'Verward persoon' of 'de zooifactor in actie'?

Laatst bijgewerkt: 27-5-2020 om 0.51


Op dinsdag, 12 mei 2020, vond in een appartement in Groningen (aan de Nijensteinheerd) een gasexplosie plaats waarbij de bewoonster om het leven kwam (hier en hier). De hulpverlener die me het verhaal vertelt, voegt eraan toe, dat het ging om een verwarde vrouw die op sociale media haar daad aankondigde.

Mijn onmiddellijke reactie: "De zooifactor in actie". Zijn reactie: wat is dat precies? Wat het voorval laat zien, vindt hij, is dat de professionele hulpverlening in dit geval te laat op gang kwam. Als men eerder contact had gelegd, had men dit misschien kunnen voorkomen. Maar door de bezuinigingen en de corona-maatregelen komt men tegenwoordig vaak niet of te laat in actie.

Later op de dag rapporteer ik mijn snelle diagnose aan iemand, die beter bekend mag worden verondersteld te zijn met de zooifactor. De reactie: "Dat was een verwarde vrouw. Om dat nu te betitelen als 'zooifactor'. Jij wilt overal de zooifactor zien." Voor mij lijkt het duidelijk, hier zien we de zooifactor in actie, maar andere mensen zien slechts een 'verwarde persoon'. Wie heeft er gelijk?


Etiket, label of diagnose

We hebben hier een bepaald voorval. Verder is het niet een alledaags voorval, maar een voorval dat ons intrigeert. Een voorval dat we willen begrijpen. Een voorval dat we, indien mogelijk, hadden willen voorkomen.

Het etiket dat we op het voorval plakken, is bedoeld om het voorval te begrijpen en zo mogelijk te voorkomen. Het verhaal dat onze hulpverlener op het voorval plakt, laat dat ook zien. Deze vrouw was in de war. De hulpverlening had eerder contact moeten opnemen en dan mogelijk erger kunnen voorkomen.

Het etiket of verhaal dat we op het voorval plakken, werkt dus als diagnose. Je komt met een vage klacht bij de dokter. Die onderzoekt je en stelt vervolgens de diagnose. Op basis van die diagnose weet je de ziekte en is vervolgens duidelijk, wat daar het beste aan gedaan kan worden.

Op het moment dat je een verkeerde diagnose stelt, gaat daarna alles mis. Ik heb dat zelf enige tijd geleden als patiënt mee mogen maken en inderdaad, zo'n foute diagnose, kan gemakkelijk fataal aflopen. Het etiket dat we -- vaak zonder veel nadenken -- op iemand plakken, kan dus grote consequenties hebben.

Wat zeg je eigenlijk als je iemand 'verward' noemt? Waar baseer je die conclusie op? Je vindt het gedrag van de betrokkene vreemd, je begrijpt het niet. Vervolgens lijkt de conclusie duidelijk: de persoon moet in de war zijn. 


Het internet en 'verwarde personen'

Zoeken op internet levert dit. De Parnassia-groep stelt: "Bij verwarde personen gaat het veelal om kwetsbare mensen die te kampen hebben met verschillende aandoeningen en beperkingen op meerdere levensterreinen. Het zijn mensen met een medicijn- of middelengebruik, dementie, verslaving, schulden, dakloosheid of een verstoorde suikerspiegel." Er wordt in dit citaat van alles verondersteld over de verwarde persoon zonder enige evidentie. Het kan dit zijn, het kan dat zijn. Het kan eigenlijk van alles zijn. Wat het probleem precies is, doet er kennelijk niet toe.

Wat ik op internet las over de 'verwarde' mevrouw, is dat ze Kunst en Media (aan de RUG?) heeft gestudeerd. Verder lijkt duidelijk dat ze niet dakloos was. Was ze echt zo kwetsbaar zoals de Parnassia-groep veronderstelt? Waaruit blijkt dat dan?

Ik zou dus eerder denken dat ze hoog scoorde op bevooroordeeldheid. Wat ik de 'zooifactor' noem. De zooifactor staat voor agressiviteit, irrationaliteit, emotionaliteit en bang zijn. Een te enthousiast hanteren van systeem 1 en een slecht ontwikkeld systeem 2.

De site van Zorg+Welzijn stelt: "Een aantal ernstige incidenten rond personen met verward gedrag en de jaarlijkse toename van de meldingen hierover leidden september 2015 tot de oprichting van het Aanjaagteam Verwarde Personen. In opdracht van de ministeries van VWS en V&J heeft het Aanjaagteam gewerkt aan een plan om het complexe probleem rondom de toename van het aantal verwarde personen op te lossen". Opnieuw zie je hier die hulpverleners-optiek. Wat het precies is, doet er niet toe, als wij maar in actie mogen komen. Uiteraard tegen vergoeding.

Een belangrijk informatiepunt in het citaat lijkt me dat de problematiek toeneemt. Jaarlijks neemt het aantal meldingen toe, stelt men. Dat is precies wat je zou verwachten, als het om de zooifactor gaat. Via allerhande indicatoren lijkt duidelijk te zijn dat de samenleving in doorsnee steeds hoger op die factor komt. Onze cultuur verandert van een productiecultuur steeds meer in een babbelcultuur. Een cultuur waarin harde prestaties niet langer de doorslag geven, maar de 'mooie' babbel alles is.

Mijn derde internetbron, de Rijksoverheid, stelt: "Aanpak zorg en ondersteuning mensen met verward gedrag. Verschillende partijen op lokaal en regionaal niveau werken hard om te zorgen dat mensen met verward gedrag de juiste zorg en ondersteuning krijgen. Om hier een extra impuls aan te geven is het Schakelteam Personen met verward gedrag in het leven geroepen." Ook volgens deze bron zit het probleem dus niet speciaal bij de mevrouw in kwestie, maar vooral bij het Schakelteam dat haar zaakjes kennelijk nog steeds niet op orde heeft. De oplossing zou natuurlijk zijn, in de optiek van het Schakelteam, meer middelen.

We hebben hier iemand die haar flatgebouw de lucht in probeert te laten vliegen. Zoals ooit Jan van Speijk tijdens de Belgische Opstand in 1831 stelde: "Dan liever de lucht in." Daarna liet hij zijn schip de lucht in vliegen, waarbij hijzelf en vrijwel de voltallige bemanning omkwam. Of hij die woorden echt gezegd heeft, weten we daardoor natuurlijk niet helemaal zeker. Onze mevrouw was echter niet in oorlog, had geen schip en de vijand zat kennelijk vooral in haar hoofd.

Welk verhaal proberen deze sites ons te slijten? De wereld zit vol problemen, maar wij als hulpverleners kunnen die oplossen. Mits we maar royaal middelen krijgen. Daarna zien we wel weer verder. Het is in feite allemaal propaganda en reclame, een poging de eigen diensten te slijten.

