Laatst bijgewerkt: 28/12/2022 om 3.43
In de NRC lees ik een column van Michel Krielaars (https://www.nrc.nl/nieuws/2022/12/22/de-geest-van-stalin-en-hitler-is-teruggekeerd-a4152377#/krant/2022/12/23/#206).
De column is getiteld: De geest van Stalin en Hitler is teruggekeerd. Zo'n titel is natuurlijk bedoeld als korte samenvatting van de inhoud. De titel klinkt mooi, maar is het echt zo? Is het fascisme terug van weggeweest?
Dat het fascisme terug is, zal duidelijk zijn. Dat ben ik met Krielaars eens. Maar is het ooit weggeweest?
Deze blog gaat over discriminatie. De vraagstelling is: je wilt discriminatie stoppen, maar hoe zou dat dan precies moeten?
Het antwoord op die vraag is simpel en valt uiteen in twee delen. 1. Je moet discriminatie meetbaar maken. 2. Vervolgens moet je methodes zoeken die die variabele aantoonbaar reduceren zodra zo'n methode wordt toegepast.
Vergelijk het met het proefschrift van mijn vrouw en mij. Dat ging over basale schrijfvaardigheid. De titel was: Meten en maximaliseren van basale schrijfvaardigheid. Je moet het eerst meetbaar maken en dan gericht zo hoog mogelijk maken.
Voor de succesvolle aanpak van discriminatie geldt dezelfde procedure. Je moet het eerst meetbaar maken en daarna gericht proberen te verminderen.
Inmiddels zijn we heel goed in staat om de neiging tot discriminatie te meten, maar wat nog wat in de kinderschoenen staat is het minimaliseren. Het vinden van methodes om het te verlagen.
We meten geneigdheid tot discriminatie (fascisme) via bevooroordeeldheid: het instemmen met een reeks populaire vooroordelen. Maar als je dat weet, weet je ook dat fascisme nooit is weggeweest.
In een eerdere versie van deze blogpost schreef ik:
'De mens zit al zo'n twaalf duizend jaar opgescheept met discriminatie/fascisme, voorlopig zal dat nog wel even zo blijven. Misschien verdwijnt het pas zodra de moderne mens van deze Aarde verdwenen is. Een optie die vandaag de dag niet langer ondenkbaar lijkt.'
Ik kreeg daar als commentaar op dat discriminatie gekoppeld zit aan systeem 1 denken. Dat systeem 1 zit in de mens, heeft daar altijd gezeten en valt niet weg te denken. De neiging tot discriminatie zit diep verankerd in ons.
Mijn opmerking dat discriminatie 12.000 jaar geleden ontstaan is, klopt dus niet. Maar bij jagers/verzamelaars wordt dat systeem 1 in toom gehouden door systeem 2. Omdat iedereen meehelpt met het vinden en produceren van voedsel, heeft iedereen een behoorlijk ontwikkeld systeem 2. Daardoor kan systeem 1 binnen de perken worden gehouden.
Misschien moet je het anders formuleren. Het probleem is niet dat systeem 1. Dat hebben we allemaal en we kunnen niet zonder. Het probleem is dat systeem 2 vaak niet meer goed ontwikkeld wordt. En dat begon inderdaad ongeveer 12.000 jaar geleden na de uitvinding van de landbouw.
De geest van Hitler en Stalin is dus niet het systeem 1 denken dat ons beheerst, maar het niet goed tot ontwikkeling komen van dat regulerende systeem 2.
Een oorlog doet op dat punt wonderen. Daarna ligt alles in puin en moet alles weer opgebouwd. Iedereen ontwikkelt daardoor zijn systeem 2. Maar naarmate de welvaart toeneemt, neemt ook het systeem 2 denken weer af.
Na de oorlog lijkt het daardoor alsof de geest van Hitler en Stalin weg is. Maar die afwezigheid is slechts tijdelijk. Naarmate de welvaart toeneemt, wordt ook het ongeremde systeem 1 denken weer steeds duidelijker zichtbaar. Het lijkt alsof de geest van Hitler en Stalin er weer is.
Huizinga omschreef de opkomst van de fascistische attitude in de jaren dertig van de vorige eeuw zo treffend. Hoofdstuk 7 van In de schaduwen van morgen is eraan gewijd: 'De algemeene verzwakking van het oordeel'. Het is alsof er met de oordeelsvorming iets mis gaat. Mensen krijgen problemen met oordelen. De kritische blik verdwijnt.
Mijn vader beschreef zijn NSB-kennissen zo mogelijk nog plastischer: het waren beste mensen, maar ze hadden een kronkel in de kop. Ze konden niet helder denken. Ze hadden een probleem met zindelijk denken. Ze keken niet door dingen heen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten