Opnieuw precies hetzelfde verhaal

Laatst bijgewerkt 13-3-2019 om 2.23


In de Volkskrant van vanochtend (11 maart 2019) zie ik op pagina 12 en 13 een 'prachtig' verhaal staan van Fokke Obbema. Ik twijfel bij de voorgaande zin even: moet 'prachtig' nu wel of niet tussen aanhalingstekens. Het is een prachtig verhaal, denk ik als schrijvende blogger, maar het is tegelijkertijd ook een 'prachtig' verhaal om te geloven. Beter geformuleerd: het is een verhaal dat bedoeld is voor gelovigen, maar niet voor sceptici. Die maken er, vrees ik, gehakt van en dat gehakt ruikt.

Het interview is getiteld: 'Het nut van de dood is dat je 's ochtends opstaat'. Prachtige titel, toch? Die verhalen over de zin van het leven lees ik niet altijd. Maar in dit geval word ik het verhaal ingetrokken door de eerste zin: 'Yfke Metz heeft jeuk, 24 uur per dag.' De hele dag jeuk hebben is niet niks, maar in dit geval roept die melding bij mij een herinnering op.

Ruim vijftig jaar geleden was ik aanwezig bij een urenlang gesprek tussen mijn vader en een vrouw. Eigenlijk was het geen gesprek, maar meer een monoloog. Ik denk achteraf, dat mijn vader niet goed wist, hoe hij moest omgaan met deze situatie. Hij wilde niet onfatsoenlijk zijn, hij wilde niet bot zijn, iets dat hij onbedoeld vaak wel was, en daarom luisterde hij maar. En ik zat er toevallig bij als jong mens en deed, wat ik geacht werd te doen. Ik luisterde geduldig. Het was een vreemd verhaal en daarom zoog ik de informatie zo goed mogelijk op.

Wat mij intrigeerde aan het urenlange verhaal dat ik toen aanhoorde, was dat ik het niet goed kon plaatsen. Het was alsof ik het niet begreep. Het was alsof ik de pointe miste.

Maar wat ik toen niet miste, en ook moeilijk kon missen, was de jeuk. Die vreselijke jeuk. Die jeuk die de hele dag doorging. Die jeuk waar de dokters geen oplossing voor hadden. Die jeuk die je leven bepaalde. Dat levenslange lijden dat je kennelijk om een of andere reden door een hogere macht is opgelegd.

Het verhaal dat ik toen, meer dan vijftig jaar geleden, hoorde, lees ik vandaag opnieuw in de Volkskrant. Precies hetzelfde verhaal. Natuurlijk zijn de bewoordingen niet exact gelijk, maar het verhaal is in wezen niet veranderd.

Wanneer je tweemaal precies hetzelfde verhaal denkt te horen, met een tussenperiode van meer dan vijftig jaar, en dan verteld door totaal verschillende mensen, is dat interessant. Hoe is het mogelijk dat die twee verhalen zo precies hetzelfde lijken te zijn? Komt het door die jeuk?

Dan is er nog iets, dat ik in dit geval moeilijk kan missen. Het lijkt ook om soortgelijke persoonlijkheden te gaan. Het gaat in beide gevallen kennelijk om sociaal-dominante vrouwen met een sterk 'gelovige' (autoritaristische) inslag. Om vrouwelijke alfa's dus. Om vrouwelijke 'men of words'.

Gaat het in dit geval inderdaad om een 'mooi' verhaal (vooroordeel)? Het verhaal is niet gebaseerd op harde feiten of deugdelijke evidentie. Het verhaal gaat niet over zaken, maar over mensen, namelijk de persoon die het brengt. Het verhaal bevat emotie: het diepe lijden door de voortdurende jeuk. En die emotie is gericht: de vertelster moet heel erg lijden, maar is ondanks dat toch ook heel erg flink. In beide gevallen gaat het dus om de productie van vooroordelen.

Dat klinkt vrij hard, maar het zijn vooral alfa's die weinig consideratie hebben met zwakkere medemensen. Het is dus goed om de zaken niet, zoals alfa's graag doen, om te draaien. Zij zijn de mensen die leuterverhalen vertellen en dat doen ze niet, omdat ze het beste met de wereld voor hebben.

Zijn er inderdaad meer aanwijzingen dat het in het geval van Y.M. om een alfa gaat? Haar vader was beroepsmilitair. Over haar moeder wordt vermeld: "behorend tot de 'Gereformeerde Kerken vrijgemaakt', een orthodoxe stroming.'"

In haar jeugd stond Y.M. weleens met haar hoofd tegen de muur te bonken, vertelt ze. Haar moeder was dan bang dat ze een einde aan haar leven zou maken, maar zelf heeft ze die gedachte nooit gehad. Volgens Y.M geeft dat aan, hoeveel jeuk ze toen had, maar voor die stelling is geen objectieve evidentie. Meer jonge dames proberen zichzelf te beschadigingen mits de omgeving daar sterk genoeg op reageert.

Artsen konden niets anders aanbieden tegen de jeuk dan hormoonzalf. Maar het aanbrengen deed ontzettende pijn. Dat lijkt me een vreemd verhaal. Je kunt je nog voorstellen dat een zalf niet goed uitwerkt. Maar het is moeilijk voorstelbaar dat het aanbrengen van een zalf ontzettende pijn kan doen. De pijnsensaties van Y.M. moeten dus niet al te letterlijk worden opgevat. En dan klopt het: voor dat soort problemen hebben artsen geen echte oplossingen.