Wat men weet te vertellen over 'verwarde personen' lijkt in de verste verte niet op een aantoonbaar syndroom of een aangetoond ziektebeeld. Waarom heb ik tijdens mijn studie psychologie nooit iets geleerd over 'verwarde personen'? Bestonden die toen nog niet? Is het een label dat pas later in de mode raakte en in de psychologie nooit omarmd is?

Gelukkig is er hulp op komst. Mijn volgende internet-bron, Centraal Meldpunt Nederland, stelt: "verward mensen op tijd aangeven, verwarde personen vormen ernstige bedreiging voor zichzelf en zijn omgeving? verwarde personen melden via Meld.nl". Ik heb het maar letterlijk overgenomen, inclusief alle taalfouten. De opsteller van deze tekst was kennelijk zelf ook wat verward. Moet ik dat nu gaan melden bij het meldpunt van deze tekstschrijver?  Is het zinvol een verwarde persoon te confronteren met zijn eigen warrigheid? Is het zinvol een verwarde persoon te melden bij een andere verwarde persoon? Wordt de chaos dan niet nog groter?

Daarna komt de site van het Trimbos Instituut. Zij stellen: "Verward gedrag heeft vele verschijningsvormen, oorzaken en achtergronden. Spreken van 'de' groep personen met verward gedrag doet daarom geen recht aan de grote verscheidenheid van verward gedrag en de achtergronden daarvan. 'De' persoon met verward gedrag bestaat niet." Dat klinkt me verstandiger in de oren. Wat er in feite staat, is dat 'verward' geen bruikbaar label is. Het is zoiets als: 'er is iets fout'. Het klopt misschien wel, maar het is te vaag en te algemeen om er echt iets mee op te schieten.


Snel iemand labelen is aantrekkelijk voor zooimakers

Misschien ben ik dan nog te aardig. Heb je Trump wel eens horen praten? Als je een voorbeeld zoekt van een verward persoon, beveel ik Trump aan. Die man kletst maar door, maar hij kletst voortdurend uit zijn nek. Hij lijkt voortdurend een eindeloze stroom borrelpraat te produceren. Het is alsof je in de kroeg naast hem staat met een pilsje. Het 'mooie' verhaal loopt er gewoon uit, maar het slaat nergens op. Zijn verhaal is volledig los gefietst van de harde werkelijkheid.

Onze 'verwarde' mevrouw blies zichzelf op en veroorzaakte enige schade aan het flatgebouw, waar ze in woonde. Iemand als Trump heeft op dit moment in de VS al stevig meegeholpen om 100.000 mensen een overbodige coronadood te laten sterven. En daar zal het vast niet mee ophouden. En dan noem ik nog maar één enkel kwalijk punt waar de man aan heeft meegeholpen.

Doordat je iemand labelt als 'verward' zeg je iets, maar tegelijkertijd zeg je vrijwel niets. Je doet alsof je de zaak begrijpt, maar in werkelijkheid begrijp je er nog niets van. Het resultaat is dat je de chaos en verwarring nog groter maakt. De ene verwarde persoon diagnosticeert de andere verwarde geest. Het resultaat is niet minder chaos, maar juist meer chaos.

Waarom doet iemand zoiets? Het snel labelen van iets of iemand levert in het sociale verkeer een belangrijk voordeel. Je laat weten aan je toehoorders dat je de situatie helemaal begrijpt. Ze hoeven zich geen zorgen te maken. Jij hebt door hoe het allemaal precies zit. Je neemt als het ware automatisch de leiding op je.

Je bent niet iemand die graag nadenkt, want dat duurt allemaal te lang, maar je bent wel iemand die graag babbelt en sociaal wil scoren. Veel mensen zullen beweren dat je onmiskenbaar grote leiderschapskwaliteiten bezit. Maar we kunnen het ook anders formuleren: je bent iemand die hoog scoort op de zooifactor. We hoeven je alleen los te laten en het zal niet lang duren, of de zooi is daar. Vaak meer dan een normaal mens ooit voor mogelijk had gehouden. En inderdaad, warrig denken is een belangrijk kenmerk van mensen die hoog op de zooifactor scoren.


Wat bedoelen we precies met 'verward'?

Om een beter idee te krijgen van wat we precies bedoelen met 'verward' kunnen we via synoniemen.net alle woorden met dezelfde betekenis opsporen. In de grafische weergave levert dat een prachtig plaatje: hier.

Laat ik me beperken tot de meest directe betekenissen in de figuur. Dat zijn: wanordelijk, ingewikkeld, verwikkeld, in de war, onordelijk, door elkaar, warrig, vaag, labyrintisch, duister, onduidelijk, raadselachtig, vreemd, incoherent, onbegrijpelijk, onsamenhangend, suf, vermengd, regelloos, beduusd, warhoofdig, ontdaan, overstuur, verwilderd, confuus, ongeordend, onbestemd, overhoop, chaotisch.

Hoe moet je die lijst samenvatten? Waar het op neerkomt is: wij begrijpen het gedrag van deze persoon niet, vinden het vreemd en plakken er vervolgens een overeenkomstig label op. Het label vertelt vooral iets over degene die plakt en niet speciaal iets over degene waar het op wordt geplakt.

Dat verklaart ook, waarom we het zo'n handig label vinden. Alles dat afwijkt, alles dat we niet begrijpen, kan met volstrekte zekerheid in deze categorie worden ingedeeld. Er is geen twijfel mogelijk. Wij begrijpen het gedrag van de betrokkene niet, dus dan moet het met zekerheid gaan om een 'verward persoon'.


'Hoog op de zooifactor' is een stuk informatiever dan alleen 'verward'

In het geval van de verwarde mevrouw, lijkt de zaak me duidelijk. Er zijn in dit geval inderdaad een hele reeks aanwijzingen dat het ging om iemand die hoog op de zooifactor zat. Laat ik die punten even samenvatten.

Allereerst is er dat actief zijn op sociale media. Dan is er het aankondigen van de daad op die media. Niet iedereen die sociale media gebruikt, gaat zo ver dat als platform voor extreem gedrag te gebruiken. Kennelijk was dit voor haar een uiterst belangrijk publiek. Als derde punt is er die agressieve actie: het jezelf ombrengen. Als vierde punt is er die typische alfa-studie. Als vijfde punt kun je het verwaarlozen van de eigen honden noemen. Je bezit wel positieve emotie voor die honden, maar je begrijpt niet dat het bezit van een hond een grote verantwoordelijkheid op je legt. Dat je je moet houden aan strakke regels.

Een zesde punt lijkt me de reactie te zijn op het weghalen van de honden. Natuurlijk een uiterst ingrijpende en dramatische gebeurtenis. Op zo'n gebeurtenis kun je echter op twee verschillende manieren reageren. Je kunt de emotionele route kiezen en je kunt de rationele route proberen te bewandelen. Je kunt de ellende accepteren en er vervolgens het beste van proberen te maken. Je kunt ook de situatie ontvluchten door een agressieve daad te plegen. Al die zes punten pleiten voor een hoge score op de zooifactor.

