"Links moet feller de strijd aangaan en minder zichzelf kastijden." Is het echt?

Laatst bijgewerkt: 26-12-2023 om 18.17

Als de strekking van mijn voorgaande blogposten klopt, zou je verwachten dat de meeste mensen tegenwoordig problemen hebben met helder, analytisch denken. Denken dat gericht is op het oplossen van concrete problemen.

Wat ik in doorsnee tegenkom in de diverse kranten die ik onder ogen krijg, lijkt dat te bevestigen. Je verdrinkt soms bijna in een zee van opinies.

Maar dan beroep ik me op een globale indruk, dat is niet echt overtuigend. Als je globaal kijkt, kun je ook denken iets te zien, dat er misschien niet is. Ik wil daarom illustreren aan de hand van een specifiek artikel, wat ik denk te zien.

In het Dagblad van het Noorden (12/12/2023, p. 11 ) kom ik een artikel tegen van NRC Media, geschreven door Guus Valk met de titel: "Links moet feller de strijd aangaan en minder zichzelf kastijden."

Het artikel is meer dan anderhalve bladzij lang met grote portretten van de twee geïnterviewden. Dat blijken de 'partij-ideologen' te zijn van Groen Links en PvdA. Respectievelijk Noortje Thijssen en Tim 'S Jongers. 

Wat is een 'partij-ideoloog'? Thijssen blijkt directeur te zijn van het wetenschappelijk bureau van Groen Links en 'S Jongers is hetzelfde bij de PvdA. Als je serieus wetenschap wilt bedrijven, moet je voor alles volstrekt onafhankelijk zijn. Hoe dat moet als je in dienst bent bij een politieke partij, is me  een raadsel. Ook de benaming 'ideoloog' botst met het idee van een objectieve wetenschapper die gedreven onderzoek doet, om te begrijpen hoe iets precies werkt.

Het probleem waar het het vraaggesprek om draait, is de enorme winst van Wilders en andere 'rechtse' partijen en de matige score voor 'links'.

Ik zet die begrippen hier tussen aanhalingstekens, omdat ze in het empirische discriminatie-onderzoek (en dus in deze blog) een andere betekenis hebben. Daar steunen de rechtse partijen de strongman (of de koning) en zijn er aan de linkerzijde alleen de ongeorganiseerde, onbevooroordeelde individualisten (de bèta's), die geen machtige groep achter zich hebben. In deze blogpost gebruik ik deze termen dus overkomstig het gangbare gebruik waarbij de precieze betekenis nogal vaag is.

Het probleem in kwestie was: waarom deed links het zo matig en rechts zo goed? Wat is het antwoord van beide 'experts'? Ik zou nu op basis van het artikel graag een helder antwoord willen geven, maar dat valt niet mee.

Thijssen vindt dat links nooit echt een kans heeft gekregen. Mensen hebben nooit kunnen zien, hoe geweldig het in ons land zou gaan als links de macht kreeg. Ze vindt het verhaal dat de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) recent publiceerde in dit geval de beste analyse. De mensen zijn de grip kwijt op hun leven. Als er geen overheid is die onzekere mensen helpt, maar ze juist wegduwt, dan krijg je dit soort uitslagen, vindt ze.

Het rapport van de WRR heb ik toevallig bekeken. Naar mijn mening was het nogal een kolderverhaal. Een 'mooi' verhaal niet gebaseerd op solide onderzzoek.

Zijn de mensen echt de grip kwijt op hun leven? Sinds wanneer hebben we als Aardse stervelingen grip gehad op het leven? Hadden mensen het vroeger zo veel makkelijker? Dat lijkt me sterk. Nederland is een van de rijkste landen ter wereld waar nu nog alles behoorlijk goed is georganiseerd.

'S Jongers zegt: "Als ongelijkheid groeit, groeit ook het onbehagen. Veel mensen zien dat hun leven die richting opgaat. Ze willen wel een leven opbouwen, maar moeten door woningnood nog vijf jaar langer bij hun moeder wonen. Dat onbehagen was ooit een veenbrand, maar nu is het een echte brand."

Kennelijk heeft 'S Jongers geen idee over wat een 'veenbrand' precies is. De strekking van zijn verhaal is: er zijn te weinig huizen. Dat is de schuld van de overheid en dus zijn de mensen kwaad. Het eerste lijkt me te kloppen, maar of het tweede daardoor wordt veroorzaakt, vraag ik me af.

Volgens 'S Jongers zijn de sociale voorzieningen vanaf de jaren tachtig steeds verder verschraald door een steeds grotere rol van de markt. Mensen willen dat hun bestaanszekerheid op peil blijft en daar zijn twee politieke antwoorden op. Je spiegelt ze een andere toekomst voor, of je grijpt terug naar het verleden. Een verleden, dat er nooit is geweest, aldus 'S Jongers.

Wat is nu precies zijn voorgestelde oplossing? 'S Jongers: "Ons verhaal is al heel sterk. We moeten het alleen met meer verve uitdragen." Meer spotjes op de tv met de blijde linkse boodschap en alles zal helemaal goed komen! Maar wie gaat al die spotjes betalen? En zit 'rechts' ondertussen stil?

"Links moet feller de strijd aangaan en minder zichzelf kastijden." Vooral niet kritisch naar jezelf kijken, maar gewoon: Voorwaarts, Christen-strijders! Of beter: Rode strijders!

