Een 'anti-racist' die andere mensen beschuldigt van 'racisme', maar daar zelf kennelijk hoog op scoort

 

Laatst bijgewerkt: 30-8-2020 om 15.22 

 

Ik kwam onlangs een merkwaardig opiniestuk tegen in de Volkskrant (18 augustus 2020). Het is afkomstig van Sybren Kooistra en getiteld: Laat je horen, maar verwacht tegenspraak (hier).

Maar laat ik beginnen bij het begin. Dit vreemde verhaal begint met een mijns inziens onberispelijke column van Max Pam (Tegen empathie, Volkskrant, 22 juli 2020, hier). 

De column van Pam houdt in, dat we moeten uitkijken met empathie. Hij vermeldt in zijn column onder andere het boek Against Empathy (2016 ) van Paul Bloom.

Inhoudelijk gezien lijkt me dat terecht. Wanneer we beginnen af te gaan op onze gevoelens, is het een kwestie van tijd voordat de treinen gaan rijden. En dan moet je niet vragen, wat erin zit. De zooifactor (bevooroordeeldheid) en emotionaliteit zijn hecht verbonden. Het is niet zomaar, dat je de zooifactor ook kunt omschrijven via de as rationeel-irrationeel.

Die keurige column van Pam was voor Kooistra echter aanleiding de volgende tweet de wereld in te slingeren:

"Empathie (met zwarte mensen) is gevaarlijk. Het is de empathie van antiracisten die ze gewelddadig maakt. En de waardering voor zwarte kunstenaars is niet rationeel. Uw doorsnee racistische column in de @volkskrant van vandaag komt van Max Pam."

Onder het bericht is een plaatje geplakt van de column van Pam zoals die op internet verscheen, met een stukje tekst uit zijn column daarnaast. Het doel van dat alles is kennelijk de tweet wat aantrekkelijker te maken, want zonder motiverend plaatje is het lezen van zo'n tweet misschien wat veel gevraagd van de meeste twitteraars.

Die betiteling van zijn column als 'racistisch' schoot Pam in het verkeerde keelgat. De nazi's hebben onder zijn familie stevig huisgehouden en dan komt zo'n kwalijk label extra hard aan. Hij liet zijn advocaat aangifte doen wegens smaad. Dat leverde vervolgens een andere column van hem op, waarin hij zelf uitlegt, wat hij kwalijk vindt aan de bewering van Kooistra (hier).

Je zou denken: een storm in een glas water. Al die twitterende mensen staan bekend om hun wilde, extreme en agressieve uitspraken. Neem je ondoordachte bewering terug en bied je verontschuldigingen aan.

Maar zo blijkt dat dus niet te gaan. Daardoor werd ik in de Volkskrant van 18 augustus verrast op dat nogal chaotische verhaal van Sybren Kooistra. Eerst iemand in het wilde weg betichten van het schrijven van een 'racistische' column. Vervolgens niet publiekelijk je verontschuldigingen aanbieden, maar prompt in de Volkskrant uitgebreid gelegenheid krijgen, uit te venten dat je het gelijk toch echt helemaal aan je kant hebt.

Iemand die in het wilde weg extreme beschuldigingen publiceert en dan nog wel op Twitter, komt op mij over als een vrij agressieve roeptoeter. Kan ik gelijk hebben dat het om een extreem bevooroordeeld persoon gaat?

Qua opleiding (sociologie, politicologie, sociale geografie) en beroep (journalist, campagneleider, spindoctor) wel. Verder is het niet iemand die graag en veel lijkt te schrijven. Het is vooral iemand, net als Trump, die heel veel twittert.

Als Kooistra inderdaad een double-high (een extreem groepsmens, een extreem bevooroordeeld persoon) is, en alles duidt daarop, dan zou je verwachten dat er ook sprake moet zijn van dubbel gestoorde waarneming (DGW). Dus, laten we eens kijken.

Het eerste bestanddeel van DGW lijkt me wel aangetoond. In de column van Pam is volgens mij en anderen geen spoor van racisme te bekennen. Kooistra stelt dus dingen te zien, die er in werkelijkheid niet zijn.

Is ook het tweede bestanddeel van DGW aanwezig? Kunnen we aantonen dat Kooistra niet precies weet, wat Pam geschreven heeft?

Kooistra schrijft in zijn opiniestuk de volgende zin over de 'foute' column van Pam: "Daarin filosofeert hij [Max Pam] over het nut van empathie, beginnend en eindigend met zinnen over hoe witte mensen zich verhouden tot zwarte mensen in Nederland."

Laten we die zin eens onderzoeken.

Volgens mij schreef Pam niet over het nut van empathie, maar over het gevaar van empathie. Dat lijkt me nogal een verschil.