Daarbij werkt de statistiek ook nog eens in die richting. We hoeven slechts een eenvoudige keuze te maken: ze scoort hoog of juist laag op die factor. Je kunt dan de verdeling splitsen op het gemiddelde. In dat geval heb je al zonder dat je iets weet over de betrokkene ongeveer 50% kans goed te gokken, wat je ook kiest.

Doordat we echter in een samenleving leven met veel bevooroordeelde mensen zijn er goede argumenten om het punt waarop je de verdeling splitst lager te leggen. Je krijgt dan bijvoorbeeld 25% laag scorende mensen en 75% hoog scorende mensen. (De waarde die je bij benadering vindt, wanneer je uitgaat van lage scores op de twee variabelen die bevooroordeeldheid aansturen.) In dat geval kun je dus -- zelfs zonder iets over de betrokkene te weten -- standaard beter uitgaan van een hoge score, wanneer je verder niets weet.

Er zijn dus een heel stel argumenten om te denken dat deze mevrouw inderdaad veel te hoog zat op de zooifactor. Aan die conclusie heb je belangrijk meer dan aan het label 'verward persoon'. In de eerste plaats omdat die uitspraak op een veelheid van manieren toetsbaar is. Het is geen gebakken lucht-verhaal, maar iets dat eenvoudig valt te checken. Bijvoorbeeld door wat taaluitingen van haar te analyseren. Vervolgens vertelt die conclusie ook, hoe het allemaal zo fout kon lopen. De conclusie legt het mechanisme bloot. Ten derde vertelt die conclusie, wat je in beginsel kunt doen om de zaak weer recht te trekken, voordat alles volledig uit de hand is gelopen.

Deze 'verwarde' mevrouw zat kennelijk hoog op de zooifactor. Uit één zo'n geval mag je natuurlijk niet afleiden dat dat altijd het geval zal zijn. Je mag niet bij voorbaat aannemen dat iedereen waar mensen het label 'verward' opplakken, inderdaad hoog zal scoren op de zooifactor. Maar dat het vaak zal kloppen, lijkt me duidelijk.

Ook mag je de stelling natuurlijk niet omdraaien. Het is niet zo, dat iedereen die hoog zit op de zooifactor door vrijwel iedereen bestempeld zal worden als 'verward'. Ik noemde het voorbeeld van president Trump al. Dat is iemand die volgens alle mogelijke criteria torenhoog moet scoren op de zooifactor. Maar lang niet iedereen zal die man zien en betitelen als volledig 'verward'.

In zekere zin is dat ook terecht. Trump doet wel veel wilde, onlogische en onjuiste uitspraken. Maar in zijn gekkigheid zit systeem. Dat is echter ook precies mijn punt. Ook in het gedrag van de 'verwarde' mevrouw zit systeem. Als je beter kijkt, zie je dat het tweemaal om hetzelfde systeem, hetzelfde mechanisme gaat. In beide gevallen gaat het om een veel te hoge score op de zooifactor. Daardoor wordt er in beide gevallen volop zooi geproduceerd.

Twee manieren van informatieverwerking, twee soorten intelligentie

Op de site van de BBC vind ik een intrigerend artikel met de kop: Why it’s so hard to be rational about Covid-19 (hier).

De schrijfster, Gaia Vince, ziet in de VS twee verschillende soorten reacties op het corona-virus. Een rationele reactie, die overeenkomt met wat empirische wetenschappers doorgaans beweren. En een irrationele reactie, die overeenkomt met wat mensen als Trump en organisaties als Fox-News beweren. Verder ziet ze dat die reacties gekoppeld zijn aan de politieke voorkeur, die men heeft. De conservatieve Republikeinen geloven dat het wel meevalt met het virus. De niet-conservatieve, liberaal denkende Democraten kiezen het meer wetenschappelijke standpunt.

Wat mij betreft, is dit verband wel bekend. Ze voert echter een volgend interessant punt aan. Het punt zit 'verstopt' in deze alinea.

'Tribal culture affects how people see the world more than facts do. Take human-caused climate change, for which there is near-unanimous global scientific consensus. This, too, divides Americans, but in an unlikely way: the more education that Democrats and Republicans have, the more their beliefs in climate change diverge. Of Republicans with only a high school education, 23% report being very worried about climate change. But among college-educated Republicans, that figure was just 8%.'

Het artikel van Gallup waar ze in haar tekst naar verwijst, staat hier. Het gaat om de eerste tabel. Voor de eenvoud beperk ik me tot de eerste kolom van die tabel.

Uit de tabel blijkt allereerst het verschil in reactie tussen republikeinen en democraten. Wanneer je per politieke voorkeur het gemiddelde berekent van de drie opleidingsniveau's, vind je voor de republikeinen 67% en voor de democraten 20%. Republikeinen kiezen dus overwegend het irrationele antwoord, terwijl democraten het rationele antwoord kiezen. Daarbij is het verschil maar liefst 47 procentpunt. Het gaat dus om een zeer groot verschil.

Dit klopt met wat we weten. Het grote verschil tussen republikeinen en democraten is de mate van bevooroordeeldheid. Maar bevooroordeeldheid is ook een maat voor irrationaliteit. Het verschil in bevooroordeeldheid verklaart het verband dat Vince beschrijft.

Wat laat dit zien? Dit grote verschil levert een harde, kwantitatieve onderbouwing voor het idee dat bevooroordeelde mensen informatie totaal anders verwerken dan onbevooroordeelde geesten.

Wat zijn die twee manieren van informatieverwerking? Ook dat is hier zichtbaar. De onbevooroordeelde geesten volgen het rationele, empirisch-wetenschappelijke standpunt. De bevooroordeelde geesten volgen het standpunt van hun Grote Leider. Die Grote Leider op zijn beurt, probeert weer een boodschap uit te zenden, die zijn volgelingen/gelovigen emotioneel maximaal bevredigt. Beide partijen houden elkaar in een soort dodelijke omarming gevangen, waardoor de koppeling met de externe realiteit verloren gaat. Er ontstaat een irrationeel geloof dat wordt bepaald door groepsbelang en emotie.

Laten we nu kijken naar het volgende punt. Het verschil dat onderwijs maakt. De hoog opgeleide democraten ('college graduate') antwoorden het meest rationeel. Slechts 15% denkt dat de ernst van 'global warming' in het nieuws overdreven wordt. Door minder onderwijs stijgt de hoeveelheid irrationele antwoorden bij de democraten naar 27%. Onderwijs leidt daarmee tot 12 procentpunt minder irrationele antwoorden.

