Leesblokkade, een column en de alfa-bètafactor

Laatst bijgewerkt op 24-07-2018 om 15:58

Vandaag heb ik mijn leesblokkade overwonnen. Het was niet gemakkelijk. Maar als je ouder wordt, begint de tijd te dringen. Ik wist: het is nu of nooit. De letters dansten voor mijn ogen. Steeds moest ik opnieuw beginnen. Het was alsof mijn brein uitgeschakeld was. Ik zag de letters, ik maakte de woorden en vervolgens was het of het allemaal wazig werd. Iets blokkeerde mijn brein. Koppig begon ik opnieuw. Ik betrapte me erop dom naar de woorden en het plaatje te kijken zonder ook maar een millimeter verder te komen. Maar ik hield vol.

Hoe kon het dat ik volhield bij deze bijna bovenmenselijke taak? Ere wie ere toekomt. Tijdens mijn studie psychologie werd ik soms gedwongen afschuwelijke boeken te bestuderen. Natuurlijk veroorzaakte dat een blijvend trauma, maar op die manier leerde ik ook dat de aanhouder tenslotte wint.

Het meest afschuwelijke boek dat ik ooit moest bestuderen, was afkomstig van Soren Kierkegaard. In Nederland zouden we zeggen: Sjoerd Kerkhof. Als ik het me goed herinner was dat Die Krankheit zum Tode. Dat ik nu niet meer zeker weet om welk boek het precies ging, laat zien dat de tekst niet echt informatief was. Anders had ik dat ongetwijfeld nog geweten. Of zoals een lezer het op Amazon.com uitdrukt: 'not my cup of tea.'

Op een of andere manier lukte het me toen echter, gedwongen door het dreigende tentamen, me volledig zijn jargon en denkstijl eigen te maken. Men kon me dus iets vragen en ik wist intuïtief wat Kierkegaard daarop zou antwoorden, althans dat dacht ik. Ik beheerste zijn jargon en manier van denken. Na het schriftelijke tentamen bleken de docent en ik het op dit punt volledig eens te zijn. We begrepen beide Kierkegaard, althans dat dachten we. Misschien waren we het volledig niet met hem eens, ik in ieder geval niet.

Dankzij de resultaten van TAVAN (het online taalprogramma waarvan ik de resultaten voor mijn vrouw verwerk) begrijp ik nu vrij goed, hoe zo'n leesblokkade werkt. De tekst wekt een emotionele reactie op, die de begripsreactie blokkeert. Je kunt niet tegelijkertijd boos en opgewonden zijn en toch rustig naar iets kijken. Door die emotionele reactie wordt de begripsreactie uitgeschakeld. Wanneer je echter volhoudt en domweg blijft kijken, zakt die emotionele reactie tenslotte weg. Op dat moment kun je weer gaan begrijpen.

Van Bill Gates heb ik geleerd dat je soms een tijdschrift of krant van A tot Z moet doornemen. Je moet jezelf dwingen alles te lezen. Omdat je een automatische neiging hebt alleen te lezen wat je opinie bevestigt, moet je dat systematisch bestrijden, door van ieder standpunt kennis te nemen. Ik weet overigens niet zeker of hij dat zelf ook echt doet of dat hij het alleen beweert.


Enkele van mijn problemen met de column

Goed, terug naar mijn leesblokkade die ik vandaag overwonnen heb. De column was van Carolien Roelants. Ik heb al heel vaak geprobeerd een column van haar uit te lezen, maar tot nu toe was dat nog nooit gelukt. Normaal kwam ik niet verder dan het begin. Dan kwam die emotionele blokkade en kwam ik niet meer verder. Waardoor die blokkade precies ontstond, wist ik niet precies, maar nu wel, denk ik.

De tekst in de NRC aan het einde van de column luidt: "Carolien Roelants is Midden-Oostenexpert en scheidt op deze plaats elke week de feiten van de hypes." Alleen die tekst werkt op mij al als een rode lap op een bronstige stier.

Albert Einstein grapte dat het de straf van God was, dat de wereld hem zag als expert op gebied van relativiteit. Iets wat hij verafschuwde, moest hij zijn leven lang zijn. Maar Carolien Roelants behoort kennelijk tot een totaal andere mensensoort dan Einstein.

Hoe kijk ik met mijn boerenverstand naar zo'n uitspraak? Hoe stel je vast dat iemand Midden-Oostenexpert is? Dat begrip moet dus geoperationaliseerd en in dat verband verwijs ik graag naar het voorbeeld van Bob Altemeyer die ongeveer veertig jaar deed over het operationaliseren en valideren van autoritarisme via de RWA-schaal. En dan begon hij bepaald niet vanaf nul, maar vanaf een stevige empirische basis (de F-schaal). Goed, laten we aannemen dat de NRC, je moet toch iets doen, inmiddels dat begrip fatsoenlijk heeft geoperationaliseerd en gevalideerd. Wanneer heeft Roelants die toets gedaan en wat was het resultaat? Kortom, het is een kolossaal gebakken lucht verhaal. Een gebakken lucht verhaal waarvan jezelf kennelijk niet begrijpt dat het gaat om gebakken lucht. Om bullshit.

Waarom jezelf opvoeren als 'Midden-Oostenexpert' terwijl je niet kunt aantonen dat je dat bent? De bedoeling is haar niet kritische lezerspubliek te vertellen dat ze 'Midden-Oostenexpert' is. De strekking is: ik ben deskundig, ik ben intelligent, geloof mij, ik ga Amerika weer groot maken. Het is een typisch strongman-verhaal.

Dan is de titel van haar vaste column: "Dwars." Gelukkig zie ik dat nu pas, maar het is mij een volledig raadsel wat er dwars aan deze column zou moeten zijn. Sterker nog, ik denk dat Roelants niet in staat is tot dwars denken. Dat klinkt misschien wat aanmatigend, maar op grond van wat ik in deze post probeer te bespreken, denk ik, dat dat niet past bij haar persoonlijkheid. Iemand als Einstein kon dwars denken. Zelf krijg ik die beschuldiging ook wel regelmatig naar mijn hoofd. Als iedereen links gaat, heb ik een onweerstaanbare lust om naar rechts te gaan. Lastig, maar het is niet anders. Maar dat Roelants daar last van zou hebben, vind ik moeilijk te geloven. Laten we het concreet houden: denkt ze als een bèta? Denkt ze als een 'domme' boer?

De bedoeling van die titel is aan de lezer mee te delen, dat ze 'dwars' denkt. Ze gebruikt het woord niet als beschrijving van iets dat werkelijk bestaat, maar als commando. Gedragspsychologen noemen dat een 'mand'. Ze wil bij haar publiek de indruk wekken dat ze dwars denkt. Vandaar het woord. Bij het niet kritisch denkende publiek, waarbij het verstand uitgeschakeld staat, maar dat zichzelf als 'intellectueel' ziet, blijft hangen dat ze 'expert' is. Ze heeft het toch zelf beweerd.

Laten we naar het tweede deel van die uitspraak kijken. Ze scheidt de feiten van de hypes. En ze doet dat niet in de kelder van haar huis zoals Bill Gates placht te doen, nee, ze doet dat in haar column. Ik schrijf deze blogpost in de keuken van ons huis. Mijn favoriete plek om te zitten. Er is prachtige muziek. De koffiemachine staat op een meter afstand. Mijn persoonlijke beveiliger, de hond, ligt naast mij. Klaar om in actie te komen, mocht een kwaadaardige poes het pand proberen binnen te dringen. En ik zit op een comfortabele stoel te doen alsof ik diepzinnig bezig ben. Maar het belangrijkste van alles: het is een van de stilste plaatsen van het huis. Er is niets, maar dan ook niets, dat de rust verstoord. Wat kan een mens nog meer willen?

Ik begrijp dus niet goed hoe je in een column de feiten van wat dan ook kunt scheiden. Ik probeer stukjes te maken, dat houdt me van de straat en dat helpt om mijn denken duidelijker te krijgen. Dus dat heeft onmiskenbaar een bepaalde functie. Maar kan ik in een blogpost feit van fictie scheiden? Het maken van een blogpost helpt om de zaak concreet te maken. Vervolgens zit ik nog vaak een tijd aan zo'n blogpost te sleutelen, omdat ik zie dat er dingen niet kloppen of niet lekker lopen. Maar eindelijk is die blogpost definitief. Het is dan een soort gestold denken, zou je kunnen zeggen. Je kunt dus niet zeggen dat je in een column feiten van andere dingen scheidt. De column bestaat uit gestolde gedachten. Op het moment dat je anders beweert, zit je taal te misbruiken. Wat je zegt, koppelt niet meer aan de realiteit.

