Waarom is de vaagheid van het begrip 'Joden' zo veelzeggend?

 

Laatst bijgewerkt: 3-11-2023 om 23.18

 

We hebben het over Joden. Misschien zijn we het roerend eens. Misschien verschillen we volledig van mening. Dan komt er iemand langs en die merkt wat terloops en plagerig op: Joden, wat zijn dat precies? Ik studeer er al mijn leven lang op en het is me nog nooit duidelijk geworden. Met andere woorden: dat waar jullie je zo druk over maken, is volstrekt vaag.

Maar als het begrip 'Jood' niet goed gedefinieerd is (het valt niet precies te zeggen of iemand wel of niet Jood is), wat moeten we dan denken van mensen die Joden haten? Ze haten iets, maar weten zelf niet precies wat.

Dat vertelt over de haters twee dingen. Allereerst haten ze en die haat is kennelijk niet gericht tegen dingen, maar tegen andere mensen.  Hun agressie is primair gericht tegen mensen. Ten tweede: de haters zijn mensen die hun termen niet goed definiëren. Ze babbelen wel, maar ze weten niet precies wat ze beweren. Er is iets mis met hun denken. Hun woorden zijn losgezongen van de harde realiteit en vertolken vooral wat ze voelen.

Maar als er met het denken van Jodenhaters iets mis is, dat je kunt omschrijven als los van de harde realiteit, dan wordt de zaak simpel. Want mensen hebben in beginsel slechts twee manieren van denken/praten.

We hebben het systeem 1 denken/praten. De baby gaat krijsen, want hij wil melk. Hij vertolkt zijn emotie en de sociale omgeving reageert daarop door te leveren, wat de baby wil. En we hebben het systeem 2 denken.

Systeem 2 denken doe je als je een puzzel oplost of ander hard probleem. Het juiste woord vinden in zes pogingen. Een mechanicasom oplossen. Een berekening maken. Een computerspel spelen. Dat soort zaken. Ook zaken als lopen, fietsen, hollen, springen, suppen, kanoën, autorijden zijn zaken die systeem 2 denken vergen. Op het moment dat je je vergist, straft de Natuur je genadeloos af. Het ene moment fiets je, het volgende moment lig je kermend op de weg. De Natuur kent geen genade. Wie denkt foutjes te kunnen maken, moet maar voelen.

Niet alleen mensen kunnen systeem 2 denken. Mensen denken vaak dat zij de enige met ratio begiftigde wezens zijn, maar dieren kunnen soms ook heel rationeel denken. Een jongeman en een beer ontmoeten elkaar op een bergtop in Alaska. De beer voelt zich bedreigd en valt aan. De jongeman redt het niet, valt gewond op de grond en houdt zich dood. Dat is voor de beer voldoende. De dreiging is niet langer aanwezig, het heeft geen zin de jongeman verder te verwonden.

De beer koesterde geen blinde haat tegen de jongeman, maar zag hem slechts als een bedreiging. Nu is het probleem opgelost en gaat hij/zij zijn weegs.

Ook duiven blijken dat lastige systeem 2 denken te beheersen. Het drie-deuren-probleem is een berucht probleem. Je hebt de keuze uit drie deuren: A, B en C. Achter een van die deuren staat een beloning. Zodra je een deur gekozen hebt, opent de quizmaster een van de andere deuren. Daar staat niets achter. Blijf je bij je gekozen deur of switch je naar de andere dichte deur?

Switchen naar de andere dichte deur levert op termijn belangrijk meer op. Eerstejaars wiskunde studenten vinden dat lastig en vinden die optimale oplossing lang niet altijd. Maar duiven die in een opstelling geconfronteerd worden met dit probleem, vinden die optimale oplossing vrijwel altijd wel.

Met andere woorden: eerstejaars wiskunde studenten vinden het lastig hun denken af te stemmen op de harde empirie, maar duiven hebben daar minder last van. Duiven zijn soms beter in systeem 2 denken dan wiskunde studenten, zou je kunnen zeggen.

Wat is het verschil tussen beide denksystemen? In de Bijbel werd dat kernachtig verwoord. De boer beoordeelt de vruchtboom op basis van de vruchten die de boom voortbrengt. Maar de stadsmens beoordeelt de boom op basis van het fraaie uiterlijk.

Je ziet de boom en denkt: oh, wat mooi! Maar de boer heeft niets aan het fraaie uiterlijk, die heeft een boom nodig die veel bruikbare vruchten produceert. In het ene geval gaan we af op wat we onmiddellijk denken of voelen. In het andere geval moeten we ons onmiddellijke oordeel opschorten, een hele tijd wachten en tenslotte kijken naar de opbrengst.

De basis van systeem 1 denken is sociale feedback. Je zegt iets en je publiek reageert. De baby heeft trek en zet het op een huilen. De sociale omgeving reageert met het geven van melk. De groep bepaalt wat juist is.

