgelopen weekend (16 januari 2021) vond ik in het Reformatorisch Dagblad (p. 3) een stuk dat mijn aandacht trok. Het is geschreven door 'onze verslaggever'. We weten dus niet precies wie het geschreven heeft. De titel is: "Gewetenskeuze vaccinatie vraagt afhankelijkheid". Het is het verslag van een online conferentie voor studenten van de Gereformeerde Gemeenten.

De conferentie draaide om de vraag: wat maakt een keuze in een gewetenszaak -- zoals vaccinatie -- goed? Het antwoord was volgens de introductie van het artikel: "Niet de uitkomst geeft de doorslag, maar wat eraan vooraf ging. 'Was het een persoonlijke worsteling voor Gods aangezicht?'"

Waar moet je als gewoon mens beginnen bij zo'n hoeveelheid samengebalde lariekoek? Allereerst: waarom zou wel of niet vaccineren een gewetenszaak moeten zijn? Of nog fundamenteler: wat is precies een 'gewetenszaak'?

Ik denk door mijn opvoeding en milieu wel enige Bijbelkennis te bezitten, maar dat de Bijbel onderscheid maakt tussen wel en niet gewetenszaken is me bij lezing van de Tien Geboden nooit opgevallen. Bij nazoeken in de Statenvertaling (hier) blijkt de hele term niet in de Bijbel voor te komen. De term komt wel eenmaal voor in de apocriefe boeken, namelijk in 2 Makkabeeën 6:11 en daar heeft de term de betekenis: belangrijke zaak.

Ik denk dus dat de Bijbel het hele onderscheid normaal niet hanteert. Je doet goed of je doet fout, maar het is niet zo, dat bepaalde kwesties wel belangrijk zijn en andere niet. Daarmee is het uitgangspunt van de vraag niet correct. De vragensteller voert een assumptie in, die hij als normaal ziet, maar die dat in werkelijkheid niet is.

De vraag die overblijft, is: moet je je wel laten vaccineren of niet? Wel, aan vaccineren zitten bepaalde risico's en voordelen, maar aan niet vaccineren zitten ook bepaalde risico's en voordelen. Ik ga er dan gemakshalve vanuit dat je nog geen corona hebt gehad, wat natuurlijk niet altijd zal kloppen.

Wat maakt je keuze goed? Wel, dat je de -- in werkelijkheid -- beste optie kiest. Dat lijkt me niet zo moeilijk. Een duif kan bij wijze van spreken, als je de risico's weet en goed instelt in je proefopstelling, het werk voor je doen. (Duiven kunnen immers ook het driedeurenprobleem oplossen, terwijl dat hedendaagse beginnende wiskunde-studenten niet meer lukt.)

Maar wat wordt hier beweerd? Niet de uitkomst (het antwoord) is van belang, maar wat eraan vooraf ging. Als je maar heel erg je best gedaan hebt, geeft het niet, dat je van het klif bent gesprongen.

Het doet me denken aan de tijd dat ik statistiek gaf aan alfa-studenten. Veel van die studenten kwamen op het tentamen met lange, indrukwekkende berekeningen aanzetten. Het vervelende was dat de uitkomst van die berekening vaak fout was en vaak ook niet een klein beetje fout. Ik kon dan zo'n antwoord natuurlijk niet goed rekenen. Deze studenten zagen dat echter anders. Ze hadden toch een 'mooi' antwoord gegeven, dat bovendien heel 'indrukwekkend' was. Waarom zou hun antwoord fout zijn? Ik argumenteerde dan licht wanhopig: 'Ja, maar de uitkomst is fout'. Dat vonden ze een uitermate vreemd antwoord, want op school hadden ze volgens hun zeggen geleerd dat het niet ging om de uitkomst, maar om het vastleggen van het proces dat eraan vooraf ging.

Het idee dat het prima zou zijn om van het klif te springen, mits je maar zwaar geworsteld hebt, lijkt me dus onzinnig. Maar laten we ons gemakshalve even beperken tot de Bijbel. Waar staat, dat je als een idioot mag handelen en je daarna niet meer druk hoeft te maken over de kwalijke gevolgen?

De strekking van in ieder geval het Oude Testament is volledig omgekeerd. De strekking is voortdurend: wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten. En als de persoon zelf niet op de blaren hoeft te zitten, dan zullen zijn kinderen -- tot in het derde en vierde geslacht -- dat moeten doen. Niks over maar lekker gek doen en dan niet verantwoordelijk worden gehouden.

Let ook op die laatste uitspraak in het citaat: het vinden van het antwoord moet een 'persoonlijke worsteling zijn voor Gods aangezicht'. In feite zeg je dan: ik heb er persoonlijk mee geworsteld, terwijl de Heer moest toekijken. Je gaat uiteraard niet zomaar met een probleem worstelen, er moet altijd een publiek zijn. En in dit geval had de Heer de pech dat publiek te moeten zijn. Eigen schuld, dikke bult. Dan moet je maar niet 'God' worden.

