Solve it or perish! Het racisme- of discriminatieprobleem

Laatst bijgewerkt: 13-6-2020 om 0.59

Demonstreren tegen racisme en discriminatie werkt niet. Dat was de strekking van mijn vorige blogpost.

Demonstreren en discrimineren horen bij elkaar

Waarom werkt het niet? Demonstreren komt erop neer dat je heel hard je mening roept. Wij vinden allemaal dit! De strekking van die kreet is: de machthebbers moeten dit probleem oplossen. Allereerst weten die machthebbers in de verste verte niet, hoe ze dat probleem moeten oplossen. Maar zelfs indien ze het wel wisten, is het nog de vraag, of ze wel zo gemotiveerd zouden zijn om die oplossing te implementeren.

De basis van macht is dat je de baas bent. Dat is in de praktijk een belangrijk betere positie dan die van ondergeschikte. De basis van macht is onderscheid. Als het om macht gaat, zijn we niet allemaal even veel waard. Met andere woorden: de basis van macht is discriminatie.

Dat is ook precies wat het soortenmodel -- dat slechts zo beknopt mogelijk de resultaten van het empirische onderzoek naar fascisme (en discriminatie) samenvat -- leert. In een rijke landbouw-samenleving verzorgt een onderklasse de productie en het oplossen van de problemen, terwijl de rijke bovenklasse de macht uitoefent, het er goed van neemt en het land tenslotte -- vaak onbedoeld -- naar een volgende (wereld)oorlog of andere ramp leidt.

Die machthebbers danken hun riante positie aan hun achterban van gelovige volgelingen, die onkritisch alle onzin die hun gevoerd wordt, verslijten voor diepe waarheid.

Wanneer je beter gaat kijken naar de betogers tegen racisme zie je al snel fascistische tendensen opdoemen. In de VS lopen de betogingen vaak uit op rellen en plunderingen. Bij de anti-racisme demonstratie in Brussel werden vernielingen aangericht en geplunderd. Een Nederlandse schrijver van een ingezonden brief vond (zie mijn vorige blogpost) dat alleen 'echte' anti-racisme activisten nog mochten demonstreren. Waarbij de taak om uit te maken wie 'echt' was, kennelijk toekwam aan hem en zijn vriendjes.

De Volkskrant van vrijdag, 5 juni 2020, bevatte een column van Toine Heijmans, die met zijn dochter de anti-racisme demonstratie op de Dam meemaakte. Zijn dochter vindt het bijzonder dat er zoveel mensen demonstreren tegen racisme.

Maar wat is 'racisme' precies? Heijmans maakt er tenslotte dit van. 'Je bent geen mens, je bent een categorie. Je bent de ander.' Dat is racisme kort verwoord.

Minder kort verwoord zou ik zeggen: je bent niet langer een individu, maar je wordt ingedeeld als behorende tot een bepaalde groep. Een andere groep dan de groep van degene die je indeelt. Daarmee sta je niet langer op dezelfde voet als degene die je indeelt, maar sta je lager. En omdat je niet tot dezelfde groep behoort, word je buitengesloten. Of erger.

Even verderop schrijft hij dit: "Tegelijk mocht ik daar niet zijn op de Dam, dat werd me vanaf het podium duidelijk gemaakt. Witte mensen zijn alleen welkom als ze woke zijn, en 'anders donderen ze maar op', witte journalisten in het bijzonder. 'De Nederlandse media fokt met ons', zei Akwasi, die het over 'samen' had, maar ook riep: 'we will fuck you up!' en 'het is tijd voor zwarte privileges'."

"Mijn dochter, haar vriendinnen en ik werden tot een categorie gemaakt. En we waren niet de enigen. Voor iedereen was een hokje getekend: 'black women lives', 'black trans lives', 'black queer lives', 'black disabled lives', 'black sex workers lives'."

Heijmans sluit zijn column af met de volgende 'observatie'. 'Nederland kampt met een naargeestig, dagelijks en doodgewoon racisme, en in plaats daarover te praten, trekt iedereen zich terug op vertrouwd gepolariseerd terrein.' We betrekken onze stellingen en beginnen met de wederzijdse beschietingen.

Wie de speech van Akwasi, die tijdens de demonstratie werd gegeven, bekijkt en beluistert (hier), denkt al snel overeenkomsten te zien met speeches van Adolf Hitler. De emoties worden opgeklopt. Er wordt opgeroepen -- zodra je iets voelt -- het niet langer te nemen.

Wat me ook opvalt, is dat merkwaardige 'grapje' aan het begin. Hij heeft een witte vrouw, die voor hem schoonmaakt. 'Dat is zwart privilege', stelt hij. Het 'grapje' verraadt een bepaalde manier van denken. Hij ziet schoonmaken als minderwaardig werk. Wat is er mooier dan om dat minderwaardige werk door een 'witte' vrouw te laten doen. En dat mag, in zijn optiek, want dat is zijn voorrecht als 'zwarte' man.

