De wereld is vol nepnieuws, maar dat is niet het probleem

Nepnieuws is van alle tijden. Het eenvoudigste voorbeeld van nepnieuws dat ik me herinner, ging als volgt.


Een aap die nepnieuws verspreidt

Een bepaalde diersoort, ik dacht een aap, hanteert een aantal kreten. Een van die kreten betekent: gevaar op de grond! Wie verstandig is, vlucht dan de boom in, want er kan ergens een slang liggen.

Een van de aapjes heeft een keer geluk en bemachtigt een lekker hapje. Maar apen die hoger in status zijn, zijn er dan snel bij om het hapje af te pakken en zelf op te peuzelen. Het aapje lost dat probleem op door de waarschuwingskreet voor grondgevaar te geven. Terwijl iedereen ijlings zijn toevlucht zoekt in de bomen, heeft hij even tijd de eigen buit op te peuzelen.

Het publiek van het aapje denkt dat het om een 'tact' gaat (een beschrijving), maar in werkelijkheid is het een 'mand' (een commando). Het publiek denkt dat er gevaar op de grond is, maar in werkelijkheid is het een dringend commando: hoepel even op!


Het lijkt een tact, maar is een mand

Een tweede voorbeeld van nepnieuws heeft betrekking op de Amerikaanse vrijheidsstrijd. De opstandelingen hebben dringend wapens nodig en een Frans schip zal die aan wal proberen te zetten. De kans is echter groot dat de Engelse troepen daar lucht van gekregen hebben en ter plaatse zullen zijn om dat te verhinderen.

Hoe los je dat probleem op? Door te zorgen dat een boodschap aan andere opstandelingen onderschept wordt met gedetailleerde plannen voor een opstand op een totaal andere plaats op het moment dat de wapens afgeleverd zullen worden. Ook hier weer dezelfde opzet. Het lijkt een tact, maar het is een mand.

Uit de Tweede Wereldoorlog is vervolgens nog de Slag om Midway bekend met iets soortgelijks. De Japanse marine-code is door de Amerikanen gekraakt en het is daardoor duidelijk dat er een grote aanval op komst is. Maar wat is precies het doelwit? De Japanners gebruiken alleen een codewoord voor het doelwit. Kan Midway het doelwit zijn?

Om dit idee te testen, maken de Amerikanen bekend dat er problemen zijn met de watervoorziening op Midway. Even later onderscheppen ze een telegram waarin bericht wordt dat er problemen met de watervoorziening zijn bij het met het codewoord aangegeven doelwit.

Ook in dit geval dus weer dezelfde structuur. De boodschap lijkt een tact ('er is een probleem met de watervoorziening op Midway'), maar is in werkelijkheid een mand ('betekent jullie codewoord 'Midway'?).

Een ander geval uit de Tweede Wereldoorlog is het optreden van Patton in combinatie met een fictief aanvalsleger om de Duitsers het idee te geven dat de invasie bij Calais zou plaatsvinden. Ook in dit geval leek het om een tact te gaan, maar ging het in werkelijkheid om een mand. Denk alsjeblieft dat we bij Calais landen, dan landen wij ondertussen ergens anders.

Nepnieuws kan ook gemakkelijk verkeerd uitwerken. De Duitse nazipropaganda was uitermate effectief. Men stelde de Duitse Luftwaffe voor als onoverwinnelijk en bouwde voor dit doel een speciale machine, die men voorstelde als de standaardjager, om het snelheidsrecord te breken. Men deed het voorkomen als een tact, terwijl het om een mand ging.

Het gevolg was echter dat de Britten daardoor hun vliegtuigproductie en -ontwikkeling in de hoogste versnelling schakelden, terwijl Goering, het hoofd van de Luftwaffe, de eigen propaganda ging geloven. Het gevolg was dat de Duitsers de problemen van de Slag om Engeland volledig onderschatten. 


Het probleem bij nepnieuws is de foute interpretatie

Ook in de Bijbel speelt nepnieuws al een belangrijke rol. De vruchtboom moet beoordeeld worden op haar opbrengst en niet op haar uiterlijk. Valse profeten moeten verbrand of gestenigd worden.

Die eerste aanbeveling lijkt heel verstandig. De tweede aanbeveling is nogal drastisch. De emotie is misschien wel begrijpelijk, maar men legt nu het probleem bij de bron, terwijl men in het eerste geval het probleem bij de toeschouwer legde. Ook in de Bijbel schakelt men kennelijk, zonder zich dat zo te realiseren, gemakkelijk over van een rationele benadering naar de emotionele benadering.

Wie Exodus 20 scherp leest, ziet dat het probleem waar de auteur tegen vecht, de godhaters zijn. De gang van zaken valt op dat moment kennelijk nogal tegen, en de godhaters concluderen dat dat de schuld van God is.

De auteur van de bijbeltekst ziet dat echter als een volledig foute conclusie die uiteindelijk alleen maar ellende kan opleveren. Een punt waarop hij uiteindelijk volledig gelijk zou krijgen, naar we nu weten (de alfafactor bepaalt of men voor of tegen Hitler was).

Het negatieve nieuws dat men in die tijd kennelijk voortdurend kreeg, werd door de ene groep rationeel geïnterpreteerd. Men moest kalm blijven, men moest zich aan de normale normen houden en men moest blij zijn, met wat men had.

Door de andere groep werden de gebeurtenissen echter emotioneel geïnterpreteerd: het was een schandaal dat men zo behandeld werd! Degene die hiervoor verantwoordelijk was, moest stevig op zijn donder krijgen. Emotioneel gezien een begrijpelijke reactie, maar misschien niet echt verstandig.

Het doel van deze blog is te achterhalen, hoe discriminatie/agressie werkt, wat het veroorzaakt en wat er tegen gedaan kan worden. Het standaard voorbeeld daarbij is de Holocaust. De basis voor de Holocaust was het aan de macht komen van Hitler. De grote vraag in het discriminatie/agressie-onderzoek is dus: hoe is het mogelijk dat zoveel mensen zich achter een strongman opstellen?

In feite komt die vraag neer op het evalueren van de boodschap van de strongman. Inmiddels weten we voor een groot deel het antwoord op die vraag. De bèta's zien die boodschap als bullshit, de alfa's zien die boodschap als het evangelie, als een gratis ticket naar een betere toekomst. De eerste groep ziet de boodschap als nepnieuws, de tweede groep ziet de boodschap als waarheid. Het beloofde land trekt.

Doordat een grote groep mensen dergelijke boodschappen aanziet voor 'waar', verloren in de Tweede Wereldoorlog ruwweg 65 miljoen mensen het leven. Doordat mensen nooit geleerd hebben nepnieuws te onderscheiden van echt nieuws, was uiteindelijk de Holocaust mogelijk en werd een -- volgens Churchill -- overbodige Tweede Wereldoorlog gevoerd.

Het probleem bij nepnieuws is dus niet het nepnieuws zelf, maar de foute interpretatie van dat nepnieuws.


Rationele en emotionele interpretatie

De oplossing die in de Bijbel werd voorgesteld bij valse profeten, verbranden of steningen, richt zich op het nepnieuws of op de verkondigers daarvan. In werkelijkheid zit het probleem echter niet in het nepnieuws, maar in het fout interpreteren van de informatie.

Het gaat niet om de vraag of het wel of niet nepnieuws is, want ook bij correcte informatie, blijft het probleem dat men de informatie adequaat moet interpreteren en dat is vaak minder eenvoudig dan het lijkt.

Een historisch voorbeeld (dat ik niet verder gecheckt heb, ik ga af op de video) was dat de codebrekers van Bletchley Park na het breken van de Duitse marince-code aan hun eigen marine doorgaven dat twee Duitse slagschepen opdracht hadden gekregen een Brits vliegdekkampschip voor de kust van Noorwegen tot zinken te brengen. De Britse marine hechtte weinig geloof aan het bericht, haalde zijn schouders op en deed niets. Het vliegdekschip ging vervolgens met haar bemanning ten onder.

Volgens de video had men hier echter een les van geleerd. Waarschuwingen uit Bletchley Park werden daarna wel serieus genomen.

Een soortgelijk voorbeeld ontstond toen Amerika in de Tweede Wereldoorlog betrokken raakte. Hoewel de Britten de Amerikanen nadrukkelijk adviseerden om schepen te beschermen tegen onderzeeboten door in konvooi te gaan varen, sloegen de Amerikanen die waarschuwing in de wind. Men dacht dat het zo'n vaart niet zou lopen. Helaas bleek het wel behoorlijk vaart te lopen met schepen die nooit aankwamen.

In deze gevallen kreeg men dus correcte informatie, maar lukte het niet die correct te interpreteren. De kennelijke reden waardoor dat niet lukte, is dat men de binnenkomende informatie emotioneel, in plaats van rationeel, evalueerde. De informatie leek niet zo aangrijpend, dus koos men de gemakkelijke weg en deed men niets.

Een beroemd en berucht geval uit de Tweede Wereldoorlog is ook 'Bomber Harris'. De Britten wilden als vergelding op de bombardementen op Londen graag iets terug doen. Verder had men hoge verwachtingen van de effectiviteit van luchtbombardementen en speelden ook emoties onmiskenbaar een grote rol.

Het gevolg was dat men uiteindelijke hele Duitse steden, zonder duidelijk militair doel, plat bombardeerde. Aan de ene kant leidde dat tot veel burgerslachtoffers, aan de andere kant kostte dat veel eigen vliegtuigen en bemanningsleden.

Voor Harris was 'area bombing' echter een emotioneel iets, waaraan hij zich verbonden had en waarvan hij voelde dat het goed was. Hij was daardoor niet in staat kritisch naar de effectiviteit te kijken.

Aan de Duitse kant deed zich eerder hetzelfde probleem voor, toen Hitler in een aanval van woede besloot dat Londen plat gebombardeerd moest worden, waardoor de Slag om Engeland voor Duitsland definitief verloren was.


Hoe komt het dat de wereld zo vol nepnieuw zit?

De redenen waarom de wereld vol nepnieuws zit, volgen uit het soortenmodel. In de bètacultuur wil men valide informatie. De informatie moet toegankelijk zijn, kloppen en toepasbaar zijn, zodat het iets oplevert.

