Twee manieren van denken

 

Mensen hebben in beginsel twee verschillende manieren van denken. Ik schrijf 'in beginsel' omdat niet bij iedereen beide manieren volop aanwezig zijn (goed ontwikkeld zijn).

De eerste manier van denken en de voor ons meest simpele (en evolutionair gezien de oudste) is de wens, het verzoek, de vraag, de kreet, de schreeuw om aandacht. In termen van B.F. Skinner (Verbal Behavior) heet dat 'manding'. De baby leert vaak al snel dat huilen melk kan opleveren. Later vragen we netjes: 'Kun je me de kaas even geven?'

Maar wat Hitler deed in zijn toespraken, was in feite precies hetzelfde. Hitler is daar in Mein Kampf heel duidelijk over. Zijn criterium voor succes, was het aantal nieuwe aanmeldingen voor de NSDAP. Als hij goed had gesproken, waren er van het totale publiek veel mensen die zich opgaven als lid.

Realiseer je even de betekenis hiervan. Als Hitler tekeer ging tegen Joden, was zijn doel slechts nieuwe SDAP-leden te winnen. Wat hij allemaal uitkraamde over Joden, was hem verder volledig worst.

Het criterium voor succes van deze manier van denken (manding, systeem 1 denken, leuteren, borrelpraat, sociaal babbelen) is dus of het praten en gelul leidt tot de gewenste actie en response bij het publiek. De baby wil melk en als zijn gekrijs die melk oplevert, is het helemaal oké.

Maar op een bepaald moment lang geleden, werd de baby groot en moest er eten op tafel komen. De baby werd man of vrouw en moest uit het gevaarlijke oerwoud of van de gevaarlijke savanne genoeg eetbare zaken mee terug sjouwen naar het dorp om zichzelf en het gezin in leven te houden.

Als je antilope ziet, helpt het niet om tegen het dier te schreeuwen, dat je honger hebt. Je hebt dus een totaal andere manier van denken nodig om de antilope te bemachtigen.

Bij deze tweede manier van denken is het criterium voor succes dus niet een mens uit je omgeving dat iets moet doen voor jou, maar de harde natuur, die je op een of andere manier moet bedwingen.

En inderdaad zijn er duidelijke aanwijzingen dat mensen in interactie met de harde natuur totaal anders denken en praten dan mensen die in het dorp samen eten of drinken.

Een mooi simpel voorbeeld van systeem 2 denken vind ik nog altijd de hoge boom in onze tuin, die gevaarlijk scheef stond. Bij een zuidwester storm kon de boom omgaan en zou dan met de top in ons huis slaan. Dat was dus een duidelijke reden om de boom te toppen.

Maar het was ook een heel mooie boom. En mijn buurman gruwde van het idee dat die prachtige boom getopt zou gaan worden. Hij verklaarde zichzelf dus tot groot deskundige op boomgebied en stelde daar alles van te weten. Ik kon gerust gaan slapen, die boom ging niet omvallen. Niet nu en niet later!

Maar ik was bang dat die boom niet zou luisteren en op een kwade dag gewoon zou doen wat extreem schuin staande bomen vaker plegen te doen. De buurman had met zijn prachtige pleidooi op mij niet het gewenste resultaat. Ik dacht, dat ik in dit geval beter systeem 2 denken kon toepassen en de wetten van de klassieke mechanica moest respecteren.

Hoe noemt B.F. Skinner die tweede manier van denken? De term uit Verbal Behavior die er het dichtst bij komt is 'tacting'. Je probeert de werkelijkheid te beschrijven. In dit geval dus eigenlijk: je probeert de werkelijkheid te voorspellen.

Een voorspelling is strikt genomen natuurlijk geen feit. Maar we onderscheiden goede voorspellingen (die uitkomen) en slechte voorspellingen (die niet uitkomen). En we proberen vervolgens onze voorspellingen zo te kiezen, dat ze zo vaak mogelijk uitkomen. Dat is dus precies wat empirische wetenschappers proberen te doen.

Beide manieren van denken hebben dus hun eigen criterium voor succes. De problemen ontstaan wanneer we ons dat niet goed realiseren. We willen graag een HSL, maar de natuur werkt tegen door daar een fors prijskaartje aan te hangen. Hitler wou graag een grote SDAP, omdat hij macht en invloed wilde. Maar zijn wilde gebral over Joden zou tenslotte resulteren in de Holocaust.

Wanneer we dus wensdenken gaan mengen met feitelijk denken, kunnen er rampzalige dingen plaatsvinden. Wanneer de groep heilig gelooft dat God bestaat, moet jij als eenling niet verkondigen dat dat onzin is. Want daarna is je leven in gevaar. Maar als je te maken hebt met iets als de opwarming van de Aarde en je gelooft Trump, dan moet je niet vreemd opkijken als daarna je leven ook bedreigd wordt. Het kan even duren, maar daarna komt de ellende (van het klimaat) wel.