Hij ziet een wereld waarin 'zwarte' mensen de baas zijn, als ideaal. Vervolgens zal uiteraard blijken dat er toch nog een verschil zit in de mate van zwartheid. En ongetwijfeld zal hij dan het meest zwart blijken te zijn. Want verschillen moeten er in een alfacultuur nu eenmaal altijd overal zijn.

Het bestrijden van racisme en discriminatie via de fascistische route zal niet werken. Je ziet dat hier gedemonstreerd. De voorman droomt van een wereld, waarin hij de lakens kan uitdelen en zijn ondergeschikten het minderwaardige werk moeten doen.

Het discriminatieprobleem oplossen door onderzoek

Maar werkt de andere benadering wel? De alfa-benadering werkt niet, maar zou de bèta-benadering wel kunnen werken? Zou de benadering die ons de moderne wetenschap heeft opgeleverd, ook dit duizenden jaren oude probleem kunnen oplossen?

Op dit punt ben ik niet optimistisch. Allereerst is het probleem pas in de wereld gekomen doordat de mens de bèta-benadering ging toepassen. Zonder de uitvinding van de landbouw hadden we het probleem nooit gehad. Zonder de zondeval, zoals het in de Bijbel bekend staat, was het probleem er niet geweest.

We worstelen al ruim tienduizend jaar met dit probleem. In die tienduizend jaar zijn we tot voor kort geen stap verder gekomen. Alle pogingen die de mensheid ondernomen heeft, dit probleem aan te pakken, zijn tot nu toe op niets uitgelopen. Het probleem is niet kleiner geworden, het is alleen maar groter geworden.

Abraham was bij mijn weten de eerste, die zich realiseerde dat er aan de afgoden-verering uit zijn tijd kwalijke kantjes zaten. Als succesvolle boer moest hij niets van die onzin hebben. Maar het resultaat van dat vermoedelijk wat al te enthousiast uitgedragen standpunt, was dat hij zijn toevlucht beter een eind verderop kon zoeken.

De volgende poging die ik ken, is van Mozes met de Tien Geboden. De problemen met de alfa's (de godhaters, de mensen die de ellende van dat moment toeschreven aan God) dreigden de samenleving boven het hoofd te groeien. Als iedereen zich nu hield aan die Tien Geboden, was het probleem opgelost. Uitgaande van wat we nu denken te weten, hadden de bèta's daar vermoedelijk geen problemen mee, maar zagen de alfa's de Tien Geboden als iets waar je vooral andere mensen aan moest houden, maar die natuurlijk niet golden voor hen.

Dan komt Jezus. Hij ziet dat de zaak in het Palestina van zijn tijd volledig uit de hand dreigt te lopen. Het is een tijd die zindert van nationalisme en irrationaliteit. De Tien Geboden zijn kennelijk te complex geworden om nog te werken, zoals ze ooit bedoeld waren te werken. Hij versimpelt ze tot twee geboden. Maar ook die poging zou het probleem niet oplossen.

Ongeveer tweeduizend jaar later komt als toppunt van irrationaliteit de Holocaust. De geruchten daarover doen een aantal Amerikaanse Joden enkele wetenschappers vragen het probleem via onderzoek aan te pakken. Dat is ruim vijfenzeventig jaar geleden. Waar zijn we nu?

We weten -- sinds kort -- wat de strongman-variabele is (bevooroordeeldheid, de zooifactor). We kunnen dus 'fascisme' meten en daarmee ook de neiging tot discriminatie en irrationaliteit. Verder kunnen we die allesbepalende variabele inmiddels op een groot aantal manieren meten.

Eén van die manieren is te kijken, hoe men schrijft en zich uit. Bevooroordeelde mensen hanteren taal totaal anders dan onbevooroordeelde mensen. Dat maakt het mogelijk 'fascisme' te herkennen door de taal te analyseren, die mensen hanteren.

Verder weten we wat de motieven voor fascisme zijn. Mensen zoeken hun toevlucht in een machtige groep (autoritarisme) en proberen in die groep de top te bereiken (sociale dominantie). We begrijpen daardoor hoe het fascistische systeem werkt en in elkaar zit. We hebben het fascistische systeem -- de basis van alle discriminatie -- ontrafeld.

We kunnen het kwaad meten en we begrijpen het systeem erachter. Voor het eerst in meer dan tienduizend jaar weten we, althans kunnen we weten, wat precies het probleem is. In meer dan tienduizend jaar zijn we als mensheid nog nooit zo ver geweest.

Maar het moeilijkste moet nog komen. Je wilt niet alleen begrijpen hoe het systeem werkt, je wilt het ook kunnen veranderen. Kun je mensen veranderen van bevooroordeelde, discriminerende wezens in rationeel denkende wezens, die niets moeten hebben van discriminatie? Misschien wel. Iets als REBT (Rational Emotive Behavior Therapy) maakt mensen in feite wat rationeler. REBT leert mensen hun problemen rationeler te benaderen.

Verder lijkt duidelijk dat activiteiten met harde feedback het rationele denken versterken. Schaken, dammen, rekenen, wiskunde, ballet, muziek maken, dansen, fietsen, wandelen. We hebben dus al een idee over wat wel zal werken en wat niet. Wat dat betreft: er gloort licht aan de horizon.