Van de republikeinen met weinig onderwijs kiest 57% het irrationele antwoord. Je zou dan verwachten dat de mensen met een graad, moeten uitkomen op 57 min 12. Dat geeft 45%. In werkelijkheid komen deze hoogopgeleiden echter uit op 74%. Ze scoren niet beter dan hun laag opgeleide medestanders, maar slechter (irrationeler). Ze passen de irrationele manier van informatieverwerking nog enthousiaster toe.

Wanneer we de hoog opgeleide republikeinen (74%) vergelijken met de hoog opgeleide democraten (15%), zien we een verschil van bijna 60 procentpunt. De ene groep kiest bijna voortdurend het irrationele antwoord, de andere groep bijna steeds het rationele antwoord.

Dat kan alleen betekenen dat de manier waarop de twee groepen hoog opgeleiden informatie verwerken, fundamenteel verschilt. Wanneer we 'hoog opgeleid' voor het gemak even gelijk stellen aan 'intelligent' (intelligentie is de maat die voorspelt, hoe goed je het zult doen op school), dan betekent dat, dat er twee verschillende soorten intelligentie moeten zijn. Er moet een 'democratische' en een 'republikeinse' intelligentie zijn. Een rationele en een irrationele intelligentie.

In een eerdere blogpost over intelligentie heb ik wel eens verwezen naar enkele meisjes die deelgenomen hadden aan de wiskunde Olympiade en daar zeer goed gescoord hadden. Op basis van de foto van die dames, kreeg je de indruk dat er een koppeling was met uiterlijk. Ze kwamen aardig en daardoor wat bèta-achtig, over.

Maar we hebben in de wereld ook mensen als Trump. Natuurlijk is het een man en is hij veel ouder, maar ondanks dat: zijn uitstraling is totaal anders. Kun je je Trump voorstellen als een hoog scorende deelnemer aan een wiskunde Olympiade? Ik niet. Het zou me amper verbazen als de man moeite heeft met eenvoudige rekensommen. Het zou natuurlijk dom en kortzichtig zijn, om te denken dat iemand als Trump niet een bepaalde slimheid bezit. Je wordt per slot van rekening niet zo maar president van het machtigste land ter wereld. Met andere woorden: Trump moet hoog scoren op alfa-intelligentie, terwijl de wiskunde-dames hoog scoren op bèta-intelligentie.

Hoe komt het dat de hoog opgeleiden extremer scoren dan de rest van hun groep? De hoog opgeleiden van iedere groep passen de specifieke manier van informatieverwerking die hun groep hanteert, sneller en consequenter toe dan de rest. Ook dit gegeven bevestigt dat er twee soorten intelligentie moeten zijn.

Je kunt goed zijn in de ene manier van informatieverwerking, maar je kunt ook goed zijn in de andere manier van informatieverwerking. Niet iedereen is echter even goed in beide soorten informatieverwerking.

Onbevooroordeelde mensen (bèta's) zijn goed in beschrijvend taalgebruik (zoals getallen), terwijl bevooroordeelde mensen (alfa's) goed zijn in het verzinnen van verhalen die het bij hun publiek goed doen. Door dit verschil in vaardigheden is het mogelijk bevooroordeeldheid te meten via het verschil tussen de score op kwantitatief en verbaal.

Daarbij is het niet zo dat bèta's (onbevooroordeelden) altijd minder goed in taal zijn. Het is precies omgekeerd: alfa's (bevooroordeelden) zijn in verhouding tot hun taalvaardigheid slecht in vakken als rekenen en wiskunde.

Kan het punt van de twee soorten intelligentie eenvoudiger geformuleerd worden? De slimheid van Trump is anders dan de slimheid van Einstein.

Maar als democraten beschikken over een ander soort intelligentie dan de republikeinen, dan zou je ook verwachten dat de beroepen van beide groepen en hun productiviteit in doorsnee moeten verschillen. Zoeken op internet levert een eindeloze reeks links, die dit punt bevestigen. Republikeinenen en democraten leven in totaal verschillende werelden. Ze verschillen qua opleiding, qua inkomens, qua productiviteit, qua woonplaats (landelijk-stedelijk).

Deze bron (hier) stelt bijvoorbeeld:

"Analysis by the Brookings Metropolitan Policy Program documents the gap between them. Residents of districts won by Democrats generate 22% more output per worker, and have a 15% higher median household income".

Koppeling tussen taal en bevooroordeeldheid opnieuw bevestigd

Laatst bijgewerkt op 14-5-2020 om 3.51


Op de dag dat we de bevrijding herdenken (dinsdag, 5 mei 2020) kom ik in de NRC een column tegen van Tom-Jan Meeus. De titel is: Te veel grote woorden, te weinig nederigheid (hier).

Hij wil iets schrijven over het herdenken van de bevrijding. Hij schrijft: 'Om bevrijding te ervaren helpt het als je repressie hebt ondervonden - in een cel, een systeem, een oorlog. En het ingewikkelde is natuurlijk dat de woorden van maandag en dinsdag, de woorden over de doden en de herwonnen vrijheid, voor de meeste mensen geen eigen ervaring meer vertegenwoordigen. Het zijn feiten van horen zeggen. Boekenkennis. Filmbeelden. Feiten van de anderen.'

We hanteren woorden in dit verband, maar het zijn slechts woorden. Ze hebben voor ons hun concrete invulling verloren. Zo ben ik geneigd de voorgaande alinea samen te vatten.

Hij wil daar iets over schrijven, maar weet niet goed wat. In de kast ziet hij een boek staan van Goebbels met toespraken en artikelen. De titel is: Jaren zonder weerga. Het boek dateert uit 1943. En is vertaald door de SS'er: Steven Barends. Dat laatste is belangrijk, lijkt me, want daardoor is niet per ongeluk een eigentijdse interpretatie aan de tekst toegevoegd.

Meeus schrijft dit: 'Je hoefde niet lang te bladeren om het weer te weten. De nazi's waren van de grote woorden. De totale onoverwinnelijkheid van Hitler. Het onbenul van Churchill. Wie met Engeland vaart, die vaart in den dood. Dat soort teksten.'

Meeus legt vervolgens een koppeling met het hedendaags taalgebruik op sociale media. 'Te veel grote woorden,' vindt hij. Hij geeft een aantal concrete voorbeelden, maar ook zonder die, lijkt zijn punt me wel duidelijk. Hij heeft het over 'het uitvergroten van klein ongemak'. En een 'tekort aan zelfrelativering'.

Interessant is misschien dat hij vervolgens nog een koppeling legt. Hij had een fascinatie voor mensen die na de oorlog goed wilden zijn. Je kwam die veel tegen in 'linkse kringen vanaf de jaren zestig'. 'Zelftwijfel en onzekerheid waren fout. En onaanvaardbaar.'

Kennelijk denkt hij ook daar dat typerende taalgebruik gezien te hebben. Dat lijkt me wel te kloppen. Eerder heb ik wel eens een ingezonden brief van iemand (hier) kunnen indelen als een typische alfa-reactie. Met andere woorden: de man bleek afgaande op zijn tekst extreem bevooroordeeld te zijn. Vervolgens bleek het inderdaad om een voormalig kopstuk van de PPR (Progressieve Partij Radicalen) te gaan. Progressief en radicaal volgens eigen zeggen, maar in werkelijkheid dus extreem rechts.