Maar in feite wordt ook nu weer de taal gehanteerd als mand. Ze beschrijft niet wat is, maar ze vertelt de lezer wat ze die wil laten geloven. Ze bedrijft propaganda voor zichzelf.

Ze scheidt de feiten van de hypes, stelt ze. Wat is het tegenovergestelde van 'feiten'? Volgens Thesaurus.com is dat 'theory, fabrication, lie.' Volgens Merriam-Webster.com is dat: 'fantasy, fiction, illusion.' Soms komen 'falsehood, myth' ook voor. Maar 'hype' komt dus als antoniem niet voor. Wat is een hype? Ik zoek het na. Het blijkt een term te zijn waar de verschillende bronnen niet altijd gelijk over denken. Ik denk dat 'modegril' de beste vertaling is. Kun je feiten scheiden van modegrillen? Wat doe je dan? Ook hier is het probleem dus weer dat de woorden op de loop gaan met haar gedachten.

Laat ik aannemen dat ze feiten probeert te scheiden van niet-feiten. Hoe weet je bij voorbaat zo zeker dat dat lukt? Roelants heeft op dit punt geen enkel twijfel aan het eigen kunnen, maar de trieste realiteit is dat mensen in doorsnee en 'experts' in het bijzonder, niet beter in staat zijn feiten van niet-feiten te scheiden dan mensapen. De enige mensen die het enigszins kunnen, zijn bèta's en de enige mensen die het naar verhouding extreem goed kunnen zijn extreme bèta's. Hoe weet Roelants zo zeker dat ze tot die selecte club behoort? Nu ik haar column gelezen heb, ben ik er behoorlijk zeker van dat ze van alles kan zijn, maar geen bèta.

In de bèta-opvatting moet je als mens, als auteur, de baas blijven over de woorden. De woorden zijn je instrumenten om de werkelijkheid te beschrijven en tenslotte te voorspellen. Ze vormen gereedschap waar je zuinig op moet zijn. In de alfa-opvatting staan woorden los van de realiteit. Het zijn nu geen instrumenten die je voorzichtig moet gebruiken, maar het is een soort munitie. Je tegenstander moet beschoten worden, net zo lang tot dat hij zich overgeeft en onderwerpt. Om dat te bereiken bombardeer je hem met woorden net zo lang tot je je zin hebt gekregen. Wie een actueel voorbeeld wil, kan naar Trump kijken. Wie een klassiek voorbeeld wil, kan Plato lezen. Wie iets tussenin wil, kan Mein Kampf lezen, dat op internet wel te vinden is.

Ik sla de intro en de titel even over. Het kan heel goed zijn dat de opmaak-redacteur die verzonnen heeft. Ik beperk me dus tot de tekst. De eerste zin luidt: "De Arabische wereld blijft een tranendal van jeugdwerkloosheid, corruptie, repressie en ga zo maar door." Mijn probleem met die zin is dat ik graag wil weten, wat de auteur precies ziet. Of wat ik me er bij voor moet stellen. Waar heb je het precies over? Waar baseer je die uitspraak op? Waar begint en waar eindigt die Arabische wereld precies? Hoe weet je zo zeker dat het een tranendal is? Waarmee vergelijk je dan? Kortom, hoe kom je bij zo'n vage, weinig precieze, kreet? Ook hier lijkt de taal dus weer een eigen leven te gaan leiden.

De tweede zin luidt: "Een knekelhuis van gewurgde verwachtingen na de 'revoluties' van 2011." Wat me opvalt, is dat het grammaticaal gezien geen zin is. De bedoeling is kennelijk aan te geven wat de Arabische wereld is. Maar dat heeft ze in de eerste zin al gezegd. Dus of de eerste zin is de meest juiste omschrijving of de tweede, maar allebei tegelijk kan niet. Wie de zin bekijkt, ziet dat deze zin, die geen zin is, in totaal maar liefst vier volstrekt vage begrippen bevat: knekelhuis, gewurgd, verwachtingen en 'revoluties'. Van die vier zijn er maar liefst drie zwaar emotioneel geladen. De Telegraaf kan hier weinig verbeteren, lijkt het.