Begon en eindigde de column van Pam inderdaad met een zin, die betrekking had op de relatie tussen witte mensen en zwarte mensen in Nederland? Bij het lezen van de column is me dat niet opgevallen. Maar laten we kijken.

De eerste zin van de column van Pam luidt: "Onlangs schreef ik over het probleem van de empathie, dit naar aanleiding van de advocaat Natacha Harlequin, die had gezegd dat witte mensen niet kunnen voelen wat zwarte mensen voelen."

Gaat die zin over de relatie tussen witte Nederlanders en zwarte Nederlanders? Beweert Pam iets over die relatie? Kom nou. Die zin introduceert het onderwerp van de column: empathie. Dat is weer iets belangrijk anders, dan wat Kooistra beweert.

Ook de laatste zin van de column heeft eerder bij mij niets opgeroepen over de relatie tussen witte en zwarte mensen in Nederland. Maar laten we weer kijken. Om de zin te kunnen plaatsen, citeer ik de volledige laatste alinea van de column.

De laatste alinea van Pam luidt: "Compassie is inderdaad overal. Ik stemde af op de eerste aflevering van Zomergasten met de rapper Typhoon. Na vijf minuten wist ik al: hier zullen weinig mensen naar kijken, maar morgen zullen alle kranten er uitermate positief over schrijven."

Als we kijken naar de laatste zin van de column, dan gaat die over de beoordeling van Zomergasten. Volgens Pam zullen de kijkcijfers laag zijn, maar de kranten heel positief. Doe je dan een uitspraak over de relatie tussen witte en zwarte Nederlanders? Staat het tv-kijkend publiek voor 'wit Nederland' en de krantenredacties voor 'zwart Nederland'? Dat lijkt me nogal overtrokken. Ook deze bewering van Kooistra klopt dus niet.

Ik pak één enkele zin uit het verhaal van Kooistra. In die ene zin blijken drie beweringen te zitten, die niet kloppen met wat in de column van Pam staat. In één enkele zin drie onwaarheden produceren. Zelfs Trump zal dat niet altijd lukken.

Kooistra beweert eerst iets over de column van Pam, dat niet klopt: de column zou 'racistisch' zijn. De column die hij nauwkeurig gezien en gelezen zou moet hebben, alvorens daar allerhande uitspraken over te publiceren, is voor hem een gesloten boek gebleven. Kennelijk interesseert het de man geen sikkepit wat er echt in de column van Pam staat. Als hij maar kan roeptoeteren. Als hij maar het hoogste woord kan voeren. 

Is dit de enige keer dat Kooistra iemand beschuldigt van 'racisme'. Afgaande op wat ik van de man kon vinden op internet is 'racisme' voor de man een soort stopwoord geworden. Overal denkt hij 'racisme' te zien om vervolgens degene die zich aan dat 'racisme' schuldig heeft gemaakt, luidkeels aan de schandpaal te nagelen. De strekking is in feite: iedereen is 'racistisch', behalve hij en zijn volgelingen/gelovigen. Althans, als we hem mogen geloven.

Wat mij verder opvalt is het enorme aantal tweets dat de man heeft geproduceerd. Volgens Twitter heeft hij afgerond 22.800 tweets geproduceerd in iets meer dan tien jaar tijd. Ik kom dan uit op iets van 2200 tweets per jaar. Dat is gemiddeld per dag een 6 tweets en dat gedurende meer dan 10 jaar. Dat grote aantal tweets per dag, betekent dus ook, dat er over de gemiddelde tweet niet al te lang wordt nagedacht. Het moet vooral: snel, snel. Het is schieten vanaf de heup.

We hebben hier iemand die zichzelf opwerpt als 'anti-racist'. Iemand die vervolgens overal 'racisme' en 'fascisme' denkt te zien. Maar ook iemand die in extreme mate lijdt aan dubbel gestoorde waarneming (DGW). Maar DGW en bevooroordeeldheid gaan samen op. Waar het een is, is ook het ander.

Een duidelijk teken dus dat we te maken hebben met een extreem bevooroordeeld iemand. In het Engels hebben ze daar een mooi woord voor: 'bigot'. In het Nederlands komt 'racist' misschien het dichtstbij.

Aan de andere kant moet je natuurlijk niet te snel willen zijn. Trek ik nu niet te gemakkelijk een conclusie? Laten we voor de zekerheid nog even checken.

Allereerst is er die grote mate van agressie. Iemand publiekelijk beschuldigen van het schrijven van een 'racistische' column. Verder is Pam tot nu toe bepaald niet het enige doelwit van de man. Wat de verwachte score op bevooroordeeldheid (de standaard maat voor agressie) betreft, lijkt er dus weinig twijfel mogelijk.