's Ochtends dreigde aan de andere kant van het Heelal een ster veel te vroeg supernova te worden. De Heer werd daarom door een engel gewekt, terwijl hij nog niet uitgeslapen was. Dat maakte zijn humeur er niet beter op. Vervolgens moest hij op zijn interstellaire Solex als een idioot rijden om nog op tijd bij die ster te komen. Hij kon de zaak net op tijd bijregelen. Dat gaat tegenwoordig allemaal via voice-control. Dus dat was het probleem verder niet. Toen weer helemaal terug op die sputterende Solex, die ondertussen zijn beste tijd wel heeft gehad. Maar je bent nog niet thuis of je krijgt al weer een oproep. Een Aardse dominee in de Lage Landen die met alle geweld zijn persoonlijke worsteling aan je wil vertonen. Als Heer mag je natuurlijk niet vloeken, maar soms wordt het zelfs God even te veel, begreep ik uit de manier waarop me dit in vertrouwen werd verteld.

Als ik het in de Bijbel nazoek, blijkt "Gods aangezicht" 12 keer voor te komen. De term komt alleen voor in het Oude Testament, niet in het Nieuwe. Het meest toepasselijk in dit verband vond ik Prediker 5, vers 1. "Wees niet te snel met uw mond, en uw hart haaste niet een woord voort te brengen voor Gods aangezicht; want God is in den hemel, en gij zijt op de aarde; daarom laat uw woorden weinig zijn." Dat lijkt me nogal tegengesteld aan het idee dat je heftig moet worstelen, terwijl God verplicht moet toekijken naar je geweldige prestatie.

Wat me dus opvalt, is die vreemde, omgekeerde manier van denken. De uitkomst van het denken zou er niet toe doen. Het gaat alleen om de gigantische inspanning. En die gigantische inspanning lever je niet voor niks, nee, de Allerhoogste zelf moet aandachtig toekijken. Tja, wie ballet danst, danst natuurlijk het liefste voor de Keizer. Het beroerde in dit geval is dat de Keizer niets meer te vertellen heeft. Hij moet van onze gelovige toekijken, of hij wil of niet.

Eigenlijk is er dus stiekem van rol gewisseld. 'God' of de Keizer heeft niets meer te vertellen. Onze gelovige snapt, dat hij het allemaal beter kan en deelt daarom nu de orders uit. Dat persoonlijkheidskenmerk -- de macht willen overnemen -- is typerend voor sociaal dominanten. Met rechts autoritarisme, de eigenschap waar volgelingen/gelovigen hoog op scoren heeft het niets van doen. Maar dat betekent dus wel, dat maar liefst de helft van alle volgelingen/gelovigen sociaal dominant is. De helft van alle gelovigen denkt het een stuk beter te kunnen dan 'God'.

Dan is er nog een punt. In het voorgaande ben ik daar dapper in mee gegaan, maar het stuit me toch wat tegen de borst. 'God' wordt voorgesteld als een mens. Niet als de schepper of oorzaak van dat gigantische heelal waar de Aarde een stofje in is, maar als een mens van vlees en bloed. Maar dat is toch typisch de manier waarop godhaters 'God' zien? Godhaters geloven in een God die ze persoonlijk aansprakelijk kunnen en moeten stellen voor alles dat er mis gaat. De oorzaak voor wat er mis gaat, ligt nooit bij hen. Het kan ook nooit toeval zijn of noodlot. Nee, alles dat mis gaat (en zeker bij deze mensen is dat veel) vindt zijn oorsprong in de Heer. Die moet zorgen dat alles goed gaat. Zij maken er een gigantische zooi van, maar het is allemaal de schuld van de Heer. Die heeft het allemaal gezonden en toegestaan.

Maar de passage in het artikel waar ik vooral over viel, komt nu. "Ds. Agteresch, die voorheen als internist werkzaam was, wees de studenten erop dat de Bijbel op meerdere plaatsen wijst op een verband tussen ziekte en zonde, zoals de pest die uitbrak na de volkstelling door David." Volgens de Bijbel zou er dus een verband zijn tussen ziekte en zonde, althans dat beweert deze dominee/internist.

Dat lijkt me een sterk verhaal. Allereerst, waarom moeten godhaters dan soms generaties lang wachten op de ellende die ze hebben veroorzaakt? Als God (of de Natuur) zo aardig was, zondig gedrag onmiddellijk te beboeten met een stevige ziekte, dan zou de stelling van Rutger Bregman opeens helemaal waar zijn. Dan waren we allemaal keurige, brave, oppassende burgers. Dan lieten we alle foute geintjes echt wel achterwege.

