Discriminatie en door het ijs zakken (1)

 

Laatst bijgewerkt: 12/12/2022 om 10.26 uur

 

Een triest bericht: vier kinderen door het nog dunne ijs gezakt en in kritieke toestand naar het ziekenhuis vervoerd. Ik lees het op de site van The Guardian (https://www.theguardian.com/uk-news/2022/dec/11/solihull-people-in-critical-condition-after-being-pulled-from-lake). Het goede nieuws is dat ze door reddingswerkers uit het water zijn gehaald, het slechte nieuws is dat ze alle vier in ernstige conditie naar het ziekenhuis zijn vervoerd. Zullen ze overleven? En als ze overleven, is hun brein dan nog intact?

Deze blog gaat over discriminatie. Ogenschijnlijk heeft dat niets te maken met door het ijs zakkende kinderen. Maar schijn kan bedriegen.

 

Bevooroordeeldheid

De grote variabele die het empirische discriminatie-onderzoek tenslotte heeft opgeleverd, is bevooroordeeldheid. Het is een variabele die we al heel lang goed kunnen meten, maar waarvan men heel lang (en nu nog steeds) het belang niet goed inzag. Wat is bevooroordeeldheid (prejudice)?

Bevooroordeeldheid is het instemmen met vooroordelen. Zaken die mensen geloven, maar die niet op harde feiten berusten. Bevooroordeeldheid is ook de variabele die bepaalt, hoe we denken. Denken we van binnen naar buiten, dus vanuit ons geloof, dan scoren we hoog op bevooroordeeldheid. Psychologen zeggen dan wel, dat we vooral denken via ons systeem 1. We voelen dingen, we gaan af op ons gevoel.

In de oorlog voelden sommige mensen dat de Joden rotlui waren. Na de oorlog voelde hetzelfde soort mensen dat de nazi's rotlui waren. In werkelijkheid had je goede Joden en slechte Joden en had je goede nazi's en slechte nazi's. Die goede nazi's stopten bijvoorbeeld de Joodse gevangene Frankl stiekem een boterham toe uit hun eigen broodtrommeltje. Viktor Frankl dacht daarom dat je in iedere mogelijke groep goede en slechte mensen hebt.

Wat is het probleem met de mensen die voortdurend hun gevoel volgen? Het probleem met bevooroordeelde mensen (fanatiek gelovigen, irrationeel gelovigen, fundamentalistisch gelovigen, met mensen die woke zijn) is dat ze hun geloof een absolute waarde toekennen. Als zij het denken, is het ook zo. Ze zien geen duidelijk onderscheid tussen wat ze denken en de harde realiteit.

Misschien zeg ik het verkeerd. Ze ziens soms misschien wel dat de realiteit afwijkt van hun ideeën, maar in hun opvatting betekent dat, dat de realiteit fout is. De realiteit moet in hun optiek dan zo snel mogelijk aangepast worden, want hun ideeën zijn heilig en boven iedere twijfel verheven.

Laat ik een simpel voorbeeld geven. In onze achtertuin stond een bijna 20 meter hoge boom. Die boom stond gevaarlijk scheef. Hij helde ver over naar het oosten. Meestal hebben we in Nederland een westelijke wind, dus als het een keer stormde, kon het mis gaan. Maar als het mis zou gaan, komt de top van die boom natuurlijk 20 meter verder op de grond. In dit geval betekende dat: door ons achterraam, de woonkamer in.

Je hoefde dus geen helderziende te zijn, om te bedenken dat het op een kwade dag fout zou gaan. Maar een buurman van ons zag het totaal anders. Hij vond het een prachtige boom en het zou zonde zijn die te kappen of drastisch in te korten. Hij probeerde mij dus te overtuigen. Hij had verstand van bomen, hij wist er alles van. Echt, die boom ging niet omvallen. Ik kon gerust gaan slapen, met die boom was niets mis.

Mijn buurman gebruikte systeem 1. Hij wilde niet dat de boom ingekort zou worden, dus kon die boom niet omvallen. Zijn wens was de vader van de gedachte.

Als voormalig natuurkunde student met een voorliefde voor klassieke mechanica, was ik niet echt onder de indruk van zijn verhaal. Niet dat hij het niet overtuigend bracht. Integendeel, op dat punt kon je vermoedelijk geen betere vinden. Nee, het probleem met zijn verhaal was dat de feitelijke argumenten ontbraken. Mijn buurman leverde geen enkel feitelijk argument waarom de boom tenslotte niet zou omvallen.

Als het om 20 meter lange bomen gaat, die je woonkamer binnen kunnen vallen, kun je dus beter systeem 2 toepassen. Ons rationele denksysteem om de harde natuur te doorgronden en te voorspellen. Het heeft soms voordelen als je geleerd hebt, systeem 2 te hanteren. Anders geformuleerd: als je onbevooroordeeld kunt denken. De manier van denken waar natuurkundigen vaak zo goed in zijn.