Het is een soort 'stream of consciousness.' In literaire kringen (in alfa-kringen dus) vindt men dat vaak prachtig. Maar het is een manier van schrijven die de problemen niet oplost, maar juist groter maakt. De bedoeling van zakelijk en informatief schrijven is juist dat je een uitspraak probeert te toetsen. Je hebt dat nu wel gezegd, maar klopt dat wel?

De derde zin van Roelants verdient ook aandacht. Deze luidt: "Er was destijds feitelijk geen sprake van revoluties of doorslaggevende verandering dus u ziet zeven jaar later nieuwe protesten." In de tweede zin werd de term 'revoluties' inclusief aanhalingstekens geïntroduceerd. Ik begreep toen al niet, wat ze daar precies mee bedoelde. Nu wordt mij duidelijk gemaakt dat die revoluties in haar tweede zin helemaal geen echte revoluties waren. Als krantenlezer heb ik natuurlijk nog vlijmscherp voor ogen wat er precies allemaal gebeurde in de Arabische wereld in 2011. Laten we eerlijk zijn: de wereld is niet zo groot en zo veel gebeurt er nu ook weer niet. Dus wat ik toen aanzag voor revoluties, blijken in werkelijkheid helemaal geen revoluties geweest te zijn. Ah, ha!

En dus zie ik zeven jaar later nieuwe protesten. Pardon, ik zie helemaal niets, behalve kromme zinnen. En dat vreemde 'dus' zie ik natuurlijk. Wat Roelants stelt, is dat er geen revoluties waren en dus zien we nieuwe protesten. Logisch toch? Overal waar geen revoluties plaats vinden, komen protesten. Het kan even duren, maar dan komen ze altijd. Volstrekt logisch, geen twijfel mogelijk.

Als de wetenschap die het fascisme bestudeert eens op dezelfde manier vooruitgang kon boeken. Ik zit in de keuken achter mijn computer en type gewoon wat. God begrijpt dan hoe geniaal die gedachte is, en gaat dat als een brave dienaar onmiddellijk realiseren. Kijk, zo zie ik het graag. Goden, die weten wat van hen verwacht wordt.

Helaas lukte het iemand als Bob Altemeyer niet op die gemakkelijke manier vooruitgang te boeken. Het probleem bij bèta-wetenschappers is dat ze maar een beperkt verstand hebben en niet zo snel kunnen. Misschien is hun band met de Goden niet, wat die zou moeten zijn. Het mooie is dat ze uiteindelijk toch verder komen, wat niet van iedereen gezegd kan worden.

Wat de empirische wetenschap van het fascisme ondertussen wel opgeleverd heeft, althans voor mij, is dat die ongecontroleerde manier van woorden spuien die in literaire kringen zo hoog wordt aangeslagen, typerend is voor strongmen en hun volgelingen. Het probleem is dat die volgelingen de onzin van de strongman als absolute waarheid beschouwt. Het probleem is dat de volgelingen niet de moeite nemen woorden te koppelen aan waarnemingen.

Ik ben nu nog maar bij zin 3 van haar column, maar het lijkt onmiskenbaar dat dit voor Roelants ook opgaat. Het probleem met haar column is dat volstrekt onduidelijk is wat de waarneming is. Sterker nog: wat is precies de vraag die ze wil beantwoorden? Als lezer verdrink je als het ware in de stream of consciousness.

Ze koppelt vrolijk de ene verbale associatie aan de andere. Omdat ze zichzelf ziet als een absolute expert is het voor de lezer -- in haar opinie -- een groot voorrecht haar woordenstroom te mogen volgen. Het zijn een soort gouden brokjes die je gedachteloos moet doorslikken waardoor je uiteindelijk tot wijsheid zult komen. Op dat moment zul je even veel van het Midden-Oosten begrijpen als Carolien Roelants.


Verwachte reacties op haar column

Ik zou verwachten dat alfa's en de volgelingen/gelovigen in de alfacultuur het probleem met haar column niet zien. Ze geloven in doorsnee allemaal dat het geweldig is, wat ze schrijft, want er valt in feite geen touw aan vast te knopen, dus het moet wel heel erg knap zijn. Ik verwacht dat de 'men of action', de slimme vogels die beslist hogerop willen komen, als dat zo uitkomt het spel probleemloos meespelen. Status gaat voor alles! Ik verwacht echter dat bèta's de grote waarde van haar stream of consciousness niet goed op waarde zullen weten te schatten. Het is niet hun 'cup of tea.'

Valt haar column te vertalen in zakelijk Nederlands? Haar vraag is: hoe gaat het verder in de Arabische wereld? De problemen zijn daar groot en lijken alleen maar groter te worden. Komt het daar opnieuw tot een uitbarsting van geweld? Zij denkt van wel.

Dat is heel knap gedacht, maar op het moment is het daar al op meerdere plaatsen oorlog. Het lijkt me dus moeilijk voorstelbaar om serieus het tegenovergestelde te gaan voorspellen. Zo van: straks is het daar opeens blijvend vrede.


Alfa-bètafactor

Oorlog is natuurlijk ook het hoofdonderwerp van deze blog. Fascisme is de ideologie die oorlog omarmt en ziet als de ultieme bestaansgrond. We leven om te strijden, dat idee. Wie de reportages in de Volkskrant heeft gelezen over het leven in het Midden-Oosten, ziet dat de mensen daar een sterke focus hebben op eer en strijd.

Het is veel gemakkelijker met een Kalashnikov te zwaaien omringd door een groepje mede strijders en indruk te maken op ongewapende burgers dan alleen met een spade moeizaam een dor akkertje te bewerken in de hoop op ooit een magere opbrengst. Het is gemakkelijker boos te zijn en te denken over wraak en vergelding dan brandende problemen te analyseren en gericht en langdurig te zoeken naar manieren om die problemen op te lossen.

De alfa-manier van 'denken' (babbelen en met een Kalashnikov zwaaien) kan iedereen, gaat snel, kost weinig energie en kan in een rijke samenleving veel opleveren. De bèta-manier van denken kan niet iedereen, vereist aanleg, vereist oefening, vereist geduld, kost veel tijd en energie en levert in moderne culturen vaak meer ellende dan voordeel op.

Draagt haar column bij aan een beter begrip van de situatie in de Arabische wereld? Voor mij niet. Het probleem is dat ik haar stuk niet kan vertalen in iets concreets. Ik heb een hard gegeven nodig. Ik heb iets nodig dat ik me kan voorstellen. Het doet me denken aan de woordenstroom vanaf de kansel.

Neem de titel van haar column: "Revolutie? Vandaag nog niet maar de woede groeit." De komma voor 'maar' ontbreekt. Ik zie in haar column vaker problemen met de interpunctie. Kennelijk heeft ze niet de gewoonte zelf de tekst nog een paar keer zorgvuldig door te lezen.

Terug naar de titel. Een gelovige zal dat antwoord graag geloven. Maar ik ben geen gelovige, dus ik wil weten, hoe Roelants weet dat die woede groeit. Waar zijn de data? Als data krijg ik een stel wilde beweringen waarvan de status en herkomst onduidelijk zijn en die als los zand aan elkaar hangen.

Ik denk dat het probleem dat in de Arabische wereld speelt een veel te hoge score op de alfabèta-factor is. Maar dat is ook in Nederland een groot probleem dat alleen maar groter lijkt te worden. De column van Roelants lijkt helaas naadloos bij die veronderstelling te passen.


Conclusie

Ik denk dat mijn leesblokkade veroorzaakt werd door de woorden in de tekst die als zelfstandige dingen op de lezer worden afgevuurd, maar op geen enkele manier meer te relateren vallen aan de realiteit. Het is hoogdravende fictie. Omdat ik vooral informatie zoek, kosten zulke teksten me wel veel tijd, maar leveren ze weinig op. Mijn systeem 1 is kennelijk door langdurige training sterk gevoelig voor de informatiedichtheid van een tekst.

In dit geval levert de tekst echter wel veel informatie over de persoon Roelants op. In het kader van deze blog is dat een bruikbare illustratie dat ook een column al veel kan vertellen over de persoonlijkheid van de auteur.

Het is natuurlijk niet zo dat het op basis van een column altijd mogelijk is een goede inschatting van de alfa-bètafactor van iemand valt te maken. De bedoeling van deze blogpost is slechts te laten zien, dat het soms goed mogelijk lijkt. Doordat het schrijven van een column een vrij persoonlijke activiteit is, is het voor mensen ondoenlijk hun persoonlijkheid en karakter daarbij volledig uit te schakelen.