De volgende standaard-check is te kijken naar sociale dominantie en (rechter vleugel) autoritarisme. Die twee variabelen voorspellen samen vrijwel volledig bevooroordeeldheid. Als je kijkt naar het LinkedIn profiel van de man lijkt me weinig twijfel mogelijk over die sociale dominantie. Ook het autoritarisme druipt bijna van zijn opinie-artikel af. Ook deze check levert dus hetzelfde resultaat op.

Dan hebben we nog die concrete bewering van de man in dit geval. Hij ziet 'racisme', waar het niet is. Het is alsof je bijna midden in een Asch-experiment zit.

En alsof dat allemaal nog niet genoeg is, hebben we dan ook nog die extreme mate van DGW. In één zin drie onjuistheden de wereld inslingeren. Vrij naar de woorden van weerman Gerrit Hiemstra: Eén zin met 3 keer onzin. Wie kan daar overheen?

Hiemstra deed die uitspraak in reactie op een tweet van Baudet over het klimaat. Hij zag in de tweet van Baudet (ik overigens ook) 4 duidelijke onwaarheden. Dus inderdaad: zo bont als Baudet het maakt, lukt het Kooistra niet. (Zie voor een verslag van deze twitterfittie: https://www.thebestsocial.media/nl/gerrit-hiemstra-burnt-thierry-baudet-op-twitter-en-onzin-discussie-is-aan/.)

Is het toeval dat in dit verband de naam van Baudet opduikt? Ik denk van niet. De een poneert in één zin drie onwaarheden, de ander poneert in één tweet vier onwaarheden. Kennelijk is DGW inderdaad typerend voor rechtse roeptoeters.

Alle vier checks leveren dezelfde uitkomst. Er lijkt niet echt twijfel mogelijk: deze persoon die overal 'racisme' denkt te zien, scoort naar verwachting uitermate hoog op bevooroordeeldheid. De standaardmaat voor discriminatie en agressie.

Toch ben ik nog niet volledig tevreden. Als je de conclusie hierboven ziet, is het een vrij forse uitspraak. Laten we naar de tweet kijken, waarmee de vete begon. Voor het gemak herhaal ik die hier nog een keer.

"Empathie (met zwarte mensen) is gevaarlijk. Het is de empathie van antiracisten die ze gewelddadig maakt. En de waardering voor zwarte kunstenaars is niet rationeel. Uw doorsnee racistische column in de @volkskrant van vandaag komt van Max Pam."

Empathie is gevaarlijk, volgens mij en volgens Pam, maar Kooistra maakt er in zijn tweet iets heel anders van. Empathie (met zwarte mensen) zou gevaarlijk zijn. Nee, dus. Dan maak je van een neutrale uitspraak een discriminerende uitspraak. Iets dat Pam nooit gesteld heeft en ook nooit bedoeld heeft.

Ook de tweede zin van de tweet, is nooit in die vorm door Pam geformuleerd. Hetzelfde geldt voor de derde zin van de tweet.

Wat er dus gebeurt, lijkt duidelijk. Kooistra hoort iets, dat hem niet bevalt. Hij ziet empathie als iets heel moois en nu komt iemand vertellen, dat het helemaal niet zo mooi is. Vervolgens loopt het gal de man over. Als een soort vuurspuwende draak begint hij beweringen uit te kramen. Hij denkt iets te horen en te zien, maar wat hij denkt te horen en te zien, is er helemaal niet. Voor zijn idee is het standpunt dat Pam over het voetlicht probeert te brengen helemaal fout en moet het krachtdadig bestreden worden. Niet met zakelijke argumenten, maar met emotioneel geroeptoeter.

Als je dus afgaat op de tweet, reageert de man volstrekt emotioneel. Hij hoort vaag iets en onmiddellijk slaan alle stoppen door. En weet hij alles volstrekt zeker. Maar ging het bij Adolf echt anders?

De tweet suggereert dus dat hij de column niet echt verwerkt heeft, de column heeft zijn systeem 1 getriggerd en vervolgens begon het bekje te schuimbekken en onzin uit te kramen.

Maar een sterk ontwikkeld systeem 1 is een verdere aanwijzing voor extreme bevooroordeeldheid. Dat geeft dus in totaal vijf argumenten om te denken, dat we hier te maken hebben met een extreem bevooroordeelde persoonlijkheid.

Waarom is dit resultaat belangrijk voor deze blog? Uitgaande van wat we tot nu toe afgeleid hebben uit het Asch-onderzoek verwachten we voor (extreem) bevooroordeelde mensen, dat ze in situaties met publiek dingen zien die er niet zijn en niet waarnemen, wat er is. Dit concrete voorbeeld bevestigt die uitkomst. We hebben hier kennelijk een bevooroordeeld persoon, die ziet wat er niet is en die niet ziet, wat er wel is.