Bevooroordeeld denken heeft veel te maken met systeem 1 denken. Het is eigenlijk een ander woord voor hetzelfde. Zijn er nog meer termen voor mensen die vaak bevooroordeeld denken? Ik noem er een paar. Fascistisch, politiek rechts, conformistisch, conventionalistisch, corrupt, traditionalistisch, fundamentalistisch.

Verder zijn autoritaristen en sociaal-dominante mensen vaak bevooroordeelde denkers. Hoewel autoritarisme en sociale dominantie niet hetzelfde zijn als bevooroordeeldheid, zijn ze daar wel sterk aan gekoppeld. Het zijn de wortels van bevooroordeeldheid. Mensen denken bevooroordeeld, omdat ze bij de groep willen horen (rechts autoritarisme) of omdat ze in de groep zo hoog mogelijk willen komen ongeacht de kosten (sociale dominantie).

Het grote probleem met onbevooroordeeld denken (systeem 2 denken, rationeel denken) is dat het moeizaam geleerd moet worden en steeds weer moet worden geoefend. Met systeem 1 denken worden we als kinderen groot, maar met een beetje pech leren we nooit goed om via systeem 2 te denken. Dat kan grote consequenties hebben.

Hoe leer je systeem 2 denken? Door te interacteren met de harde natuur. Door wiskunde sommen te maken. Door natuurkunde opgaven te maken. Door te lopen. Door te fietsen. Door te hollen. Door te vallen. Door een mes te gebruiken en te merken dat niet alles kan. Door te zeilen. Door te suppen. Door te roeien. Door te tuinieren. Door te boeren. Door groente te verbouwen. Door te knutselen. Door te puzzelen. Door te racen. Door te gamen. Door kranten te bezorgen. Door te jagen. Door te vissen. Door te zwemmen. Door alles waarbij de feedback hard is en niet door mensen wordt bepaald, of het moet via volstrekt objectieve regels zijn.

 

Door het ijs zakken

Waarom zak je als kind door het ijs? Waarom ga je bij dun ijs een meer op? Dat kan alleen als je niet goed begrijpt, dat je door het ijs kunt zakken. Dat water gevaarlijk kan zijn en dat koud water snel de dood kan veroorzaken. 

Dat kan alleen wanneer je als kind denkt, dat alles ongestraft kan. Het lijkt op de architect die dat grote viaduct bouwde en zich toen heel toevallig stevig vergistte in de sterkte-berekeningen. Het was een mooi en indrukwekkend viaduct, maar helaas. 

Moderne ouders hebben de neiging alle mogelijke gevaren voor hun kinderen op te vangen en te elimineren. Heel begrijpelijk, maar in dit geval lijkt duidelijk te zijn dat deze kinderen geen enkel idee hadden van wat wel en wat niet kon.

In de interactie met de harde natuur kan altijd iets fout gaan. Maar tegenwoordig zie je het wel erg vaak fout gaan.

Wat je in feite ziet, zijn mensen die vrijwel nooit meer met de harde natuur hoeven te interacteren en daardoor geen idee hebben over hoe hard die natuur kan zijn en hoe die werkt.

Dat denk ik, maar kan ik mijn verhaal onderbouwen? Ja, want we weten dat veel mensen veel te hoog scoren op bevooroordeeldheid en dat het bij jonge mensen vaak helemaal mis gaat.

Er is bijvoorbeeld het beroemde drie-deuren-probleem. Men heeft een opstelling verzonnen, zodat men dit probleem aan duiven kon voorleggen. Daarnaast heeft men het probleem aan eerstejaars wiskunde studenten voorgelegd.

De uitkomsten zijn veelbetekend. De duiven hadden even nodig, maar vonden dan vrijwel allemaal de beste oplossing. Voor de eerstejaars wiskunde studenten was het probleem echter te hoog gegrepen. Ze waren niet in staat tot gericht systeem 2 denken. Ze waren niet in staat hun vooroordelen opzij te zetten en puur af te gaan op hun waarnemingen.

Ik denk dus dat het door het ijs zakken van deze kinderen alleen is, wat we boven de oppervlakte zien. Ik denk, dat wie de moeite neemt om verder te zoeken, zal zien dat er met het denken van deze kinderen iets grondig mis was. Specifieker: deze kinderen hebben door hun ouders, door hun school, door hun omgeving, door de dingen die ze deden, nooit geleerd om rationeel te denken. Ze hebben nooit geleerd om logisch te denken. Ze hebben nooit geleerd een betoog net zo lang te fileren, tot er niets van overblijft. Ze hebben nooit geleerd, hoe de harde natuur werkt en hoe hard die kan zijn. Ze hebben nooit geleerd hun systeem 2 te gebruiken.