In de alfacultuur ligt dit echter totaal anders. In de alfacultuur gaat het erom dat men de top probeert te bereiken en voor dat doel is alles toegestaan en niets te gek. De manier om dat doel te realiseren, is gebruik te maken van aanhangers.

Deze aanhangers hebben twee verschillende motieven om een strongman te steunen. Het eerste motief is dat ze bij de groep willen horen en veiligheid en een bestaan in de groep zoeken (autoritarisme). Ze zijn dus niet echt geïnteresseerd in het verhaal van de strongman, maar meer in zijn macht.

Het tweede motief is dat aanhangers zelf hoger in status willen komen binnen de groep, in hun tocht naar de top, en vanuit dat motief zich achter de strongman opstellen. Ze zien misschien wel dat het verhaal van de strongman nogal dubieus is, maar dat maakt voor hen verder niet uit.

Beide motieven komen er dus op neer, dat men er een bepaald belang bij heeft om niet kritisch naar het verhaal van de strongman te luisteren en te kijken. Men heeft een eigen agenda, men is bevooroordeeld en dat is precies de variabele die aangeeft of men voor of tegen de strongman kiest.

Nepnieuws en overige fictie is dus altijd gekoppeld aan hiërarchische groepen. Men gelooft bepaalde zaken en neemt die voor waar aan. Men construeert zijn eigen verbale werkelijkheid.


Een nepnieuws-voorbeeld op de BBC

Een interessant voorbeeld vond ik in dit verband op de site van de BBC (hier). Het stuk is van Melissa Hogenboom. Tja, waarom schrijf je zo'n stuk? Ik denk dat het antwoord niet moeilijk is. Men wil scoren. Men wil vooral niet onnodig tijd investeren. De eenvoudige oplossing is met wat mensen te gaan babbelen en dat vervolgens als diepe wijsheid te presenteren.

Uit het profiel van Hogenboom blijkt dat die werkwijze voor haar werkt. Er is dus voor haar geen enkele reden serieuze journalistiek te bedrijven.

Ze schrijft bijvoorbeeld: 'There is no simple answer. Considering the range of conspiracy theories that abound and the fact that up to half of all US citizens believe at least one of them, there is no immediate set of unifying traits that makes up a “profile” of such a person.'

De passage is volstrekt onwaar. Er wordt ook geen enkele solide empirische basis voor die bewering gepresenteerd. Waarop baseer je zo'n wilde conclusie?

Zelfs wanneer je niets weet van het empirische disriminatie/agressie-onderzoek dan nog ligt het voor de hand dat geloof in allerhande irrationele opvattingen sterk persoonsgebonden is. Wanneer je zo'n voor de hand liggende verklaring wilt uitsluiten, zul je dus met zeer overtuigend onderzoek moeten komen. Het onderzoek dat er is, wijst echter voortdurend volledig op het omgekeerde.

Verder laat dit voorbeeld zien, dat zelfs een 'gedegen' website als die van de BBC 'fake news' verspreidt.

Is dat erg? In beginsel niet. Lezers moeten zelf in staat zijn nepnieuws te onderscheiden van valide informatie.

Wat in dit geval echter verontrustend is -- en wat men tegenwoordig voortdurend weer tegenkomt -- is dat ook de staf van de BBC kennelijk niet meer in staat is nepnieuws te onderscheiden van valide informatie.

De Britse cultuur is kennelijk verschoven in een richting waarin alle mogelijke onzin met open armen ontvangen wordt. Aan de ene kant publiceert men nepnieuws zonder zich dat te realiseren, aan de andere kiest men op emotionele gronden voor een Brexit. 


Rationele interpretatie is moeilijk en tijdrovend

Hoe komt het dat men niet meer in staat is nepnieuws te onderscheiden van valide informatie?

Harde informatieverwerking zoals de Britten toepasten bij het breken van de Enigma-code kost veel tijd, vereist veel inspanning en vereist grote bekwaamheid. Die bekwaamheid kan alleen tot stand komen door eindeloos oefenen en vereist daarna een behoorlijk aanleg, die lang niet iedereen (meer) heeft.

Een cultuur heeft daardoor altijd de neiging  af te glijden in de richting van zachte informatieverwerking. De alfa's krijgen de overhand. Het komt allemaal niet zo precies. Iedere interpretatie moet kunnen. Alles is goed. Men denkt zelfs dat er geen echt juiste interpretaties bestaan. Men ziet alles als relatief. Men gaat volledig denken in termen van macht.

Verder zijn alfa's uitermate agressief. Voor alfa's is agressie de basis manier om vooruit te komen in het leven. De nog aanwezige bèta's wijken door hun manier van denken en doen belangrijk af van alfa's en worden daardoor snel slachtoffer van die agressie. Verder tolereren alfa's andere interpretaties niet. Alleen hun interpretatie is de enig juiste.

Galilei eindigde bijna op de brandstapel. Madame Curie kon haar huis niet meer in. Einstein kon niet terug naar zijn woning in Berlijn. Semmelweis werd vermoord.