Meeus eindigt zijn column met: 'De vergissing van deze tijd lijkt me niet dat de oorlog uit ons bewustzijn verdwijnt, daar doe je niets aan. Maar het gebrek aan nederigheid, het kleine begrip voor onzekerheid, het teveel aan grote woorden -- je zou willen dat er geen nieuwe oorlog nodig is om daar wat aan te doen.'

Hij verwacht dus dat de fysieke ellende die een oorlog voor mensen oplevert, uiteindelijk ons denken weer wat zal normaliseren. We zullen weer meer respect krijgen voor die harde, feitelijke werkelijkheid en wat minder vluchten in eindeloze droombeschouwingen (mijn woorden).

Hoe je het ook draait of keert: hij ziet bij een fascist als Goebbels een typerend taalgebruik. Vervolgens herkent hij dat taalgebruik als iets, dat nu ook veelvuldig gebruikt wordt op sociale media.

Waar het me hier vooral om gaat, is het eerste. Hij ziet een bepaalde typerende manier van taalgebruik bij Goebbels. Dus bij een extreem bevooroordeeld iemand.

Ik heb die koppeling in deze blog al veel eerder en veel vaker gesignaleerd, maar ik moet toegeven dat de onderbouwing misschien wel wat harder (kwantitatiever) had mogen zijn. Ik heb op dit punt eerder echter veel voorbeelden geanalyseerd, maar die nooit uitgebreid gerapporteerd. De koppeling die ik dacht te zien, was dus wel gebaseerd op een groot aantal teksten. Verder kan iedereen het verband zelf gemakkelijk opnieuw checken.

Misschien moet ik op dit punt een opmerking maken over de methode. In een eerdere blogpost (hier) dacht ik iets van drie verschillende manieren te zien, om vast te stellen dat het om een tekst van een bevooroordeeld persoon gaat. Een manier die empirische wetenschappers vaak zullen toepassen, is kijken naar de feitelijke onderbouwing van de claim. Wat is er precies waargenomen en hoe? Een tweede manier is te kijken naar tekstkenmerken. Een bevooroordeeld persoon redeneert doorgaans vanuit veronderstellingen, gebruikt woorden anders, heeft moeite met beschrijven van concrete feiten en hanteert taal vooral als propaganda. Maar ook zonder verdere instructies is het verband dus voor veel mensen zichtbaar (mogelijk niet voor extreme alfa's).

Met deze nieuwe bevestiging van het verband door een totaal ander iemand, die daar spontaan mee komt, ben ik wel ingenomen. Het is altijd mooi, wanneer twee onafhankelijke waarnemers onafhankelijk van elkaar tot soortgelijke conclusies komen. Een betere check op de validiteit is eigenlijk niet denkbaar.

Overigens is dit niet de eerste bevestiging die ik van het door mij gesignaleerde verband heb gekregen. Ook Jonathan Haidt heeft het punt in zijn boek The Righteous Mind uitgebreid vermeld (hoofdstuk 5). Haidt interpreteert het verband echter precies andersom. Het is een bewijs voor de zieke geest van -- wat ik noem -- bèta's, vindt hij. Hij noemt ze 'WEIRD-people' die in een 'WEIRD-society' leven. Het probleem met deze nerds is dat ze analytisch denken en niet holistisch, vindt hij.

De pseudo-afkorting 'WEIRD' staat voor 'Western, Educated, Industrialized, Rich, Democratic'. De negatieve gevoelswaarde van 'weird' in het Engels lijkt me echter de echte basis voor de afkorting. Met andere woorden: als je ontwikkeld bent, je productie op orde hebt, je als land rijk bent en ook nog democratisch, dan zit je volgens mensen als Haidt in een volstrekt foute cultuur. Wel, de cijfers laten over het algemeen anders zien, denk ik.

Terug naar de column. Ook het tweede punt van Meeus lijkt me interessant. Hij ziet die manier van taalgebruik nu opnieuw. Ja, ik ook. Lijkt me onmiskenbaar. Deze blog bevat tal van voorbeelden.

De verklaring voor die twee totaal verschillende manieren van taagebruik heb ik eerder in deze blog gegeven. In de alfacultuur fungeren woorden als een middel om te krijgen, wat je hebben wilt. Het zijn in gedragsanalytische termen: 'mands'. In de bètacultuur worden woorden vooral gehanteerd om te beschrijven en te begrijpen. Dus als: 'tacts'.

In het eerst geval gaat het om holle woorden die bedoeld zijn een emotioneel effect bij de toehoorder op te roepen. In het tweede geval gaat het om woorden die gekoppeld zijn aan waarnemingen in de werkelijkheid. In het eerste geval bestaat er geen 'onwaar', in het tweede geval bestaat dat beslist wel.

'Groeien door te delen'

Laatst bijgewerkt op 7-5-2020 om 3.55


Vandaag (zaterdag, 2 mei 2020) viel me een merkwaardige advertentie op. Ik zag de paginagrote advertentie het eerst in de Volkskrant, maar later ook in de NRC. De veelkleurige kop luidde: Groeien door te delen.

We zitten in een wereldwijde corona-pandemie. Alleen in Nederland bedraagt het aantal virus-doden op dit moment (3-5-2020 om 0.31) al bijna vijf duizend. Om precies te zijn: 4.987 (hier). Om het werkelijke aantal extra doden te krijgen, moet je dat getal -- volgens de laatste CBS-cijfers -- vermenigvuldigen met 1,74. Dan kom je op 8677 doden. Ruim vier keer het aantal slachtoffers van de watersnoodramp.

En precies op dat moment zet je een veelkleurige advertentie in de krant met de kop: groeien door te delen. Ja, de epidemie groeit doordat het virus zich via de besmette cellen van mensen snel vermenigvuldigt.

Maar dat blijkt niet te zijn, wat de advertentie bedoelt. De advertentie is -- voor wie wat beter leest -- een oproep om plastic armbandjes te kopen. Liefst heel veel, maar in ieder geval tenminste twee. Het eerste gekleurde plastic armbandje draag jezelf. Volgens de advertentie laat je daarmee zien, dat je in deze crisistijd wilt helpen. Het tweede bandje geef je weg aan een ander.

Misschien aan iemand die er niet echt op zit te wachten, maar dat stomme, gekleurde armbandje ook niet goed durft te weigeren. Wat kosten twee van die plastic armbandjes? Niet niks natuurlijk. Per twee gaat het om 10 euro. Ik kon niet achterhalen of je daar ook nog verzendkosten voor moet betalen, want op dat moment waren de bandjes kennelijk al uitverkocht.

Om het jezelf goed voelen nog te versterken, kies je per bestelling ook nog een goed doel dat je wilt steunen. Kortom, hier is een handige ondernemer bezig. Hij verkoopt geen armbandjes, maar vooral emotie.

De advertentie meldt ook nog: 'Samen kunnen we veel meer dan we denken en komen we verder.' Mooi toch? Eerst samen zorgen voor bijna 9.000 overbodige doden en dan samen nog verder willen komen. Op naar de 20.000 doden. Je moet vooral niet te snel tevreden zijn.

Ik vrees dat het virus zich van dat plastic armbandje niet veel zal aantrekken. Ik vrees ook dat het virus zich van ons fijne gevoel, dat we bij onszelf opgewekt hebben, niets zal aantrekken. Kortom, op deze manier zijn we wel 'heel goed' bezig voor ons gevoel, maar komen we geen stap verder.

Integendeel, we stoppen onze schaarse tijd, geld en energie in feel-good activiteiten. De advertentie onderstreept wat ik in de voorgaande blogposts al opmerkte. Doordat we tegenwoordig bijna allemaal voortdurend in vooroordelen denken geven we het virus ruim baan. We scoren te hoog op bevooroordeeldheid: de zooifactor. Niet het virus is het grote probleem, maar onze zieke manier van denken.

Eigenlijk is dat nog te aardig gesteld. Het is geen 'denken', het is babbelen. Het is het produceren van bullshit en borrelpraat, waardoor we het virus ruim baan geven. Het is onze voortdurende focus op emoties bij onszelf en anderen, waardoor het virus zo probleemloos haar zegetocht door de wereld kan maken.

Corona-virus: wat gaat er mis in Nederland?

Afgaande op de cijfers (hier) zitten we nu (2-5-2020) op 286 doden per miljoen. Maar via de cijfers van het CBS over oversterfte, weten we dat we die cijfers nog moeten vermenigvuldigen met een correctiefactor om de echte oversterfte te krijgen, die vermoedelijk door het virus veroorzaakt wordt. Afgaande op de laatste rapportage die ik zag (hier), is die correctiefactor over de hele periode nu 1,74. Je komt dan uit op 498 doden per miljoen.

Daarmee scoren we boven Italië (467), maar onder Spanje (531) en België (665). Het kan natuurlijk best zijn dat ook de cijfers van die drie landen nog een stuk naar boven moeten worden bijgesteld. Maar omdat daar op dit moment nog geen gegevens over bekend zijn, moeten we het even doen met wat er aan getallen is. Wereldwijd gezien zitten we dan op de derde plaats, ministaatjes als Andorra niet meegerekend.

Qua aantal corona-doden per miljoen scoort Nederland in de wereldtop. Een resultaat om niet trots op te zijn. Wat gaat er in Nederland mis?

Van de grote collectie kranten die ik vandaag doornam, vond ik één artikeltje heel informatief. Het werd gepresenteerd als 'OPINIE', maar ik denk dat het artikel belangrijke informatie bevat. Misschien een teken aan de wand? Tegenwoordig vind je de belangrijke informatie in de krant in de opinie-rubriek. Journalisten zijn kennelijk het onderscheid tussen feit en mening wat kwijt.

Het stuk is van Léonie Sazias, Tweede Kamerlid voor 50Plus. Het is getiteld: Corona-app is zinloos zonder voldoende tests. Het verscheen in het Algemeen Dagblad van vrijdag, 1 mei 2020.

Wat is de relevante informatie? Sazias is al weken verkouden en aan het hoesten. Ze heeft geen koorts, maar wel hoofdpijn, keelpijn en dichte oren. Ze woont met een echtgenoot en twee grote dochters, waarvan er één in de thuiszorg werkt. Die laatste dochter wil dat ze zich laat testen, want zij komt bij kwetsbare mensen over de vloer.

Dus Sazias belt de huisarts. Die snapt het belang, mede omdat ze ook nog chemo-patiënt is. Hij zal zijn best doen bij de GGD. Een dag later belt hij: het is niet gelukt. Ze voldoet niet aan de 'kaderdefinitie'. De kaderdefinitie komt er ongeveer op neer, dat je getest mag worden, zodra duidelijk is dat je vrijwel zeker het corona-virus moet hebben. Pardon, wat is de zin van dat testen dan nog?

Dat is nog niet alles. De huisarts klaagt, dat hij dagelijks gebeld wordt door patiënten, die angstig zijn, klachten hebben en graag getest willen worden. Hij zit dagelijks uren aan de telefoon met de GGD, maar krijgt bijna altijd nul op het rekest. Dat kost hem veel tijd, die hij niet meer aan zijn patiënten kan besteden.

Sazias merkt verder op -- mijns inziens terecht -- dat testen van groot belang is. Als je niet test, weet je niet waar de corona zit en kun je ook geen maatregelen treffen. Testen is dus van levensbelang. Maar wie getest wil worden, komt in de praktijk meestal voor een dichte deur te staan.

Dat is nog niet alles, dat Sazias vermeldt. Volgens minister Hugo de Jonge zou Nederland capaciteit hebben voor 29.000 testen per dag. In de praktijk worden er echter slechts ongeveer 7.000 uitgevoerd.

Men heeft dus voorlopig ruim voldoende testcapaciteit, maar is te beroerd (mijn omschrijving) om die in te zetten. Ondertussen maakt men zich heel erg druk over een nog niet bestaande corona-app die de grote doorbraak zou moeten opleveren bij de bestrijding.

Vervolgens blijkt prompt ook nog, dat er in een andere app -- die de overheid gratis uitgedeeld heeft -- op verzoek van diezelfde overheid een achterdeurtje is ingebouwd, zodat men precies kan horen en zien wat de betrokkene zoal uitspookt, waar hij ook is, waar hij ook gaat, mits zijn smartphone maar aanstaat.

Het is ondertussen ongeveer twee en een halve maand geleden dat het corona-virus in Nederland werd binnengebracht. Vermoedelijk zelfs nog iets langer. Na twee en een halve maand is het nog steeds niet gelukt om de eerste stap in de bestrijding (testen, opsporen, isoleren) op orde te krijgen.

Wat heeft men ondertussen wel enthousiast gedaan? Roepen dat het virus volstrekt onschadelijk was. Roepen dat het virus vergelijkbaar was met een onschuldige zomergriep. Roepen dat het ging om een Chinees virus, dat in de Nederlandse polder niet zou kunnen aarden. Roepen dat we gewoon groeps-immuniteit moesten opbouwen, daarna zou het virus vanzelf uitsterven. Volstrekt onnodig de hele economie platgooien. Vervolgens handenvol geld uitdelen om de effecten van die overbodige maatregelen, die men zelf verzonnen had, wat te verzachten.

