Chips met Bijbeltekst of koekjes met hakenkruis

Laatst bijgewerkt: 17-1-2020 om 23.32


In de veelheid van kranten die ik soms op een dag doorneem, viel me maandag (6 januari 2020) de column van Pia de Jong op. Zoals altijd op de Achterpagina van de NRC. In dit geval de NRC.next, maar het enige verschil is het tijdstip van verschijnen. De next komt in de ochtend, de gewone NRC is identiek, maar komt pas 's avonds.

De Jong woont en leeft in de VS en schrijft -- volgens het bijschrift -- over wat haar daar opvalt. In dit geval was dat een Bijbeltekst op een zakje Brim's Fried Pork Rinds. Stukjes gebakken varkenshuid. Ik heb het zelf nooit gehad, maar kennelijk een zoute snack.

De Bijbeltekst was Johannes 3, vers 16: 'Want God had de wereld zo lief dat hij zijn enige Zoon heeft gegeven, opdat iedereen die in hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.' Fabrikant Brim maakt een hele reeks snacks, allemaal getooid met dergelijke religieuze teksten, aldus de column.

De snacks van Brim met Bijbeltekst blijken niet alleen te staan. In haar keukenkastje vindt De Jong een pak poeder voor proteïneshakes van Jay Robb. De eigenaar van de onderneming schrijft: 'God first and offer only the best.' Hij legt uit dat God zijn handelen stuurt, waardoor een uitstekend product ontstaat. Eigenlijk: een 'goddelijk' product dus.

De Jong vraagt zich af of dit soort sluikgebeden werken. Ze stelt zich een eenzame vrachtwagenchauffeur voor, die geestelijk de weg kwijt is. Moedeloos koopt hij een zakje 'pork rinds' en begint te knabbelen. Hij wil het zakje al weggooien, maar dan valt zijn oog op de Bijbeltekst ...

En gebeurt het wonder, ben ik geneigd haar verhaal aan te vullen. De man wordt gegrepen door het Woord van God. Ik betwijfel echter of het inderdaad zo werkt.

Met andere woorden: hoe valt dit ogenschijnlijk vreemde verschijnsel te begrijpen? Waarom plakken mensen Bijbelteksten op zakjes chips?

Om dat te begrijpen, moet je je realiseren dat mensen op twee verschillende manieren begrijpen. Je kunt begrijpen via de automatische piloot. De boodschap gaat het ene oor in en komt het andere oor weer uit.

Onderweg blijft er merkwaardig genoeg toch iets hangen. Wat er blijft hangen zijn emotionele koppelingen. Woorden die eerst emotioneel neutraal waren, hebben nu een klein beetje emotionele lading van omringende woorden gekregen.

Pavlov kreeg in het begin van de twintigste eeuw de Nobelprijs voor het ontraadselen van de werking van dit systeem. Dat bekend staat als klassieke conditionering. Het systeem waar reclame vrijwel altijd op gebaseerd is. Koppel parfum X aan een mooi meisje en mensen geloven daarna dat parfum X helpt om iemand mooi te maken.

De tweede manier van begrijpen kun je vergelijken met een kookboek. Je hebt een heerlijk recept om appeltaart te bakken. Maar dat recept kun je beter niet opeten. Ook luisteren via de automatische piloot werkt niet.

Wanneer je van het recept iets lekkers wilt maken, zul je zelf aan de slag moeten. En dan zul je dat recept moeten interpreteren. Wanneer je het recept verkeerd begrijpt, krijg je iets, dat niemand lust. De kunst is dus een interpretatie te vinden, die een lekker product oplevert. Dat kost moeite, dat kost onderzoek. Maar het resultaat kan veel goed maken.

De reden om Bijbelteksten op zakjes chips te plakken, is niet dat mensen die teksten actief gaan lezen en op de proef gaan stellen. De reden is, dat de Bijbeltekst een goed gevoel oproept. En dat gevoel wordt gekoppeld aan de chips. Het gaat dus om ordinaire reclame.

Maar wat betekent dat? Voor christelijke gelovigen is de Bijbel het Woord van God. Koppel jezelf of je product niet lichtzinnig aan God, is één van de Tien Geboden.

Letterlijk staat er in Exodus 20, vers 7, volgens de Statenvertaling: 'Gij zult den naam des HEEREN uws Gods niet ijdellijk gebruiken; want de HEERE zal niet onschuldig houden, die Zijn naam ijdellijk gebruikt.' Wij gebruiken die term 'ijdellijk' normaal niet meer, maar de strekking is duidelijk. Geef jezelf niet een fraai uiterlijk door je te tooien met het label 'GOD'.

Wat betekent dat nu? Mensen die zeggen in de Bijbel te geloven en vervolgens zichzelf en hun product gaan beplakken met het woord 'GOD' om op die manier mooi over te komen.

Dat betekent dat dit soort mensen denkt via het automatisch werkende systeem. Ze gebruiken hun door God gegeven verstand niet, maar varen blind op hun emoties. Het gaat daarbij niet alleen om de mensen die zo hun handelswaar proberen te slijten, maar ook om de mensen die die handelswaar kopen. Beide groepen zijn kennelijk niet in staat te zien, dat ze iets doen dat volgens hun eigen heilige boek fout is.

Maar wanneer mensen massaal de betekenis van regels, wetten en voorschriften negeren en informatie bijna volledig en voortdurend verwerken via hun emotionele systeem, betekent dat ook, dat de zooifactor torenhoog staat. Bevooroordeeldheid -- de officiële benaming van de zooifactor -- is immers dat je informatie verwerkt met de onderbuik. Je voelt dat de X niet deugen!

De fascisten omarmden het hakenkruis en kregen er nooit genoeg van, om dat overal te tonen en op te plakken. Deze zogenaamde 'Christenen' plakken overal Bijbelteksten op en krijgen daar nooit genoeg van. Maar chips met Bijbelteksten zijn in wezen precies hetzelfde als koekjes met hakenkruis.

En zoals Altemeyer al eens schreef: in dat geval rijden de treinen keurig op tijd, maar moet je niet vragen wat ze precies vervoeren. Bijbelteksten die te pas en te onpas worden gehanteerd, voorspellen weinig goeds.

En de oude Joden realiseerden zich dat -- zo'n vijf duizend jaar geleden -- al. Anders had die tekst in Exodus 20, vers 7, geen zin gehad.