Bij nazoeken in de Statenvertaling blijkt geen enkel vers in de Bijbel beide termen (ziekte, zonde) te bevatten. Dominee Agteresch gelooft dat er een verband is, hij denkt het, het lijkt hem een goed idee, hij voelt dat het klopt, maar afgaande op de tekst van de Bijbel is dat verband er niet, want dan was het vast wel een keer kort en kernachtig verwoord.

Hoe zit het met de volkstelling van David? Afgaande op de desbetreffende Bijbeltekst was God 'not amused'. Het ging David vermoedelijk niet puur om het tellen, maar vooral om het pronken en opscheppen over zijn eigen grootsheid en geweldigheid. Volgens het Bijbelverhaal reageerde God met een pestilentie (1 Kronieken 12) die aan 70.000 mensen het leven zou hebben gekost.

In werkelijkheid kan het verband dus ook andersom geweest zijn. Eerst was er de volkstelling en dat vond men maar een overdreven iets. Toen kwam de pestilentie. Vervolgens kwam het verhaal waarin men die vreemde volkstelling opvoerde als oorzaak van de pestilentie.

Mag je uit dit verhaal een algemeen verband afleiden tussen zonde en ziekte? Zelfs de auteurs van de Bijbel ging dat kennelijk te ver. Mogen wij dat verband dan wel afleiden? Nee, dus en de dominee ziet dat zelf ook, want vlak daarna merkt hij op: "Tegelijk kan die relatie niet altijd worden gelegd."

Als je die relatie niet altijd kunt leggen, moet je hem ook niet eerst veronderstellen en opvoeren. Een relatie is er wel of niet. Aan knipperlicht-relaties doen we niet. Tenminste niet in de logica, niet in de (empirische) wetenschap en niet als je zindelijk denkt.

Je vraagt je stiekem toch ook wel even af, wat voor internist dit geweest moet zijn. Je zult maar doodziek zijn en zo'n man aan je bed krijgen als behandelend arts. Misschien moeten we maar blij zijn dat de man nu dominee is.

Op internet (hier) vind ik nog een passage uit een bericht dat de dominee schreef voor de kinderen van zijn gemeente. Ik laat het hier volgen.

"Een heel erge ziekte is in de wereld gekomen. Zo erg, dat veel mensen daaraan sterven. (…) Bidt maar of de Heere jou en alle mensen in de gemeente wil sparen (…) Jullie zullen vast wel nagedacht hebben hoe het allemaal komt. Het komt door onze zonden. De Heere woont in de hemel en ziet heel veel boze dingen bij de grote mensen en bij de kinderen. Zij doen boos, praten boos en denken boos. Daarom is de Heere toornig op ons en stuurt Hij een ziekte (…) God stuurt het coronavirus om ons te straffen. Waarom? De Heere wil dat jij gaat bidden. De Heere wil dat jij breekt met de verkeerde dingen. De Heere wil dat jij niet meer zoveel houdt van al je mooie spulletjes. De Heere wil dat jij niet zoveel tijd verknoeit achter de computer."

Ook hier wordt weer een heel verhaal opgehangen, dat voor een gelovige vermoedelijk 'mooi' klinkt, maar waarin van alles verondersteld wordt, zonder dat daar evidentie voor is. Wil de Heer dat je gaat bidden? Waar staat dat dan in de Bijbel? Als we ons even gemakshalve beperken tot de Tien Geboden: over welk gebod hebben we het dan? Als Jezus de hele mikmak reduceert tot twee geboden, ook daar zit niet een bid-gebod in. En waar staat in de Bijbel dat je niet achter de computer mag zitten?

Maar wat me het meest tegen de borst stuit, is de stelling dat de ziekte (COVID-19) door God gestuurd is. Wel wat erg gemakkelijk. Een ziekte die door mensen overgesprongen is van wilde dieren naar mensen. Een ziekte die door menselijk toedoen over de hele wereld verspreid is. Een ziekte waarvoor mensen de meest eenvoudige maatregelen nog te lastig vonden om door te voeren. Maar nee, volgens de dominee, is het allemaal de (boze) hand van God.

Als je een parkeergarage zo bouwt, dat het dak even later naar beneden dondert, zou ik daar niet onmiddellijk de hand van God in willen zien. Ik zou in dat geval het kwaad liever eerst bij mezelf zoeken.

Kortom, er wordt een heel verhaal opgehangen dat bij onkritisch luisteren voor gelovigen leuk klinkt. Maar zodra je gaat checken, is het een grote puinzooi. Het doet me sterk denken aan het twitteren van Trump. De ene aanvechtbare uitspraak na de andere. En een publiek dat kennelijk te lui is om ook maar iets te checken.