"De mens dwaalt"

 

Laatst bijgewerkt: 26-12-2023 om 18.10

 

Op deze blog heb ik talloze voorbeelden gegeven van mensen die merkwaardig gedrag vertonen, om het eufemistisch te stellen. De schrijver W.F. Hermans stelde het duidelijker: "Door gevaarlijke gekken omringd". Hij gebruikte die stelling als titel voor een bundel van zijn columns en andere stukken. 

Hermans verdedigde zijn stelling door te wijzen op het gedrag van de ons omringende weggebruikers. Je kon er nooit zeker van zijn, je moest altijd bedacht zijn op vreemde acties.

Als mens wil je graag geloven dat je zelf een uitzondering bent. Helaas klopt dat in mijn geval in elk geval niet. Ik blijk in het verleden ook wel eens dingen gedaan te hebben, die je eigenlijk alleen kunt omschrijven als: knettergek. Ik acht het daardoor niet onmogelijk, dat iedereen soms de kluts even volledig kwijt is.

Mijn lief pleegt in dat soort gevallen op te merken: 'De mens dwaalt.' Die opmerking klinkt me, mogelijk daardoor, vertrouwd in de oren. De schrijfwijze zou volgens haar eigenlijk moeten zijn: 'de mensch dwaelt'. De uitdrukking zou afkomstig zijn van Hedwig Courths-Mahler.

Bij nazoeken via Google blijkt 'de mens dwaalt' inderdaad de Nederlandse titels te zijn van een van haar vele boeken. Bij verder zoeken blijkt de oorspronkelijke Duitse titel echter te luiden: 'Es irrt der Mensch.' Het verwart de mens.

Mag je dat vertalen met: 'de mens dwaalt'? Volgens mij is de letterlijke vertaling: 'het verwart de mens' en is dat toch iets heel anders. In het eerste geval is de mens de weg kwijt. In het laatste geval is er iets, dat de mens verwart. Zodra je die stoorzender wegneemt, is alles weer oké.

Courths-Mahler schreef vaak romantische liefdesverhalen. Het ligt daardoor voor de hand te denken dat het 'Es' in haar titel slaat op de liefde, mogelijk zelfs de begeerte. De liefde, de begeerte verwart ons.

Is deze uitdrukking inderdaad afkomstig van Courths-Mahler? In het Duits blijkt 'Es irrt der Mensch' een uitermate bekende uitspraak te zijn, die afkomstig is uit de Faust van Goethe. Het volledige citaat luidt:

"Es irrt der mensch, so lang’ er strebt".

Anders geformuleerd: zo lang een mens 'strebt', verwart dat hem. Goethe dacht bij 'streben' natuurlijk niet aan het meer neutrale 'zoeken', maar meer aan het hartstochtelijk najagen van dingen, aan zaken als tomeloze hebzucht en de mateloze drang naar erkenning. Door die sterke innerlijke driften, zijn we niet langer in staat nuchter onze weg te zoeken.

Die stelling van Goethe is het begin van alle empirische wetenschap. Je begint met zo onbevangen mogelijk te kijken, je probeert je emoties uit te schakelen. Maar om verder te komen, om meer te weten te komen, is dat vaak niet genoeg.

Om echt verder te komen, heb je juist bepaalde emoties nodig. Je hebt een koppig verlangen nodig om te willen weten, hoe het zit. Het is ons nooit gegeven, alles te weten en te doorgronden. We mogen hooguit hopen een klein stukje van die complexe werkelijkheid, beter te gaan begrijpen. Om dat kleine stukje te doorgronden heb je niet altijd een groot intellect nodig, maar wel een voortdurerend innerlijke drang om te willen weten, hoe het precies zit en werkt.

Je eigen ideeën over hoe het zou moeten zijn, neem je niet al te ernstig. De god waaraan je je blindelings hebt onderwerpen is de harde werkelijkheid, de harde Natuur. De waarnemingen (data) zijn heilig, zijn God! 