Ik beperk me nu weer even tot de onjuiste bewering over de 'racistische' column en de ene zin in de twee met drie onjuistheden over die column. In termen van DGW hebben we het dan over een foute bewering en het niet zien van wat er is.

Die twee punten kun je echter misschien ook onder dezelfde noemer brengen. We baseren immers de conclusie dat de persoon iets 'ziet' op zijn verhaal, dat niet klopt met wat er te zien valt. De conclusie dat deze persoon niet ziet, wat er is, baseren we echter ook op zijn verhaal (in dit geval: die ene zin), dat op drie plaatsen niet klopt, met wat er is.

Je kunt dus ook zeggen: de bewering over de 'racistische' column klopt niet met de feiten en die ene zin met drie onjuistheden, klopt ook niet met de feiten. Met andere woorden: de man produceert voortdurend een verhaal dat niet klopt met de feiten. Een verhaal dat los van de werkelijkheid staat.

Dat invalideert onze eerdere conclusie echter niet. Op grond van zijn verhaal is het immers plausibel dat de man inderdaad niet heeft waargenomen, wat er is. Maar deze manier van taalgebruik die de man hanteert, maakt het mogelijk zijn gedrag te verklaren via een enkel principe.

Deze persoon produceert kennelijk vooral woorden om sociaal indruk te maken. Anders geformuleerd: deze persoon produceert overwegend mands (propaganda, reclame) en geen tacts (beschrijvingen). Zijn doel is sociaal te scoren. Gegeven dat doel interesseert hij zich niet voor de feitelijke juistheid of onjuistheid van zijn uitspraken.

Voor Hitler gold bij zijn toespraken precies hetzelfde. Alleen het aantal nieuwe leden dat zich voor de NSDAP meldde, zag hij als criterium van succes. De juistheid of onjuistheid van wat hij beweerde, vond hij volstrekt irrelevant.

Maar als dat principe voor deze twitteraar opgaat, verwacht je dat dat het in het algemeen zal opgaan. DGW en bevooroordeeldheid kunnen dus vanuit hetzelfde principe worden verklaard. De bevooroordeelde persoon produceert woorden, die geen tacts zijn, maar mands. Het is allemaal propaganda en heeft niets van doen met dat wat werkelijk is. Er bestaat voor deze twitteraar geen enkele noodzaak zich druk te maken over iets als 'feitelijke juistheid', want dat is zijn doel niet.

Dat resultaat klopt met het -- volledig op empirisch onderzoek gebaseerde -- soortenmodel. Volgens het soortenmodel bestaat een moderne samenleving (zoals die ontstaan na de uitvinding van de landbouw) uit twee tegenovergestelde culturen. In de bèta-cultuur draait het bij uitspraken om feitelijke juistheid, in de alfa-cultuur gaat het slechts om sociale effect. In de ene cultuur moeten uitspraken kloppen met de harde werkelijkheid, in de andere cultuur moeten ze 'mooie' gevoelens (en soms minder mooie) oproepen bij het publiek.

Anders geformuleerd: wat deze persoon beweert, heeft geen feitelijke inhoud. Het is allemaal slechts sociaal geroeptoeter om aanhang en status te verwerven bij zijn publiek (zijn volgelingen/gelovigen).

Dat klinkt misschien alsof het allemaal ongevaarlijk is. Het is, historisch gezien, nog niet zo lang geleden dat zo'n zes miljoen Joden voortijdig aan hun einde kwamen door het sociale geroeptoeter van een andere, extreem bevooroordeelde persoon. De in feite overbodige wereldoorlog die door die persoon ontstond, kostte in totaal aan ongeveer 65 miljoen mensen het leven. Echt ongevaarlijk is geroeptoeter dus niet.

Aan de andere kant leert het empirische discriminatie- en agressie-onderzoek dat daar het probleem eigenlijk niet zit. Volksmenners zullen er altijd zijn. Pas op het moment dat ze een grote groep volgelingen/gelovigen achter zich weten te krijgen, loopt de situatie (vaak snel en volledig) uit de hand. Het probleem zit dus -- zo gezien -- niet bij de volksmenner, maar bij de volgelingen/gelovigen.

Het echte probleem is dus misschien niet, dat iemand onzin debiteert. Het echte probleem is dat veel mensen niet langer in staat zijn, die onzin als onzin te herkennen.

-----

Op 27-9-2020 in de zesde alinea van beneden de zin beginnend met "Het is allemaal propaganda" waarin de ontkenning was weggevallen, gecorrigeerd.