Wel of niet voor zelfmoord kiezen?

 

Het idee voor zelfmoord komt meestal boven als de situatie volledig niet overeenkomt met ons idee van hoe die zou moeten zijn. Je bent het hoofd van de kliniek en dan zit je opeens vies en kaalgeschoren in een concentratiekamp met als meest waarschijnlijk vooruitzicht de dood.

In dat soort situaties kiezen sommige mensen voor zelfmoord en anderen niet. Welke factor maakt het verschil? Viktor Frankl beschreef het zo: sommige mensen worden Muzelman, anderen niet. Als iemand Muzelman werd, viel hij -- naar de ervaring en overtuiging van Frankl -- niet meer te redden.

De variabele die het grootste effect heeft op het gedrag van mensen is vrijwel zeker bevooroordeeldheid. Bevooroordeeldheid bepaalt hoe je de wereld ziet. Denk je van binnen naar buiten, of denk je van buiten naar binnen? Redeneer je vanuit je geloof of redeneer je vanuit de harde feiten? Ik verwacht dus dat bevooroordeeldheid de variabele is die het verschil maakt.

Viktor Frankl koos voor het leven. Hij definieerde het concentratiekamp als een unieke kans om menselijk gedrag onder extreme omstandigheden te bestuderen. Dat lijkt me een duidelijk voorbeeld van buiten naar binnen denken. De focus ligt niet op de eigen ideeën, maar op de omgeving.

Abel J. Herzberg zat ook in het concentratiekamp en stond ongetwijfeld voor hetzelfde probleem. Hij omarmde de uitspraak: amor fati. Omarm het lot. Heb het lot lief. De wereld is wat hij is, je moet het ermee doen. Dus niet: ik vind dit, de wereld klopt daarmee niet, de wereld is fout, dus ik moet hier weg!

Michel Krielaars schreef in zijn column van 22/12/2022 in de NRC:

'... het aangrijpendste boek dat ik lees is Het concentratiekamp in de Paradijsstraat van de jonge Oekraïense journalist Stanislav Aseyev (1989). Duizend dagen lang werd hij in de Donbas gevangen gehouden door pro-Russische separatisten.

Zelfs bij Amnesty International kunnen ze zich niet voorstellen wat voor een huiveringwekkende wreedheden Aseyev heeft meegemaakt. In de tot gevangenis omgebouwde fabriek in het centrum van Donetsk waar hij wordt opgesloten zijn verkrachtingen en elektroshocks in je anus en aan je testikels dagelijks terugkerende rituelen. In de isoleercel hangen gevangenen soms twee weken vastgeklikt aan de tralies, waarna ze dichtklappen en ‘alleen nog angst, wrok en verlangen naar hun dierbaren’ kunnen voelen. Ze mogen alleen hun cel uit met een zak over hun hoofd, zodat ze hun bewakers niet kunnen herkennen.

Soms zijn Aseyevs medegevangenen ook mannen en vrouwen die aan de kant staan van de separatisten, maar op sociale media kritiek hebben geleverd. Onder hen bevinden zich zelfs militairen, van gewone soldaten tot generaals. In arrestatiegolven zijn ze opgepakt en gestraft, zoals tijdens de Stalin-terreur. Gedesillusioneerd aanvaarden ze hun lot.

Zelf zit Aseyev gevangen omdat hij in zijn berichtgeving de Volksrepubliek Donetsk tussen aanhalingstekens heeft geplaatst en een spion zou zijn. Maar ondanks zijn veroordeling tot dertig jaar cel, blijft hij een journalist en schrijft hij over wat hij meemaakt zonder een oordeel te vellen. [. . .]

In een wereld waar de geest van zowel Hitler als Stalin heerst, overweegt Aseyev regelmatig om zelfmoord te plegen. Maar steeds weer verlegt hij zijn grenzen zodra zich een sprankje hoop voordoet. Na twee jaar van zijn straf te hebben uitgezeten, begrijpt hij ook wat de les van zijn gevangenschap is: bewust voor het leven kiezen in een omgeving waar alles voor de dood pleit.'

Ook in dit geval heb je dus weer iemand die niet oordeelt. Die niet redeneert, ik vind dit en dat, de wereld voldoet niet aan mijn verwachtingen, dus ik moet hier zo snel mogelijk weg. Integendeel, hij accepteert de wereld voor wat die is. Het is misschien niet geweldig, maar het is wel de wereld en we zullen het ermee moeten doen.

Grappig is de reactie die Krielaars daar vervolgens aan toevoegt:

'Als ik zoiets lees, hoor ik in gedachten het Bach Ensemble Amsterdam weer zingen: ‘Dona nobis pacem’, geef ons vrede. Alsjeblieft!'

Dat is precies de omgekeerde reactie. Je stelt je eigen wensen voorop. Je gaat uit van je eigen idee over hoe de wereld moet zijn. Maar als je wilt overleven in een harde wereld, moet je niet uitgaan van je eigen ideeën, maar je moet uitgaan van wat er is.

Je eerste prioriteit is in leven proberen te blijven. Niet, hoe de wereld idealiter zou moeten zijn.