Je zou verwachten dat zo'n melding over het niet functioneren van de Nederlandse gezondheidszorg voor een kritische krant in deze tijd van corona groot nieuws zou zijn. Wat doet men? Ik zie het bericht slechts in één krant. Op bladzij 25. Met daarboven 'OPINIE', want lezers moeten vooral geen aanstoot nemen aan die feitelijke inhoud, die zo vreselijk verontrustend is.

Ik denk dus dat in Nederland precies hetzelfde misgaat als in de VS. In de VS gaat het vermoedelijk -- uiteindelijk -- nog gigantischer mis dan hier. Maar in beide gevallen zie je een enorme babbelcultuur, een cultuur die haaks staat op rationeel denken en handelen. Een cultuur die resulteert in vergaande bevooroordeeldheid en wensdenken. Een foute en kwalijke cultuur die we inmiddels op tal van manieren kunnen meten en identificeren.

Wat de Nederlandse corona-bestrijders tot nu toe niet goed lukt, lukt de empirische wetenschappers die zich bezig houden met discriminatie en agressie wel en zelfs steeds beter. Zodra het 'kwaad' ergens opduikt, kunnen we het aantonen en benoemen. Misschien is dat bij deze pandemie een klein, maar uiteindelijk misschien ook wel heel belangrijk, lichtpuntje.

Corona-virus: wat gaat er mis in de VS?

Laatst bijgewerkt: 3-5-2020 om 0.11


Als je wilt weten, hoe productie van zooi gaat, levert de bestrijding van het corona-virus in de VS een goed voorbeeld op.


Een positief voorbeeld

Laat ik eerst een voorbeeld geven van Nederlandse bodem over, hoe het ook kan kan en hoe het in beginsel goed kan. Toen de Nederlandse supermarkten van de overheid te horen kregen, dat er een groot probleem was met het corona-virus en dat het gevaar voor doorgeven van het virus zoveel mogelijk beperkt moest worden, ging het opeens heel snel.

In korte tijd maakte men afspraken over hoe het winkelen verder moest. Winkelwagentjes werden verplicht om al te wilde klanten af te remmen en het aantal klanten dat op een bepaald moment in de winkel was, te beperken. Wagentjes werden opeens voortdurend gedesinfecteerd, althans men deed dat op zijn manier zo goed mogelijk. Bij de AH bij mij in het dorp verscheen opeens een hele wasstraat voor winkelwagentjes. In de winkels kwamen looproutes. Met plakband op de vloer werd aangegeven dat je afstand moest houden van de andere klanten. De medewerkers kregen vestjes aan, met het verzoek anderhalve meter afstand te houden. Geld als betaalmiddel werd tegengegaan, men wilde bij voorkeur een pinbetaling. En dan liefst contactloos. Bij de kassa's kwamen grote doorzichtige kunststofschermen om de medewerker te beschermen. En zo ging het door.

In korte tijd werden een groot aantal maatregelen doorgevoerd om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Natuurlijk is het niet zo, dat iedere maatregel automatisch echt effectief is. Ik zie nu bijvoorbeeld bij de plaatselijke Jumbo soms rijen mensen voor de kassa staan, terwijl je vroeger altijd onmiddellijk kon afrekenen. Maar in totaliteit wisten de Nederlandse supermarkten in korte tijd een groot aantal maatregelen door te voeren om de verspreiding in te perken.

De supermarkten verloren zich dus niet in wilde bespiegelingen en boos gekakel. Nee, in korte tijd namen ze een groot aantal doelgerichte maatregelen om de dreiging te beteugelen. Het waren als het ware wonderen van rationeel handelen. Er werd nagedacht en vervolgens ging men over tot gerichte actie.


Wat gaat er mis in Amerika volgens de critici van Trump?

Laten we nu kijken naar de VS. Wat gaat daar bij de bestrijding van het virus mis? Je bent geneigd te zeggen: bijna alles, maar dat is een antwoord waar we niet echt mee op schieten. Mijn eerste bron op dit punt is een citaat dat Seth Meyers gebruikte in zijn tv-programma over het corona-virus en Trump (hier, op ongeveer 3.00).

Eerst deed Trump wekenlang niets, volgens hem was er geen virus of was het niet gevaarlijk. En toen het virus er eenmaal duidelijk wel was, ging Trump af op zijn 'intuïtie'. Meyers citeert op dit punt een arts die onder andere Obama adviseerde. Deze arts omschreef het eerste punt als: de rookmelder in je huis gaat af, maar eerst ga je niets doen, pas als het huis afgebrand is, ga je de brandweer bellen. Het tweede punt omschreef hij als: 'Piloten kun je vertellen wat er gebeurt als een bemanning beslissing neemt op basis van intuïtie in plaats van wat hun instrumenten hun vertellen.'

John Oliver beschrijft het zooimechanisme in zijn tv-presentatie misschien nog duidelijker (hier). Hij laat eerst zien dat de mensen die tegen de beperkende maatregelen protesteren vaak geen flauw idee hebben, waar ze het precies over hebben. Ze geloven dat het virus een 'hoax' is om president Trump te beschadigen. Ze denken dat het om een soort griepje gaat. Ze geloven dat het virus door grote bedrijven geconstrueerd is om geld aan te verdienen (in de clip op ongeveer 2.00).

Het probleem ontstaat volgens Oliver doordat veel mensen allerhande onzin geloven en overweldigd worden met misleidende informatie. Volgens een Gallup-poll gelooft 40% van de Amerikanen dat het virus niet dodelijk is dan de griep.

Olliver laat vervolgens de tele-evangelist en 'private jet farmer' Kenneth Copeland zien en horen (op 3.36). Copeland maakt met veel misbaar duidelijk dat hij schijt heeft aan dat hele rottige virus en dat hij het beveelt om nu weg te gaan. Iets dat uiteraard niet erg effectief is, maar doordat Copeland er min of meer bij spuugt en blaast, wel een ideale kans voor het virus om zich verder te verspreiden. Oliver besteedt vervolgens aandacht aan het geloof dat 5G-netwerken het virus zouden verspreiden (op 4.59).

Waar komen die verhalen en geruchten vandaan? Oliver noemt als bron de rechtse media in de VS. Zo vertelde Rush Limbaugh, de presentator van een conservatief praatprogramma via de radio, op 11 maart -- een moment dat de epidemie al stevig op weg was -- zijn luisteraars dat het virus een gewoon verkoudheidsvirus was. Het heette volgens hem COVID-19, omdat er al 18 andere (soortgelijke) coronavirussen zouden zijn. (Iets dat niet klopt, de '19' in de naam staat voor het jaar van ontdekking: 2019.)

Oliver laat vervolgens zien, dat de conservatieve tv-zender Fox-news het aantal doden ten gevolge van het virus systematisch voorstelde als onbetekenend vergeleken met de jaarlijkse griep.

