Openlijk racisme: de nieuwe mode

De Volkskrant bevatte op vrijdag, 26 februari 2021, voor mijn idee weinig nieuws. Aan meningen was echter ook dit keer weer geen gebrek. Eén artikel trok in dat verband nadrukkelijk mijn aandacht. Over een volledige pagina, groot opgemaakt, een artikel van Janice Deul.

Volgens de tekst bij het artikel: ''activist, journalist en curator en maakt zich sterk voor een inclusief klimaat in mode, media, kunst en cultuur". Het leest wat moeilijk, want de zin loopt niet echt. Het is een hele mondvol. Eerlijk gezegd: het is me onduidelijk, wat ik me precies bij die mondvol moet voorstellen. Het roept bij mij het idee op van iemand die graag met dure woorden gooit, maar die woorden zelf misschien niet helemaal begrijpt.

Wat beweert Janice Deul precies in haar nogal royaal uitgevallen verhaal? Volgens de titel dit: Een witte vertaler voor de poëzie van Amanda Gorman: onbegrijpelijk.

Laten we even ongeveer honderd jaar teruggaan in de tijd. Albert Einstein heeft zijn relativiteitstheorie bedacht. (Het gaat me nu even niet om het feit dat hij er twee heeft geformuleerd: de Speciale en de Algemene.) Hij heeft die theorie bedacht om een probleem in de natuurkunde op te lossen en te kunnen verklaren. Precies, wat je van een natuurkundige mag verwachten.

Maar met zijn relativiteitstheorie is een probleem. Het probleem is dat hij Jood is. Hij is misschien geen belijdend Jood, maar in ieder geval van Joodse origine. Die relativiteitstheorie kan dus onmogelijk kloppen, althans dat is de opvatting van de nazi's in Hitler-Duitsland.

Die vreemde, op niets gebaseerde opvatting zou enkele jaren later tot de Holocaust leiden. Maar dat is natuurlijk een vervelend onderwerp waar we het liever niet over hebben. Of waarvan we beweren: ja, dat was toen, maar dat zal gelukkig nooit weer gebeuren.

Van dat laatste ben ik niet zo zeker. Waarom niet? Als een belangrijke Nederlandse krant meent openlijk racistische roeptoeters vrij baan te moeten geven, dan lijkt het nog maar een kwestie van tijd voordat de treinen weer gaan rijden.

Misschien begint het dit keer niet met Joden in de wagons. Maar er is dat bekende gedichtje van de Duitse militair, theoloog en verzetsstrijder Martin Niemöller, dat hij in Dachau schreef.

Eerst kwamen ze voor de Joden
en ik zei niets,
want ik was geen Jood.

Toen kwamen ze voor de communisten
en ik zei niets,
want ik was geen communist.

Toen kwamen ze voor de vakbondsleden
en ik zei niets,
want ik was geen vakbondslid.

Toen kwamen ze voor mij
en er was niemand meer over,
die iets kon zeggen.

Misschien begint het dit keer niet met de Joden. Maar als discriminatie het leidende principe in de samenleving is geworden,  is het slechts een kwestie van tijd voordat ze komen voor de invaliden, de zwakken van geest, de zieken, de mensen die afwijken, de homo's, de 'foute' mannen, de transen, de mensen met foute meningen en tenslotte ook: de Joden. Hoorde ik nog maar kort geleden niet voortdurend berichten over 'dor hout' en 'voltooide levens'? Verschenen er in de krant niet grote stukken om vooral de oudere mensen duidelijk te maken dat de dood nu eenmaal bij het leven hoorde en niets was om je druk over te maken?

Loop ik niet te hard van stapel? Ik heb dat omvangrijke artikel immers nog helemaal niet goed gelezen. Laten we kijken naar de ondertitel. Het staat er in grote, zwarte letters. Onder de foto van Amanda Gorman, als ze haar gedicht The Hill We Climb voordraagt bij de inauguratie van Biden. Ze draagt een geel jasje en een rood hoedje. Onder die foto staat:

 

"Er zijn immers genoeg goede zwarte kandidaten, ook van eigen bodem."