De voorgestelde oplossing is: ons verhaal is prima, maar het moet gewoon beter gecommuniceerd worden. 'S Jongers was dan ook geen wetenschapper, maar journalist. Vanuit dat gegeeven valt te begrijpen dat hij met deze 'oplossing' komt. Gewoon beter communiceren!

Als auteur van deze blog denk ik wel iets te weten over politiek links versus politiek rechts. Het laatste blijkt namelijk samen te vallen met bevooroordeeldheid, de variabele die de basis voor discriminatie vormt. Handel je vanuit je geloof (zoals je groep je dat aangeleerd heeft) of handel je zelfstandig zo goed mogelijk op basis van harde feiten?  Wat vind ik -- gegeven die achtergrond -- van dit verhaal?

De oplossing van 'S Jongers is: meer van hetzelfde. We doen het goed, en als we nog meer ons best doen, komt het helemaal goed. Een mooie gedachte, maar weinig realistisch en niet gebaseerd op harde feiten.

Wat je hier verder ziet, is dat men niet op de hoogte is met wat er ondertussen op dit gebied bekend is. Men is zo druk bezig met babbelen en zichzelf te verkopen, dat men denkt de harde informatie die er door onderzoek is, probleemloos te kunnen negeren. Wat moet men met domme feiten, als men een heilige overtuiging koestert?

Wat je hier ziet, is dat men opgewekt verder babbelt. Men heeft zijn verhaal alweer klaar. We moeten er gewoon harder tegenaan en dan komt het helemaal goed. Het verhaal dat de nazi's lanceerden toen de Tweede Oorlog in hun nadeel omsloeg. 

Wat was de nazi-oplossing voor dat brandende probleem? Men riep met een grote massa-bijeenkomst de 'Totaler Krieg' uit. Net alsof de oorlog op dat moment al niet behoorlijk totaal was. Men zocht de oplossing niet in het wenden van de steven, maar men gaf vol gas, terwijl het gas in feite al helemaal open stond. Het klonk allemaal prachtig, maar het kon de Ondergang niet afwenden.

De reden dat 'rechts' gewonnen heeft, is dat een bepaalde manier van denken in ons land de overhand krijgt. We denken steeds minder vanuit de kille ratio en steeds meer vanuit de gevoelsmatige onderbuik. We kwebbelen er steeds vaker lustig op los om onszelf duidelijk te profileren. Wat we daardoor echter niet meer doen is de zaak rustig te analyseren en alle mogelijke oplossingen zorgvuldig na te gaan.

Alle oplossingen die we verzinnen komen uit de onderbuik en stijgen niet uit boven het niveau van populaire borrelpraat. Of het wel of niet klopt met de harde feiten, doet er niet langer toe. Als ons kroegpubliek ons verhaal maar positief waardeert. Dat is waar we op focussen, dat is wat we belangrijk vinden, dat is waar we mee bezig zijn.

Die neiging tot babbel-denken in het land kunnen we prima meten. Dat betekent dat sommige mensen erg aan het euvel lijden en anderen totaal niet. We doen dat meten door na te gaan of mensen instemmen met een reeks populaire vooroordelen, uitspraken gebaseerd op niets. Vandaar de naam: bevooroordeeldheid (in het Engels: prejudice).  Helaas lijkt die variabele vrijwel overal ter wereld en ook in Nederland, steeds verder toe te nemen. Mensen gaan steeds meer en vaker met hun onderbuik denken.

Als je het verhaal van 'links' hoort, is het een abstract verhaal. We zijn dit van plan en we zijn dat van plan. Het zijn allemaal fraaie, vage plannen, terwijl we allemaal weten dat de overheid vaak niet echt  goed is in het realiseren van grootse plannen.

Het verhaal van 'rechts' is daarentegen heerlijk concreet en doet een beroep op ons gevoel. Het zijn die verdomde buitenlanders die de schuld van alle ellende zijn! Iedereen had dat stiekum al zo gevoeld, maar nu hoor je ook nog eens van echte leiders! Als we die kliek stevig aanpakken, wordt Nederland weer van en voor de echte Nederlanders! Het is een simpel verhaal voor simpele geesten, dat aanspreekt.

Het is ook een 'mooi' verhaal, dat niet klopt met de harde feiten, maar moderne mensen (die hoog scoren op bevooroordeeldheid) vallen helaas voor 'mooie' verhalen. Geen vage verhalen over een verre toekomst, maar hup: gewoon het Kwaad bestrijden en die rotlui het heilige vaderland uitgooien! Dus nee, ik zie het somber in voor 'links'.

Maar het punt waar het me hier om gaat, is dit. Je hebt hier een concreet probleem. Je hebt hier mensen die zijn aangesteld om dat probleem serieus te bestuderen en aan te pakken. Maar wat je vervolgens ziet, is dat beiden vervallen in een opgewekte babbelmodus. Er wordt wat gekwekt en dan zal alles weer helemaal goed komen, verzekert men. De harde werkelijkheid trekt zich van die manier van denken geen sikkepit aan en gaat onverstoorbaar haar eigen gang.

Wat je hier dus ziet, is dat de partijen die zichzelf zien als 'links' hun probleem proberen op te lossen met rechts denken. Ze proberen hun harde probleem op te lossen met zacht denken (systeem 1 in plaats van systeem 2). Wel, die oplossing zal niet werken.

Ook in dit specifieke geval zien we dus dat de mensen die zijn aangesteld om serieus na te denken over een belangrijk en relevant probleem, er niet in slagen een systeem 2 reactie te formuleren, maar blijven hangen in een populaire borrelpraat-reactie (systeem 1).