Vervolgens komt Trump in beeld. Trump pikt uit de tv-uitzendingen die hij volgt, fragmenten op en gebruikt die daarna zelf opnieuw. Hij gaat dus niet af op adviseurs die er verstand van hebben en er rationeel over praten, nee, hij vertelt zijn publiek wat ze al gehoord hebben via Fox-news. Oliver geeft als concreet voorbeeld de slogan 'the cure is worse than the disease' die gebruikt werd als argument om de beperkende maatregelen in te trekken en de economie te herstarten. Die slogan werd eerst op Fox-news gebruikt in een uitzending en even daarna door Trump, die er vervolgens niet genoeg van leek te kunnen krijgen. Steeds werd die slogan weer herhaald.

Een volgend item in de show van Oliver gaat over chloroquine. Een anti-malariamiddel dat een remedie zou vormen tegen het corona-virus. Fox-news verzon op dit punt een heel onderzoek, compleet met een Harvard-wetenschapper die bij Harvard niet als zodanig bekend was. Volgens Fox-news was het wetenschappelijk aangetoond: het middel was 100% effectief. Dit zou zijn gebleken in een 'random controlled trial'. In werkelijkheid -- dat wist Oliver toen nog niet -- is het middel vrijwel zeker niet effectief tegen corona. Het gevolg van het item op Fox-news was dat Trump even later chloroquine (hij verhaspelde de naam) probeerde aan te bevelen als oplossing voor het corona-probleem. Het resultaat was dat patiënten die het wel nodig hadden voor andere klachten, het opeens niet meer konden krijgen, omdat veel mensen dachten dat chloroquine moest werken.

Ook Brian Stelter op CNN.com (hier) denkt te zien dat Trump het virus meer ziet als iets dat als politiek verkoopargument gebruikt moet worden, dan als iets dat werkelijk bestreden moet worden.

Laat ik de voorgaande punten van kritiek proberen samen te vatten:
- niets doen met betrekking tot het virus, omdat het zogenaamd onschadelijk zou zijn;
- als men zich realiseert, dat het virus een probleem vormt, niet rationeel handelen, maar afgaan op zijn 'intuïtie';
- slecht geïnformeerd zijn;
- vreemde veronderstellingen over het virus geloven;
- misleidende informatie 'heerlijk' vinden en klakkeloos geloven;
- emotioneel reageren op de dreiging van het virus en dat als de juiste reactie zien;
- je toehoorders voeren met vooroordelen, die ze graag willen geloven;
- berichten verzinnen en vervolgens presenteren als waar;
- in confrontatie met het virus niet overgaan tot rationele bestrijding, maar door blijven gaan met het rondstrooien van pr-praatjes over zichzelf.
Dit zijn dus enkele punten die critici van Trump aanvoeren. 


Wat vindt de Trump-aanhang van het gevoerde beleid?

De basis van zooiproductie is die merkwaardige hiërarchisch-emotionele koppeling tussen de volgelingen/gelovigen en de strongman. De koppeling die de basis vormt voor wat Bob Altemeyer de 'lethal union' noemde. De onkritische gelovigen zijn bereid alles te geloven dat hun redder, hun zaligmaker, hun Grote Leider hun vertelt. Terwijl de Grote Leider maar één alles overheersend doel heeft: zijn volgelingen/gelovigen volgzaam en onderworpen te houden, door ze te vertellen wat ze graag willen horen en geloven.

De basis van zooiproductie is dus niet de toevallige strongman of de toevallige tv-zender. De basis van zooiproductie zijn de vooringenomen, bevooroordeelde geesten die hun bewuste denken nooit ontwikkeld hebben (of dat uitgeschakeld hebben) en volledig of vrijwel volledig denken via het automatisch werkende emotionele systeem. De grote vraag is dus: hoe zien de Amerikanen in doorsnee het optreden van Trump?

De wekelijkse Gallup-peiling staat hier. Op 22-3 stemde 49% van de ondervraagden in met het beleid van Trump en 45% keurde het af. Op dat moment dacht een meerderheid van de Amerikanen, die een oordeel hadden, dat Trump het prima deed. Enige tijd later zakte dat percentage iets, maar ook toen bleef een groot deel van de Amerikanen achter Trump staan. Het probleem is dus niet Trump, maar dat grote deel van de bevolking dat hem steunt.

Wanneer je afgaat op de drie commentaar leverende journalisten, ben je geneigd te denken dat Trump het probleem is. In werkelijkheid is het probleem: dat grote deel van de Amerikaanse bevolking dat hem -- ongeacht wat hij werkelijk doet -- blijft steunen. Trump is als het ware vervangbaar door een andere strongman die al in de coulissen zijn kans staat af te wachten. Het echte probleem is deze grote groep Amerikanen.


Een persoonlijkheidsprobleem of een denkprobleem?

De kenmerken van deze groep weten we. Ze zijn extreem bevooroordeeld, dat betekent ook dat ze autoritaristisch en sociaal-dominant zijn. (Bevooroordeelde mensen zijn of autoritaristisch, of sociaal-dominant, of beide tegelijk.) Het autoritarisme betekent dat ze veiligheid (en vermoedelijk ook: brood en spelen) zoeken in de groep van de Grote Leider. In ruil daarvoor willen ze hem blindelings gehoorzamen. De sociale-dominantie betekent dat ze een alles overheersende drive hebben om sociaal hogerop te komen. Ze focussen op status.

Vervolgens kunnen we een stap verder gaan. Hoog scoren op bevooroordeeldheid staat ook voor een bepaalde manier van denken. Het staat voor denken via het automatisch werkende emotionele systeem. Het borrelpraat-systeem. Eigenlijk mag je het dus geen 'denken' noemen. Deze mensen leuteren, babbelen en kletsen. Ze zijn nooit gedwongen geweest hun rationele denken te ontwikkelen en beheersen die vaardigheid daardoor niet of amper. Het echte probleem is deze grote groep -- in vooroordelen denkende -- Amerikanen.

Wat betekent dat? Dat betekent dat dit probleem met het denken bij een groot deel van de Amerikaanse bevolking het echte probleem is. Ook al zou dit virus er niet zijn, dan krijg je vervolgens toch weer op andere gebieden soortgelijke problemen. Men kan als het ware niet langer rationeel reageren op de problemen die de natuur ons toewerpt. Er is een fundamenteel probleem met de manier waarop men informatie verwerkt.

Het idee van Bill Gates om zo snel mogelijk op grote schaal een vaccin tegen het virus beschikbaar te hebben, lijkt misschien wel mooi, maar zal dit probleem -- het corrupte denken  -- niet oplossen.

Ik zie het als een probleem met het denken, maar de auteurs van The Authoritarian Personality zagen het vroeger (rond 1950) als een persoonlijkheidsprobleem. Mensen hadden door hun erfelijkheid, opvoeding en ervaring een bepaalde foute karakterstructuur ontwikkeld. Wanneer je het echter omschrijft als een denkprobleem, is het -- in beginsel -- een probleem dat door oefening en training opgelost zou moeten kunnen worden. Of dat echt mogelijk is, weten we nog niet.