Maar als ik daarna op internet ga zoeken, naar de betekenis van deze bekende passage van Goethe, kom ik van een koude kermis thuis.

De Nederlandse internet-encyclopedie Ensie vermeldt als betekenis doodleuk:

"de mens dwaalt, zolang hij streeft".

Wel, zelfs als vertaling klopt dat niet.

'De grote Rudolf Steiner Citatensite' maakt het nog bonter:

"Wijsheid kan alleen ontwikkeld worden doordat de mens door talloze vergissingen gaat. Goethe zegt: "De mens dwaalt, zolang hij streeft." – Zoals het kind ervan leert, dat het zich bij het vallen verwondt, zo hebben alle grote persoonlijkheden van de ervaringen geleerd, die zij door fouten gemaakt hebben."

Met ander woorden, de betekenis zou zijn: je leert door vallen en opstaan. Wel, dat is de betekenis dus beslist niet.

Op een andere Duitse site vind ik als betekenis deze bijdrage van een reageerder:

"paul klaus
Deutsch, Schule
vor 8 Jahren

So lange der Mensch strebt im Sinne von "suchen / forschen", wird er auch irren. Dieses Irren sollte ihn aber keineswegs davon abhalten, sondern ihn stattdessen ermutigen, weiter und weiter und weiter zu suchen - trotz verständlicher Rückschläge.

Sehr frei gedeutet: LEARNING BY DOING!"

Ook dit klopt dus volledig niet! Hier wordt 'streben' gelijk gesteld aan 'suchen/forschen', maar in werkelijkheid staan die twee haaks op elkaar.

De eerste site die Google vermeldde (https://literaturkreis-autoren-aus-russland.de/2020/05/streben-bestreben/), kostte enige moeite om te lezen en te duiden, maar maakt het terechte onderscheid tussen 'streben' en 'bestreben'. Veel mensen zouden tegenwoordig geloven dat dat synoniemen zijn, maar dat is in het Duits pertinent niet het geval.

De site merkt op:

"Das Streben ist mit einem hohen Maß an Aufwand und Anstrengung verbunden. Nicht umsonst unterstellt man einem Streber implizit, er würde Tag und Nacht an nichts anderes als an die Schule denken. Das Bestreben hingegen ist einfach der Ausdruck einer Absicht oder eines Ziels."

Eigenlijk gaat het nog een belangrijke stap verder dan Goethe dacht. Als je niet verwart wilt worden door dat, wat je hartstochtelijk najaagt, dan moet je hartstochtelijk de harde waarheid najagen. Dan moet je voortdurend gefocust zijn op willen weten, hoe het precies zit. Dan moet je bereid zijn de harde werkelijkheid te accepteren als almachtige God.

Het is dus niet voldoende om onze innerlijke hebzucht en onze mateloze drang naar erkenning te beteugelen, wij moeten die innerlijke hebzucht en drang naar erkenning veranderen in een mateloze drang tot willen weten, hoe het precies zit.

Kunnen mensen dat? Is er iets dat mensen kan motiveren om voortdurend te willen weten, hoe alles precies zit en werkt?

Mijn ervaring is dat je die drang moet hebben of je hebt hem niet. De meeste moderne mensen hebben die drang niet. Hoe het precies in de harde werkelijkheid zit, zal hen worst zijn. Ze hebben andere dingen aan hun hoofd.

Kunnen we die drang meten? Mijn inschatting is dat die drang samenvalt met de alfa-bètafactor. Met bevooroordeeldheid dus. Mensen die populaire opvattingen niet accepteren of eventueel beoordelen als neutraal hebben die drang, uitgesproken alfa's missen die drang volledig.

Helaas, geldt ook voor veel moderne 'wetenschappers' dat hun hartstocht eerder gericht is op de eigen carriëre, dan dat het een nietsontziende jacht is op dat, wat de harde Natuur ons kan leren.