 

Ze moeten 'zwart' zijn en van 'eigen bodem'! In een enkele zin een dubbele discriminatie. Die relativiteitstheorie was natuurlijk rotzooi! Waarom? Wel, de man was niet alleen Jood, maar ook geen Nederlander. Maar . . ., wat heeft dat te maken met de relativiteitstheorie? Nou, dat snap je toch wel, dan is het natuurlijk niks!

Laten we de moed niet opgeven. We beginnen gewoon aan dat stuk proza. Het proza van Deul begint zo.

"Ik prijs me gelukkig met de liefdes in mijn leven. En daartoe reken ik ook familie, vrienden en de persoon met wie ik al decennia de voordeur van ons monumentale pandje deel. Maar laat ik het vooral professioneel houden. Ik kom dan uit bij twee onderwerpen: schrijven en mode. Mijn liefde voor schrijven was er overigens veel eerder dan die voor kleding (iets dat menigeen bevreemdt, gezien mijn mode-activisme). Daarom ben ik ook Nederlandse taal en letterkunde gaan studeren aan de Universiteit Leiden (toen nog met 'Rijks' ervoor). En het feit dat die studie een aantal jaren geleden is omgedoopt tot 'Neerlandistiek' vind ik nog altijd een devaluatie. Enfin, taal en mode dus. Passies die ik deel met Amanda Gorman, de Afro-Amerikaanse spoken word artist, activiste en dichter, die op 20 januari in een klap een sensatie werd."

Afgaande op de titel en de ondertitel heeft de schrijfster heel wat uit te leggen. Ze beweert uiterst kwalijke zaken. Hoe leutert ze zich uit dat wespennest?

Wel, ze heeft geen haast. Ze moet eerst vooral over zichzelf vertellen. Over al haar 'gelukkige liefdes', die vlak daarna ook de familie, de vrienden en de medebewoner blijken te omvatten. Als je het hebt over 'devaluatie' van een woord, dan lijkt me dit inderdaad een treffend voorbeeld.

Maar ze wil het 'professioneel' houden. En begint vervolgens over de zaken die ze het liefste doet. De loodgieter komt, het toilet zit verstopt. De man zegt: 'Ik wil het graag even professioneel houden. Kijk, wat ik het liefste doe, is sleutelen aan mijn auto en achter de vrouwtjes aanzitten.' Tja, moet kunnen natuurlijk.

Maar wat betekent dat? Ze heeft kennelijk in de verste verte geen idee over wat het woord 'professioneel' precies betekent. Ze vindt het een duur, goed klinkend woord. Ze wil het even 'professioneel' houden. Maar wat dat precies betekent? God weet het misschien, maar voor Deul is het een brug te ver.

Toch bevat haar intro belangrijke informatie. We krijgen namelijk te horen dat ze al tientallen jaren samen met iemand anders in een monumentaal pand woont. Waarvan graag nota! Waarom is dat belangrijk? Waarom moeten wij weten, dat ze in een monumentaal pand woont? Wel, dat betekent dat ze iemand van belang is. Niet iedereen woont immers in een monumentaal pand.

Dan is er nog iets. De mondvol 'Nederlandse taal en letterkunde' vindt ze belangrijk beter klinken dan het korte 'Neerlandistiek'. De ene omschrijving maakt meer indruk op de toehoorder dan de andere, denkt ze en dat vindt ze belangrijk. Ze focust niet op haar studie, maar op het maken van indruk op anderen. Ach, het is natuurlijk maar, waar je hart naar uitgaat.

Wat is eigenlijk de functie van die lange introductie? De functie van dat lange begin is zichzelf te koppelen aan Amanda Gorman. Het is dus: ik en Amanda Gorman horen bij elkaar. Eigenlijk ben ik ook een beetje Amanda Gorman. Wel, afgaande op de gegeven argumentatie ben ik daar niet helemaal van overtuigd.

Nu moet ik bekennen: ik weet eigenlijk niets van Amanda Gorman. Maar ik heb natuurlijk wel haar gedicht. In de optiek van mevrouw Deul heeft ze een belangrijk pluspunt: ze is zwart. Maar wat schrijft ze? Wat is haar boodschap? Wat beweert Gorman?

Als je vertrouwd bent met de zooifactor, is de analyse van haar gedicht simpel. Er zijn maar twee opties voor mensen. Of je zoekt het in strijd, of je zoekt het in productie. In het oplossen van problemen. De Trump-aanhangers geloven in strijd. Ze moeten vechten voor hun rechtmatige deel, geloven ze. Wat gelooft Gorman? Ik lees niets over strijd, over vechten. Ik lees wel over het bouwen van bruggen. Over de heuvel die we moeten beklimmen.

Ze schrijft letterlijk in haar gedicht: "We lay down our arms so we can reach out our arms to one another." We leggen onze wapens neer, zodat we elkaar kunnen omarmen. Niks geen strijd, maar een oproep tot verzoening. Niet een verhaal dat zwarte mensen automatisch beter zijn, omdat ze zwart zijn. Nee, een oproep aan iedereen om niet te vechten en samen te werken aan een betere toekomst.

Terug naar het verhaal van Deul. Nadat ze zichzelf gekoppeld heeft aan de jonge ster Gorman, springt haar betoog over op deze jonge dichteres. De strekking van dat stuk in haar verhaal is: Amanda Gorman is heel bijzonder.

Waarom? Wel, ook vooral door haar look. 'Haar uiterlijk inspireerde velen.' Verder kreeg ze een contract aangeboden bij een modellenbureau. Ook heel bijzonder dus. En nog een belangrijk punt: ze staat op de lijst van Time, de: Time 100 Next. Dus dat Amanda echt heel bijzonder is, is buiten kijf.

Maar haar oproep om de wapens neer te leggen en samen te werken, is in de ogen van Deul dus kennelijk niet wat haar bijzonder maakt. Sterker nog, ik denk dat Deul die hele oproep gemist heeft. Dan moest ze dat gedicht lezen en dat lijkt me niet iets, dat ze echt kan en graag doet.

We zitten nu al een heel eind in het epistel van Deul en hebben nog steeds geen enkel argument gehoord om haar kwalijke stelling begrijpelijk of aannemelijk te maken. Maar dat komt nu, als het goed is. O nee, toch nog niet. We gaan eerst van haar horen wat de situatie nu is en daarna, wat zij daarvan vindt.

Ze schrijft: "Er werd gevochten om de vertaalrechten van het werk van Gorman." Die strijd werd gewonnen voor Nederland door Meulenhoff. En de vertaling zal worden gedaan door Marieke Lucas Rijneveld.

Wat vindt Deul hiervan? Deul vindt dit helemaal 'fout'. Ze schrijft: ''Een onbegrijpelijke keuze, in mijn optiek en die van vele anderen die via de sociale media uiting gaven aan hun pijn, frustratie, woede en teleurstelling."

Duidelijk ja! Nee, dat hoeft inderdaad geen verdere toelichting. Duidelijke mening! Ze voelt pijn, woede, frustratie en teleurstelling. Dus het moet inderdaad een volstrekt foute beslissing zijn. Geen twijfel mogelijk!

Interessant hier is dat denken via systeem 1. Het emotionele systeem om borrelpraat te produceren. Men voelt iets en zet die gevoelens om in woorden. Daarna weet men het volstrekt zeker: het moet zo zijn! Dat voortdurende hanteren van systeem 1 is een typerend kenmerk van bevooroordeelde mensen. De mensen die (extreem) geneigd zijn tot discriminatie. De mensensoort die we vroeger omschreven als 'fascisten'.

Wat is er precies mis met Rijneveld als vertaalster? Wel: Rijneveld is wit en non-binair (wat dat ook precies mag zijn). Verder zou ze volgens Deul op dit gebied te weinig ervaring hebben. Inderdaad iets, dat uitgevers beslist niet kunnen beoordelen, maar mensen die Neerlandistiek gestudeerd hebben, gelukkig wel.

Wat is het grote probleem dat Deul heeft met Marieke Lucas Rijneveld? Dat ze niet zwart is. De kleur van haar vel deugt niet, en daardoor deugt zij ook niet. Althans niet voor deze vertaling.

Wat is er interessant aan dit betoog? Hier is iemand openlijk en onbeschaamd racistisch. Ze denkt zo volledig in termen van kleur, dat ze niet eens meer de moeite neemt haar racisme te verhullen. In een bepaalde groep van de samenleving is het kennelijk mode geworden, om je openlijk racistisch op te stellen. Alleen dan hoor je echt bij de club.