Maar rationeler worden, gaat nooit vanzelf. Dat vereist drive, dat vereist motivatie. En het vereist misschien ook wel aanleg. Rationeler worden vergt inspanning. Moderne, bevooroordeelde mensen hebben daar geen zin in. Ze willen een groot huis, een grote auto, liefst twee of drie. Ze willen een paar keer per jaar op vakantie. Een nanny voor de kids. En iemand van de outgroup die schoonmaakt.

Het grote probleem is dat als je te hoog komt op de zooifactor (bevooroordeeldheid), er geen weg terug meer is. Een mens wordt niet uit zichzelf rationeler. Zo lang het irrationele gedrag meer oplevert dan het rationele gedrag, gaan we onszelf en ons gedrag niet aanpassen.

Het probleem is dus vermoedelijk niet: hoe maak ik mensen rationeler? Het probleem is: hoe motiveer je mensen rationeler te worden? Het is een motivatieprobleem.

De oplossing die 'sociaal-psycholoog' Jonathan Haidt voorstelt, is: maak je er niet druk over. Accepteer dat mensen elkaar soms afmaken. De wereld zit vol mensen, als je kijkt naar het totale aantal mensen valt het aantal doden door geweld en discriminatie best mee, vindt hij.

Ik denk, dat je het probleem dan onderschat. Naarmate de zooifactor verder oploopt, worden mensen irrationeler. Ze krijgen steeds meer problemen met rationeel denken. Het resultaat is dat alles waarvoor rationeel denken nodig is, niet meer goed lukt.

In eerste instantie gaat het om 'kleine' dingen. Een brug die instort. Een gebouw dat in elkaar dondert. Onderwijs dat niet goed functioneert. Overheidsdiensten die niet goed functioneren. Geleidelijk aan worden de problemen steeds groter.

Het nieuwe coronavirus is een voorbeeld. Een in beginsel niet erg dodelijk virus springt van dieren over op mensen. In plaats van het virus onmiddellijk na het overspringen uit te roeien, laat men het ontsnappen: de wijde wereld in. Vervolgens nemen we in ons land (en veel andere landen) pas maatregelen als het virus zich stevig genesteld heeft. Wanneer men tenslotte wel maatregelen neemt, neemt men vaak niet effectieve maatregelen. In een land als Nederland groeit het aantal besmette personen nog dagelijks.

Ondertussen zitten we in Nederland op een kleine tienduizend doden, gerekend naar oversterfte (volgens het CBS). Terwijl nog maar ongeveer 5 procent van de bevolking antistoffen tegen het virus heeft aangemaakt (lees: besmet is geworden). Wanneer het virus zich geleidelijk aan verder verspreidt tot bijvoorbeeld een waarde van 75% bereikt is (ongeveer nodig voor groepsimmuniteit), kan het dus in beginsel gaan om iets van 150.000 overbodige doden. Daar komen de economische kosten door het dichtgooien van de economie nog bij.

Tegen de tijd dat de 150.000 doden bereikt zijn, ben je dat virus nog steeds niet kwijt. Dat zal dus ook daarna nog steeds verder slachtoffers maken en allerhande aanpassingen vragen om de kans op besmetting te verkleinen.

Door de irrationele manier van reageren heeft men een groot aantal overbodige doden veroorzaakt en grote economische schade, terwijl het virus zich ondertussen stevig heeft weten te nestelen. Bij een rationele response was het aantal doden minimaal geweest, was de economische schade minimaal geweest en was het land inmiddels zo goed als virusvrij geweest.

Het coronavirus is slechts een kleine uitdaging die de Natuur ons toewerpt. Een uitdaging waar we het zelf volop naar gemaakt hebben door een intensief verkeer van vakantiegangers over de hele wereld in stand te houden. Door een voortdurende attitude van: alles moet kunnen, de natuur moet niet zo zeuren.

Grote uitdagingen die op dit moment al zichtbaar zijn, zijn de verdergaande opwarming en de snelle extinctie van soorten. Die twee grote uitdagingen zijn in beginsel prima oplosbaar als je allemaal rationeel denkende mensen zou hebben. Maar die heb je niet. In dat geval worden die uitdagingen echter al snel onoplosbare problemen.

Ik denk dat het simpel is. Of we lossen het racisme- en discriminatieprobleem op. We nemen als mensheid effectieve maatregelen waardoor de irrationaliteit beteugeld wordt, of we komen uiteindelijk collectief om.

Het is niet, zoals vaak beweerd wordt over wetenschap: publish or perish! Het is in dit geval: solve it or perish! Los het probleem op of kom om.

Met het publiceren van heel veel 'mooie' verhalen gebaseerd op dubieuze data en wilde assumpties, die bedoeld zijn maximaal onze emoties te bevredigen, zal het dit keer niet lukken. Dit probleem zullen we daadwerkelijk moeten oplossen of we gaan tenslotte met het probleem ten onder. En wees ervan overtuigd: de klok tikt.