Y.M. leed echter bepaald niet in stilte. Bij het aanbrengen van de hormoonzalf krijste ze het hele huis bij elkaar. Iedereen moest en zou weten, dat ze vreselijke pijn leed.

Interessant is ook het terug redeneren. Ze krijste het hele huis bij elkaar, en de oorzaak was natuurlijk het aanbrengen van die kwalijke hormoonzalf. Van Skinner, operant gedrag en het ABC-model heeft ze kennelijk nog nooit gehoord.

Ze heeft volgens eigen zeggen darmproblemen en vervolgens stelt de dermatoloog (?): "'Je moet er maar mee leren leven'." Zij vindt dat een "'een wrange grap'", want juist dat kon zij niet meer. Pardon? Heeft Obbema met haar geest gesproken? Ik zou veronderstellen dat ze er nog steeds is, dus kennelijk heeft ze inderdaad gedaan, wat de dermatoloog stelde.

Ze bedoelt met andere woorden: de dermatoloog had haar probleem serieus moeten nemen en duidelijk moeten maken, dat je zo eigenlijk niet kon verder leven.

Ik stelde eerder dat het een prachtige titel is: 'Het nut van de dood is dat je 's ochtends opstaat'. Maar als je er langer naar kijkt, zie je dat het een zin is die qua betekenis niet klopt. Ik sta iedere ochtend op, maar zonder dat ik daarvoor dood hoef te gaan. Stel dat ik besluit om in bed te blijven liggen. Op een bepaald moment wil je koffie, je wilt iets eten, je wilt afleiding. Kortom: het is een volstrekte onzin-bewering. Slechts bedoeld om emoties op te roepen.

De interviews van Obbema bevatten ook altijd een leestip: een boek dat de geïnterviewde mag aanbevelen. Y.M. beveelt De kracht van kwetsbaarheid van Brené Brown aan. Ze zegt daarover: "Ik heb van haar geleerd dat schaamte in het donker groeit. Door erover te vertellen en het dus in het licht te zetten, kan het verdwijnen. Dat is bij mij gebeurd."

Dat is weer een 'prachtig' verhaal. Het beeld dat onderzoek oplevert over double-highs (over alfa's) roept echter het beeld op van mensen die geen schaamte kennen. Anders geformuleerd: het zijn mensen zonder geweten. Voor hen telt slechts het resultaat voor het eigen ik. De consequenties van hun handelen voor anderen, bestaan in hun optiek niet. Ze vinden die consequenties irrelevant. Het idee is: na ons de zondvloed. Het 'mooie' verhaal is voor hen het instrument om de wereld naar hun hand te zetten. Dat lukt niet bij iedereen, maar wel bij de 'gelovigen', het autoritaristische deel van de samenleving.

Wat moet je nu concluderen uit zo'n verhaal? Is het verkeerd dat de Volkskrant zo'n verhaal over maar liefst twee pagina's brengt? Deze blogpost zou zonder dat artikel in de Volkskrant niet mogelijk zijn geweest. Gezien vanuit deze blog was het dus een informatief artikel.

Is het verkeerd om dit soort verhalen te vertellen? Alfa's zullen er zijn zo lang we de zegeningen van de landbouw plukken. En dat betekent ook, dat dit soort verhalen er altijd zullen blijven.

Het probleem met dit verhaal is de interpretatie. Het verhaal valt op twee totaal verschillende manieren te interpreteren. We kunnen het kritiekloos geloven, maar we kunnen het ook sceptisch analyseren en vragen naar de feitelijke onderbouwing. De vraag waar het om gaat, is dus: accepteert men het verhaal of verwerpt men de strekking? Je zou misschien ook kunnen zeggen: hanteert men systeem 1 of hanteert men systeem 2 voor de interpretatie?

Wat is het antwoord? Hoe ligt die verhouding? Op dit punt heb ik natuurlijk geen harde data. Mijn inschatting is echter dat veel mensen zo'n verhaal kritiekloos accepteren.

Waarom denk ik dat? Allereerst is er het gegeven dat de krant dit soort verhalen prominent brengt. Dat doet men vast niet om de sceptische lezers tevreden te houden. Dat wijst er ook op, dat de betrokken journalisten en redacteuren zelf het probleem niet meer zien. Dan is er de overweldigende populariteit van dit soort verhalen op de tv en in de boeken die verkocht worden. Er is dus kennelijk een grote markt voor.

En het lijkt alsof die markt steeds groter wordt. Wanneer dit soort verhalen op grote schaal probleemloos geaccepteerd worden in een samenleving, suggereert dat, dat het percentage 'gelovigen' steeds groter wordt, en het percentage 'sceptici' steeds kleiner. In dat geval wordt het percentage mensen dat systeem 2 nog kan hanteren, geleidelijk aan steeds kleiner. De irrationaliteit in de samenleving wordt steeds minder afgeremd in dat geval door het gezonde verstand. Dat voorspelt weinig goeds. Het zou mooi zijn als ik ongelijk had of als we het tij konden keren.