Waarom plegen mensen agressie? Wat maakt dat bevooroordeelde geesten zichzelf niet langer kunnen beheersen en alle remmen los gooien?
Ondertussen al weer een hele tijd geleden, schreef ik onderstaande. Om een of andere reden bleef dit stuk altijd als concept staan, zonder gepubliceerd te worden. De inhoud is echter nog onverminderd actueel.
Hoe moet je het verschijnsel noemen? Ik ontdekte het verschijnsel door een artikel op de site van de BBC over (hier) Ariana Miyamoto. Vervolgens vroeg ik me af of er meer van zulke gevallen te vinden waren en kwam Albert Einstein in mijn gedachten, toen hij niet terug kon naar zijn huis in Berlijn vanwege de nazi's.
Ik laat hier mijn veel eerdere epistel volgen. Ik heb slechts enkele kleinigheden aangepast.
---
Laten we nu kijken naar de twee soorten conflicten die kunnen
optreden. Hoe reageren mensen die systeem 2 hanteren (die gericht en
kritisch oordelen) op 'mooie' verhalen? Mensen die systeem 2 hanteren,
zoeken normaal informatie. Een 'mooi' verhaal bevat voor hen vaak geen
bruikbare informatie. In dat geval negeren ze dus het verhaal, ze kunnen
er niets mee.
Soms gebeurt het echter, dat iemand die
systeem 2 hanteert, wel zijn licht laat schijnen over het 'mooie'
verhaal in kwestie. Max Pam deed dat in zijn column met betrekking tot
de Abel Herzberglezing van Sigrid Kaag. Ik besprak dat hier. Zijn oordeel globaal samenvattend: hij vond het waardeloos en kwalijk en verwoordde dat.
In
het tegenovergestelde geval kan het conflict echter belangrijk anders
verlopen. Galilei belandde bijna op de brandstapel. Bruno belandde echt
op de brandstapel. Ignaz Semmelweis moest zijn ontdekking, hoe
kraamvrouwenkoorts voorkomen kon worden, uiteindelijk bekopen met de
dood. Madame Curie moest vanwege haar ontdekking vluchten uit haar huis.
Einstein kon niet meer terug naar zijn woning in Berlijn. In het
tegenovergestelde geval blijft het dus vaak niet bij woorden, maar gaat
men over tot daadwerkelijke agressie en geweld jegens de bron van de
'foute' informatie.
Deze agressie is niet beperkt tot
de auteurs van teksten. Ook mensen die op andere wijze 'foute'
informatie produceren, kunnen vervolgd en beschadigd worden. De eerste
keer dat ik hier een voorbeeld van tegenkwam, had betrekking op Ariana
Miyamoto. Ze won de titel 'Miss Universe Japan', maar geldt in Japan als
'hafu' (halfbloed, niet echt Japans). Het winnen van de titel door haar
leidde daardoor tot agressieve reacties.
Dit deed sterk
denken aan de nazi-reacties op de Jood Einstein die iets knaps als de
relativiteitstheorie produceerde. De wereld gedroeg zich niet, zoals men
vond dat die zich zou moeten gedragen en dus werd men boos en
agressief.
Een recenter voorbeeld zijn bedreigingen en
acties tegen de 'vrouw met de baard', Conchita Wurst, na het winnen van
het Songfestival 2014 (hier).
Men voelt dat een man met een baard, die zich opmaakt en kleedt als
vrouw, volledig fout is. Wanneer die vervolgens ook nog eens het
songfestival wint, is dat informatie die botst met het gevoel dat het om
een fout persoon gaat. Dat conflict kan opgelost worden door die foute
persoon te elimineren. De wereld is daarna weer zoals die -- in hun ogen
-- behoort te zijn.
Psychologen omschrijven dit soort
verschijnselen vaak als 'cognitieve dissonantie'. Wie echter gericht en
kritisch het desbetreffende Engelstalige Wikipedia-artikel (hier)
leest, ziet dat dat begrip niet duidelijk gedefinieerd is, dat het een
theoretische chaos is van warrigheden en dat een overtuigende empirische
onderbouwing lijkt te ontbreken.
Een definitie die mijns
inziens dan nog het meest bruikbaar is in dit artikel, is deze: "the
mental stress people suffer when exposed to (...) information that is
inconsistent with their (...) beliefs". Het probleem is dan echter dat
dit drie variabelen veronderstelt, waarvan onduidelijk is hoe die
precies gemeten moeten worden.
In het voorbeeld van
Miyamoto gaat het om een lid van een gediscrimineerde minderheidsgroep
(hafu) die een eervolle prijs wint. Deze twee factoren samen leveren
openlijke agressie op bij een deel van de bevolking. In het geval van
Einstein zien we precies hetzelfde. Een Jood zet een indrukwekkende
wetenschappelijke prestatie neer. Dat leidt tot openlijke agressie in de
toenmalige Duitse pers.
Ook verder zoeken op internet
op dit punt leidt niet tot een concretere omschrijving van het begrip
'cognitieve dissonantie'. Saul McLeod (hier)
maakt er bijvoorbeeld mijns inziens helemaal een merkwaardig verhaal
van. Toch staat hij in de Google-ranking bijna aan de top. Veel mensen
zullen dat ongelukkige verhaal dus voor waar verslijten.
Het Wikipedia-artikel geeft deze vier mogelijkheden om de dissonantie te reduceren:
1. Change the behavior or the cognition.
2. Justify the behavior or the cognition, by changing the conflicting cognition.
3. Justify the behavior or the cognition by adding new cognitions.
4. Ignore or deny information that conflicts with existing beliefs.
Deze
vier mogelijkheden gaan echter in de eerste drie gevallen helemaal uit
van een conflict tussen informatie en geloof. De vierde optie doet dat
wel, maar dat is dus typisch niet wat er in werkelijkheid in het geval
van Miyamoto en Einstein gebeurde.
Kennelijk is het
begrip 'cognitieve dissonantie' dus enerzijds te vaag en anderzijds
mist het de kern van de zaak. Zodra er iets
gebeurt, waarvan men vindt dat het eigenlijk niet zou moeten gebeuren, reageren bevooroordeelde personen daarop met agressie. Die agressie kan natuurlijk zoals altijd uiteenlopen van negatief geklets via schelden en bedreigingen naar verdere acties die het slachtoffer nog meer beschadigen (of bedoeld zijn dat te doen).
---
Bij herlezing van het BBC-artikel zie ik, dat het niet alleen ging om agressieve reacties, maar vermoedelijk nog vaker om het negeren van haar overwinning. Een duidelijke indicatie van een systeem 1 reactie.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten