Zelfmoord en de zooifactor

Laatst bijgewerkt: 11-9-2019 om 23.49


In Assen wordt een doofstomme man op klaarlichte dag gedood door een aantal mannen uit de buurt. Justitie vindt het niets om zich druk over te maken. Zulke dingen gebeuren nu eenmaal. De politie heeft wel meer te doen, dan zich bezig te houden met dit soort onzinnige zaken. Neem alleen al de reorganisatie. Die vreet tijd en moet eerst.

Iets eerder werd op klaarlichte dag een gekleurde Antilliaan door een aantal overijverige politiemensen zonder enige duidelijke aanleiding en zonder enige noodzaak naar de andere wereld geholpen. Tja, wat doet zo'n gekleurde man daar. Dit is Nederland! Niets om ons echt druk over te maken.

Enkele dagen na het gebeuren in Assen, krijg ik bij toeval een fragment van het Journaal te zien. Het gaat over het platbranden van de Amazone. Het laatste grote oerwoud in de Wereld. De NOS-correspondent heeft het zichzelf niet al te moeilijk gemaakt. Hij laat uitgebreid een blanke boer aan het woord, die vindt dat hij de grond in het oerwoud hard nodig heeft. Want als je daar vee op laat grazen, levert het goed geld op. En die stomme Indianen, die moeten niet zo zeuren. Die kunnen het beste opgeruimd.

Je brengt een item over genocide en de strekking die bij een normale kijker blijft hangen, is: niets mis mee. We moeten ook geld verdienen! En het is niet een of ander obscuur programma dat slechts door Jihadisten wordt bekeken. Nee, het is het NOS Journaal. Een programma dat voor een groot deel van het Nederlandse publiek de belangrijkste bron van informatie is.

Vandaag lees ik op de BBC-site een droevig bericht. Een mooi, jong meisje heeft zichzelf opgehangen. Ongeveer hetzelfde bericht, maar dan in het Nederlands, is hier te vinden.

Ogenschijnlijk lijkt het iets totaal anders. Maar let op! Een doofstomme man die op klaarlichte dag door een aantal mannen de dood vindt, heeft dat natuurlijk aan zichzelf te danken. De sukkel! Met een dikke, gekleurde Antilliaan die overdag op straat gaat lopen, hoef je ook geen medelijden te hebben. En dat een heel volk, dat in het oerwoud leeft, vernietigd wordt. Tja, vooruitgang heeft nu eenmaal zijn prijs. Maar zo'n mooi, jong meisje dat door eigen hand de dood vindt, is natuurlijk een totaal ander verhaal.

Waarom eigenlijk? Wel, in dit geval is er nog een belangrijke factor, die ik nog niet genoemd heb. Mya-Lecia Naylor was niet alleen jong en mooi, maar ze was ook actrice, bekend en beroemd. Als ik dat als psycholoog even mag vertalen: ze was hoog in status. Het was een hoge status vrouw. Kennelijk maakt dat in onze (alfa)samenleving alle verschil van de wereld.

Een vreemde man die in Assen op een bankje even wacht, vraagt er natuurlijk om. Gekleurde Antillianen moeten niet zo zeuren. Het leven is hard en dat zouden ze nu toch wel eens mogen weten. Die Indianen in het Amazonegebied zijn geen halve wilden, maar hele wilden. In een beschaafd land is er voor zulke mensen toch geen ruimte? Maar een ster die we kennen, die we bewonderen, waar de schoonheid vanaf spat, dat is natuurlijk iets totaal anders.

Waarom pleegde Mya-Lecia Naylor zelfmoord? In het bericht op de BBC (hier) viel me iets vreemds op. Iets dat je niet kunt missen, maar waarvan de betekenis de meeste mensen zal ontgaan. Volgens de lijkschouwer ging het om een ongelukje. Ze ging iedere avond op een trapje staan met een strop om haar nek. Dat was haar vaste ritueel voor het slapen gaan. En toen, door een onverwachte windvlaag verloor ze haar evenwicht. Moet ik dat echt geloven?

Er wordt iets beweerd, dat niet klopt. De werkelijkheid wordt aangepast aan, hoe wij die werkelijkheid graag zouden willen zien. Anders geformuleerd: we zien de 'zooifactor' in actie. Maar wanneer je bereid bent, een niet-kloppend verhaal te verkondigen over een zelfmoord dan vertelt dat veel over de cultuur waarin die zelfmoord plaatsvond.

Op dezelfde manier vertelt het niet vervolgen van de vijf mannen die betrokken waren bij de dood van de doofstomme man veel over de cultuur in Assen. Ooit de hoofdstad van de provincie met de meeste NSB'ers. Rechtser dan rechts dus. En op dezelfde manier vertelt een Journaal-item waarin genocide wordt voorgesteld als heel normaal, veel over de huidige cultuur in Nederland.

In al die gevallen verwacht je een cultuur die hoog scoort op de zooifactor. De factor die je eindeloos veel benamingen kunt geven, die allemaal kloppen. We meten het in beginsel als bevooroordeeldheid. Laten mensen zich wel of niet door vooroordelen op sleeptouw nemen?

Maar het is ook de cultuurfactor. De factor die onderscheid maakt tussen de hoge en de lage cultuur. De hoge cultuur is die van de adel, de lage cultuur die van de boeren en ambachtslieden.

En natuurlijk is het ook de maat die we hanteren voor de geneigdheid tot discriminatie en geweld. Zowel verbaal als fysiek geweld.

Het is ook de factor die onderscheid maakt tussen rationaliteit en irrationaliteit. Wie gelooft dat morgen vermoedelijk de zon weer opkomt, omdat dat tot nu toe altijd zo ging, gelooft rationeel. Wie gelooft dat een machtige stem hem opdraagt in het wilde weg in te steken op onschuldige voorbijgangers, gelooft irrationeel.

Je zou het ook de emotionaliteitsfactor kunnen noemen. De mensen die laag scoren op de zooifactor,  proberen hun emoties te onderdrukken, te beheersen en zich daar niet onnodig door te laten leiden. Denk aan nuchtere, zakelijke, rationeel denkende bèta's, die het bijzondere vermogen hebben belangrijk beter dan andere mensen de toekomst te kunnen voorspellen.

De mensen die hoog scoren proberen te reageren vanuit hun gevoel. Ze reageren snel, impulsief en gevoelsmatig. Ze laten zich leiden door hun gevoel. Deze 'warm' denkende alfa's bezitten het bijzondere vermogen de toekomst in prachtige bewoordingen te kunnen schetsen, zodat we ze graag geloven en volgen. Helaas blijkt de prachtige toekomst die men nastreefde en voorzag vaak al snel te ontaarden in een onvoorstelbare hel. Neutraler geformuleerd: er ontstaat een onvoorstelbare zooi.

Tenslotte staat de zooifactor in de psychologie ook nog bekend als het verschil tussen de mensen met een open geest ('open mind') en een gesloten geest ('closed mind'). De mensen met een open mind zoeken actief harde informatie uit de omgeving. De mensen met de closed mind weten wat ze denken en geloven, want hun gevoel vertelt het hen, geloven ze. De informatie uit de omgeving wordt door hen genegeerd of zo omgevormd, dat die overeenstemt met hun eigen agenda. Trump is een voorbeeld van het laatste. Hoe het werkelijk zit, laat de man koud. Zijn enige doel is het paaien van zijn volgelingen.

Als we de onzin wegslopen, pleegde Mya-Lecia Naylor zelfmoord. Kan de zooifactor die zelfmoord verklaren? Zeker wel. Begrijp me goed, op dit moment weet ik niet zeker of zij echt hoog op die factor scoorde. Dat valt -- als er wat teksten van haar te vinden zijn -- eenvoudig vast te stellen. Maar dat mensen die hoog scoren op de zooifactor, vaak de hand slaan aan zichzelf, is onmiskenbaar. Dat is ook begrijpelijk. Het is een emotionele reactie op moeilijke omstandigheden.

Viktor Frankl beschreef die reactie al in zijn boek Man's Search for Meaning. Wanneer Joden in het concentratiekamp aankwamen, was de werkelijkheid vaak meer dan ze konden verdragen. Ze rookten een laatste sigaret en wierpen zich vervolgens tegen het prikkeldraad met hoge spanning. Zelf zag hij het kamp echter totaal anders. Hij zag het als een unieke kans om menselijk gedrag onder extreme omstandigheden te kunnen bestuderen. Hij omarmde het noodlot letterlijk als iets, waarvan hij veel kon leren. Die amor fati-reactie is typerend voor de rationele benadering.

Is het mogelijk mensen te leren om minder emotioneel en meer rationeel te reageren? Frankl had in het kamp natuurlijk amper mogelijkheden en concludeerde, dat iemand die op die manier reageerde, niet meer viel te redden. Kennelijk hebben hij en anderen dat dus wel geprobeerd, maar bleek dat voortdurend niet te lukken.

Inmiddels zijn we echter weer iets verder en hebben we zaken als REBT (Rational Emotive Behavioral Therapy) en andere vormen van cognitieve gedragstherapie. Het idee bij REBT is dat je mensen, die bijvoorbeeld een depressie denken te hebben, rationeler leert denken. Ook PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) is iets dat zich goed leent voor deze aanpak. Cognitieve gedragstherapie blijkt de meest effectieve therapie voor dit soort problemen te zijn. Mensen anders leren denken, kan grote positieve effecten opleveren. Dit soort resultaten wijst er dus op dat de zooifactor beïnvloedbaar is.

De zooifactor is niet iets van alleen de laatste tijd. In het Oude Testament is al een passage te vinden, die wijst op het bestaan van de zooifactor. Als Mozes de berg afkomt met de Tien Geboden heeft hij -- als je nauwkeurig leest -- op dat moment kennelijk problemen met de 'Godhaters'.

Wat zijn dat? Dat zijn mensen die in moeilijke omstandigheden boos worden op God. Verder zijn het mensen, ze zijn nu ook nog te vinden, die zich van regels en normen niets aantrekken. Ze hebben daarmee drie belangrijke kenmerken: ze worden boos, ze trekken zich van normen niets aan en ze geloven in een persoonlijke God, die moet doen wat zij vinden. Maar dat zijn precies het soort mensen die hoog scoren op de zooifactor. De mensen die laag scoren, worden niet boos, houden zich aan normen en geloven in een waarneembare, maar niet-persoonlijke God (de Natuur).

In die Bijbeltekst staat echter nog iets. De zonden der vaderen zullen bezocht worden aan de kinderen van hen die God haten tot in het derde en vierde geslacht. Met andere woorden: de mensen die hoog scoren op de zooifactor krijgen vroeg of laat de nota gepresenteerd. Als zij die niet meer krijgen, dan zal hun nageslacht die krijgen, maar de nota komt.

De zooifactor is dus niet alleen de factor die de Holocaust mogelijk maakte en verklaart, het is ook de factor die voor de mensen die er hoog op scoren, komt met een prijskaartje. Andere mensen zijn de eerste slachtoffers van de agressie waar de zooifactor voor staat, maar tenslotte slaat die agressie terug op de drager zelf en wordt die slachtoffer van zijn eigen agressie. Je kunt wel geloven dat je probleemloos zooi kunt maken, maar tenslotte kom je zelf in die zooi om.

We willen ons niet druk maken over een dode man in Assen. We willen ons niet op winden over een dode Antilliaan. We willen ons niet druk te maken over de genocide op een Indianenvolk in het Amazonegebied. Dat geen zin hebben om je druk te maken over iets, is typerend voor de zooifactor. Ook dat meten met twee maten is een typisch kenmerk. Maar slaap gerust, de nota komt en als die komt, zal het bedrag niet meevallen.

Ik denk dat 'zooifactor' een goeie benaming is. Dat is de basis van de factor. We willen hebben, we willen zijn en om onze steeds verder gaande eisen en doelen te realiseren, bekommeren we ons niet om de zooi die we aanrichten bij anderen en in de Natuur. Je hebt het dan echter niet over het prijskaartje voor jezelf. Wat dat betreft zou je de factor ook de zelfmoord-factor kunnen noemen. Wie zich specialiseert in zooi maken, beschadigt uiteindelijk zichzelf.