Hoe vinden we uit, wat er zo leuk is aan vooroordelen?

Discriminatie begint met een vooroordeel, denken we. Daar zit wel iets in. Voordat je iemand kwalijk kunt behandelen, moet je eerst denken: die deugt niet. Waarom denken we dat 'die' niet deugt? Wel, het is een homo, het is een Jood, het is een trans, het is een trafo, het is een zwarte, het is een invalide, het is een andersdenkende, het is een idioot. Als je erover nadenkt, zijn er heel veel redenen waarom mensen niet kunnen deugen.

Wanneer we dus de mensen maar uitleggen dat homo's hele normale mensen zijn, hebben de homo's daarna tenminste een min of meer normaal leven. En we moeten natuurlijk ook uitleggen dat Joden eigenlijk heel normale mensen zijn. Daarna hebben die ook een min of meer normaal leven, hopen we. Maar we zijn dan nog niet klaar, want we moeten ook uitleggen dat er met transseksuelen eigenlijk niet zo veel mis is. En dat travestieten, die we tegenwoordig net als transseksuelen, transgenders noemen, ook heel normale mensen zijn.

Dat er dus nog mensen gediscrimineerd en vervolgd worden, komt puur en alleen, omdat we niet voldoende uitgelegd hebben dat het eigenlijk heel normale mensen zijn. Als we ons wat meer hadden ingespannen, bestond er gewoon geen discriminatie meer.

Eigenlijk is al die discriminatie en al dat geweld dus de schuld van de mensen die niet discrimineren. Die hebben zich gewoon onvoldoende ingespannen om de rest duidelijk te maken dat discriminatie en geweld niet nodig waren.

Goed, laten we proberen nog wat harder uit te leggen, dat al die afwijkende mensen eigenlijk heel normale mensen zijn. Wie dat doet en probeert, merkt dat het niet zo simpel is.

Ik hou u op straat staande en begin u te vertellen dat de X eigenlijk heel normale mensen zijn, waar we absoluut niet bang voor hoeven te zijn. U kijkt wat onthutst. U had nog nooit gehoord van de X. Wat blijft er van mijn uitleg hangen?

U heeft begrepen dat er met de X iets is. Het lijken niet helemaal normale mensen te zijn. Het zijn mensen waar veel mensen bang voor zijn. De X lijken een probleem te vormen. U heeft een negatieve koppeling gevormd met de X. De X betekenen dat er iets mis is, voelt u nu.

Dat is nog niet alles. Want als u op internet gaat zoeken naar informatie over de X, vindt u daar allerhande sites die duidelijk maken dat de X gevaarlijk zijn. Die sites zijn er toch niet zo maar? Wie moet onze toehoorder geloven? De vele sites die beweren dat de X gevaarlijk zijn of moet hij het verhaal van die zonderlinge mijnheer geloven dat de X niet echt gevaarlijk zijn?

En dan hebben we het alleen nog maar over de X gehad. Het resultaat van onze goed bedoelde actie is dus uiteindelijk tegenovergesteld aan wat we wilden bereiken.

Hoe komt dat?

De verklaring is dat mensen iets hebben met vooroordelen. Vooroordelen zijn leuk! Vooroordelen hebben een merkwaardige aantrekkingskracht op de meeste mensen.

Als we dus echt iets willen doen tegen discriminatie en agressie, dan moet we uitzoeken waarom vooroordelen zo leuk zijn. Wat maakt vooroordelen zo onweerstaanbaar aantrekkelijk?

Hoe moet je daarachter komen? Een methode die ik zelf vaak geprobeerd heb, is bevooroordeelde (discriminerende) mensen vragen te stellen. Waarom denk je dat? Waarom doe je dat? Of ik probeerde bevriend met ze te raken, zodat ik ze van dichtbij kon bestuderen.

Meestal leverde dat soort onsystematische pogingen niet al te veel op. Het leek alsof de mensen die discrimineerden niet al te veel gedachten hadden. Als je vroeg naar wat ze dacht, liepen ze soms al rood aan. Dat was een moeilijke vraag, kennelijk bedoeld om hen onderuit te halen.

Een enkele keer had ik geluk. Ooit begon een man tegen mijn schoeisel te trappen. Ik begon een gesprek en kwam er op die manier achter, dat hij zelf graag dameskleding droeg, speciaal dameslaarsjes, dat hij op dat punt hardhandig gecorrigeerd was en dat hij nu mij moest corrigeren vanwege mijn 'foute' beenbekleding.

Hij zag zichzelf als beter, omdat hij niet fout was, maar ik wel. Hij wilde het onrecht, dat ik iets had, wat hij niet had, maar waar hij als goed mens veel meer recht op had dan ik, goed maken door mijn haklaarsjes te beschadigen.

Wat je via die vraagbenadering wel merkt, is dat de mensen die discrimineren dat zelf nooit zo zien. Zij weten zeker goed te zijn en goed te doen en weten zeker dat jij slecht bent, fout bent en niet deugt. Zij zijn superieure wezens, die de wereld redden van het kwaad, althans dat geloven ze.

We hebben dus systematisch onderzoek nodig om verder te komen. Gelukkig is dat er al een tijdje en gaat dat steeds verder. Ook deze blog is bedoeld als een bijdrage aan dat onderzoek. Het doel is te verzamelen wat er bekend is en dat zo simpel en helder mogelijk samen te vatten. Doordat vrijwel niemand dat probeert en doet, levert dat vaak nieuwe inzichten en conclusies op, die elders nog niet te vinden zijn.

Het omarmen van vooroordelen kunnen we al heel lang (in ieder geval al sinds 1950) meten. Dat meten ging zelfs zo gemakkelijk, dat psychologen zich in de begintijd helemaal niet realiseerden dat ze iets heel belangrijks aan het meten waren.

Waarom is dat kunnen meten van bevooroordeeldheid zo belangrijk? Dat we het omarmen van vooroordelen kunnen meten, betekent twee belangrijke dingen.

Allereerst betekent het, dat het niet om een specifiek vooroordeel gaat, dat we moeten bestrijden, maar om een soort vreemd enthousiasme dat in mensen zit. Het probleem is niet dat we de X niet zien zitten, het probleem is dat sommige mensen allerhande malle ideeën enthousiast omarmen.

Ten tweede betekent het, dat sommige mensen vooroordelen heel snel, heel gemakkelijk en heel enthousiast omarmen, terwijl andere mensen niets van vooroordelen moeten hebben. Het is dus niet een algemeen iets, maar een kenmerk dat mensen in meer of mindere mate hebben. Simpel gesteld: er zijn mensen die niet of amper discrimineren en mensen die extreem discrimineren.

Het eerste punt betekent dus dat het geen zin heeft specifieke vooroordelen te bestrijden. Het is niet het vooroordeel dat het probleem vormt, maar het omarmen van het vooroordeel. Foute ideeën zijn niet erg, maar het enthousiast omarmen en geloven in foute ideeën is wel erg, en geeft wel problemen.

Het tweede punt betekent dat we kunnen uitzoeken wat precies het verschil is tussen mensen die enthousiast vooroordelen (foute oordelen over mensen) omarmen en mensen die actief proberen zulke foute oordelen te vermijden. Dit betekent dus dat we er op die manier in beginsel achter kunnen komen, wat vooroordelen zo leuk maakt.

We hoeven alleen maar twee groepen mensen te vergelijken. De mensen die vooroordelen omarmen (alfa's) en de mensen die niets moeten hebben van vooroordelen (bèta's). Simpel toch?