Dictators en strongmen zijn meesters in het manipuleren van hun publiek via systeem 1. Hitler beoordeelde de effectiviteit van zijn toespraken door te kijken naar het aantal nieuwe leden dat zich na afloop had aangemeld voor zijn NSDAP. Een goede toespraak hoefde niet juist te zijn, maar moest wel veel leden opleveren. Dictators zijn meesters in systeem 1 denken.

De basis van systeem 2 denken is harde feedback. Als duif kun je wel wild gaan koeren, maar de opstelling van het drie-deuren-probleem laat zich niet van de wijs brengen. Je zult toch echt de meest optimale deur moeten kiezen anders gaat de beloning je neus voorbij.

De oude Joden (in het Oude Testament) beseften al dat ze het vermogen hadden de Natuur (God) met de nodige moeite enigszins te doorgronden. Mensen hadden in beginsel het vermogen tot systeem 2 denken. Die manier van denken kiezen, die in een situatie met harde feedback het meeste oplevert of de minste problemen veroorzaakt. Je denken aanpassen aan de omstandigheden. De Natuur bepaalt wat juist is.

Alle mensen hebben van nature het vermogen tot systeem 1 denken. Je probeert via je praten je sociale omgeving zo te beïnvloeden, dat je krijgt, wat je wilt hebben. Voorbeeld: geef me s.v.p. de kaas. Je denkt vanuit je wensen, gevoelens, meningen, ideeën en geloof.

Maar systeem 2 denken is een stuk lastiger. Voorbeeld: gaat deze boom bij storm wel of niet omwaaien? Je kunt van harte hopen dat hij blijft staan, maar pas een hele tijd later blijkt dat de Natuur toch echt anders dacht. Je denkt vanuit de feiten. De feiten bepalen, wat klopt.

Als het begrip 'Jood' niet duidelijk gedefinieerd is, kan dat dus alleen maar betekenen dat Jodenhaters dat probleem niet zien. Ze denken niet via systeem 2, maar babbelen opgewekt via systeem 1. Ze vinden iets, maar weten zelf niet precies wat. Ze babbelen liever dan dat ze hun grijze cellen laten werken.

Maar als 'Joden' in de harde werkelijkheid niet echt bestaan als een keurig afgebakende groep, dan kan de haat van Jodenhaters nooit beperkt zijn tot die niet bestaande groep. Met andere woorden: Jodenhaters zijn haters van andere mensen. Het zijn haters van iedereen die niet tot hun eigen groep behoort en misschien gaat die haat zelfs nog wel  verder. Hitler had er geen problemen mee zijn eigen kameraden uit te moorden. Zodra hij ze zag als een bedreiging, waren ze gedoemd. Hetzelfde geldt voor andere strongmen.

Het begrip 'Jodenhater' is te beperkt. Het is iemand, die denkt en gelooft Joden te haten. Maar dat is te specifiek. Als het uiten van negatieve emoties (agressie) je favoriete tijdverdrijf is, is die haat gericht tegen iedereen, die je niet bevalt.

We kunnen de zaak dus beter omdraaien. Je hebt mensen die om een of andere reden niet via systeem 2 denken, zodra ze met een probleem geconfronteerd worden. Zodra zich een probleem voordoet, voelen ze negatieve emoties (agressie) en richten ze die op iemand in hun omgeving. Ze blijven via systeem 1 functioneren en schakelen niet over naar het moeilijkere en tijdrovender systeem 2. En je hebt koele, nuchtere geesten die niet met deze emotionele denkprobleem worstelen en zodra zich een hard probleem voordoet, moeiteloos overschakelen naar systeem 2.

De ervaring leert dat de haat van haters vaak nog verder gaat. Als zich een probleem voordoet, voelen ze agressie. Hun sociale omgeving heeft daar vaak positief op gereageerd. Ze kregen tenslotte, wat ze wilden. Maar wat gebeurt er, als er geen anderen meer zijn? Of als de emoties hoog oplopen? Dan richt de agressie zich tegen het individu zelf. Haters plegen gemakkelijk zelfmoord. In hun denken bestaat de harde realiteit niet, hun denken is gebaseerd op emoties.Zodra ze overweldigd worden door negatieve emoties voelen, slaan ze de hand aan zichzelf.

Wie haat je als hater het meest? Koele geesten laten zich niet gemakkelijk verleiden tot het haten van medemensen die niet helder kunnen denken. Maar de mensen die het vrijwel voortdurend niet lukt om helder te denken, willen koste wat het kost, meedoen met hun sociale groep en in die groep scoren (zo'n hoog mogelijke status krijgen). Wie haat je dan het meest? Inderdaad, de heldere geesten, die zich van het groepsoordeel niets aantrekken.

De simpele waarneming dat het begrip 'Joden' niet goed gedefinieerd is, vertelt veel over de mensen die haten, mits je weet, hoe het zit. Voor dat laatste waren tientallen jaren moeizaam empirisch onderzoek nodig. Kennelijk zijn we vaak ziende blind.