De zooifactor

Laatst bijgewerkt op 4-9-2019 om 1.13


Het boek van moraalfilosoof en sociaal-psycholoog Jonathan Haidt (The Righteous Mind, Why Good People are Divided bij Politics and Religion, 2012) handelt volgens de inleiding over hetzelfde probleem als deze blog: wat maakt dat mensen elkaar bij gelegenheid zo graag een kopje kleiner maken?

Op basis van wat nu duidelijk lijkt te zijn, zou je die vraag misschien zelfs nog breder kunnen trekken. Wat maakt dat mensen er vaak zo'n onvoorstelbare rotzooi van maken? Je erft een prachtige planeet en vervolgens ga je daar met zijn allen zooi maken. Waarom?

Wanneer je de alfa-bètafactor interpreteert als de zooifactor, begint het antwoord akelig logisch te lijken. Zooi maken is in een rijke samenleving gemakkelijker dan moeizaam produceren. Het bereiden van een maaltijd kost meer werk en vergt meer inzicht, vaardigheid en kennis dan het met zijn allen die maaltijd pakken en opvreten. Dat laatste woord doet misschien wat schril aan, maar dat is waar de zooifactor voor staat: het dierlijke in de mens, het lage.

Een illustratie van de zooifactor zag ik onlangs op tv. Een zoon in India had op zijn verjaardag een BMW cadeau gekregen van zijn welvarende ouders. Hierop ontstak zoonlief in grote woede, want hij had -- volgens het verhaal -- een Jaguar willen hebben. Uit woede duwde hij zijn nieuwe BMW daarom de plomp in. In dit geval ging het slechts om een kostbaar ding. In andere gevallen zijn het echter maar al te vaak mensen, die het slachtoffer worden van de diepe emoties, de grote woede en de intense vernietigingsdrift.

Hoe erg is die menselijke neiging tot zooi maken? Is zooi maken 'goed' of 'fout'? In termen van Haidt vraag ik nu een moreel oordeel. Mijn antwoord zou zijn, dat die menselijke neiging een groot probleem is. Ik vind het een 'fout' iets. Als we met zijn allen erin zouden slagen minder zooi te maken, zou de wereld er een stuk beter uitzien en zouden de mensen op die wereld een stuk gelukkiger zijn.

Haidt ziet het probleem echter precies van de andere kant. Mensen zijn geweldige, superieure wezens, die tot geweldige prestaties in staat zijn. Dat ze af en toe wat zooi maken, is nu eenmaal onvermijdelijk en niets om ons druk over te maken, maar juist de basis van grote samenlevingen.

In de opvatting van Haidt smaakt de maaltijd prima en moeten de mensen die de maaltijd met veel moeite hebben geproduceerd, niet zo zeuren. Het is nu eenmaal ongelijk verdeeld in de samenleving en dat moet vooral zo blijven.

Kort geleden kreeg ik van iemand te horen dat de alfa-bètafactor voor alfa's een negatief geladen iets was, wat de acceptatie kon bemoeilijken. Wel, hier is een extreme alfa, die de alfakant van die factor ziet als een prachtig iets. Het is de eigenschap die het heersen over grote groepen mensen mogelijk maakt. Wat is er mooier?

Hierbij past dat bèta's (mensen die laag scoren op de zooifactor) in de optiek van Haidt niet deugen. Het zijn abnormale mensen: 'WEIRD' people. De wereld zou veel beter af zijn als we ons allemaal bekeerden tot de waarden van de alfacultuur. Als we kwaad zijn, zouden we allemaal onze nieuwe BMW in de plomp moeten duwen, want niets is zo goed als het volgen van je onfeilbare emoties.

In werkelijkheid is de alfa-bètafactor (bevooroordeeldheid) natuurlijk neutraal. Het is iets dat je kunt meten, dat je bij mensen kunt waarnemen. Het idee dat een hoge score 'goed' of 'slecht' zou zijn, is iets dat we zelf toevoegen. Vergelijk het met oplichting. Iemand die opgelicht wordt, zal het niet waarderen. Maar degene die daardoor een groot bedrag buit maakte, zal met veel genoegen aan de actie terug denken.

Het mooie van een woord als 'zooifactor' is niet alleen dat het lekker kort is, maar vooral dat het duidelijk is. Iedereen begrijpt onmiddellijk wat je bedoelt. Wat mij betreft, gebruiken we voortaan 'zooifactor', hoewel al die andere termen natuurlijk ook mogelijk blijven.

Het bijzondere van de zooifactor zijn al die uiteenlopende aspecten. De factor staat voor: agressie, discriminatie, vooringenomenheid, emotionaliteit, irrationaliteit, gerichtheid op mensen, enthousiasme voor de strongman, het verschil tussen alfa's en bèta's, sociale dominantie en autoritarisme. Kortom: de neiging tot zooi maken.