Anorexia IV: de dood van Noa

Laatst bijgewerkt: 13-12-2019 om 23.59


Ik begon mijn vorige blogpost door een artikel in NRC.next over de dood van Noa. Er werd verondersteld dat zij leed aan 'anorexia'. Het artikel droeg de titel: Noa wilde niet dood, ze wilde rust. Het stond op dinsdag 10 december 2019 in de krant. Het is een interview met haar ouders, dat opgeschreven is door Anne-Martijn van der Kaaden.


Anorexia, Münchhausen by Proxy en de alfa-persoonlijkheid

Wanneer je 'anorexia' gedragspsychologisch bekijkt, dan wordt het hongergedrag aangeleerd, in stand gehouden en bekrachtigd door de sociale omgeving van het slachtoffer (hier). Mensen reageren echter niet allemaal gelijk op een kind, dat zijn eten weigert.

Het lijkt plausibel dat het moet gaan om een sociaal-dominant persoon, die ongecontroleerd 'denkt'. Met andere woorden: die 'babbelt'. De persoon is dus niet alleen sociaal-dominant, maar ook autoritaristisch.

Mensen met die twee eigenschappen hebben echter nog een derde eigenschap, die veroorzaakt wordt door de eerste twee: ze zijn uiterst bevooroordeeld. Ze omarmen de meest extreme vooroordelen. Dat betekent nog iets: ze zijn extreem agressief. Ze zien de wereld als een voortdurende strijd waarbij het erom gaat te winnen. In het kader van die strijd is niets te gek (hier).

Je krijgt dan de situatie dat iemand in de omgeving van het kind door hun bekrachtiging met aandacht 'psychische signalen en symptomen' veroorzaakt, in stand houdt en in sterkte doet toenemen. Maar dat is precies de omschrijving van 'Münchhausen by Proxy'.

Wanneer je de stelling uit mijn tweede blog over anorexia dus wat ruimer trekt, zou je verwachten dat we in geval van 'Münchhausen by Proxy' op zoek moeten naar een persoon met een alfa-persoonlijkheid: sociaal dominant, autoritaristisch en extreem bevooroordeeld (hier).

Maar klopt mijn verhaal? Het artikel in NRC.next gaf een gelegenheid mijn idee te testen. Het voert hier te ver om alle punten die ik in het artikel heb aangestreept, te behandelen. De reeks is bijna eindeloos.


Een somber portret

Het artikel begint met een somber portret van Noa in de woonkamer. Waarom hang je een 'somber' portret op van je overleden dochter? Wel, dat was hoe Noa zich voelde. Oké, maar dat verplicht jou nog niet om een somber portret van haar op te hangen.

Het sombere portret van Noa vertelt iets over haar sociale omgeving. Een somber portret van je overleden dochter communiceert naar de bezoeker in de woonkamer toe: erg, hè! Zijn wij niet zwaar getroffen?

De verbale reactie, 'omdat Noa zich zo voelde', vertelt nog iets. Allereerst is hoe zij zich voelde, niet relevant voor het wel of niet ophangen van die plaat. Haar sociale omgeving denkt dus niet rationeel, maar irrationeel. Het laat zien, dat men een grote rol toekent aan gevoelens.

Op het portret van Noa, met die sombere uitstraling, zijn littekens te zien, kennelijk van verwondingen die Noa zichzelf toebracht. Wie zijn slimme idee is dat?

Het blijkt dat de fotosessie het idee van Noa was. Maar een kind komt in de praktijk niet zo maar op zo'n idee. Noa verwachtte dus met haar fotosessie een bepaald sociaal effect te bereiken. Het moest dramatisch overkomen.

Je laat als ouders je kind zo fotograferen dat ze een sombere uitstraling heeft, dat haar littekens zichtbaar zijn en je hangt vervolgens dat portret pontificaal in de woonkamer. Voer je als ouders een publiciteitscampagne met de strekking: Noa is heel erg ziek?

Hoe noemt Noa haar littekens? Die noemt ze 'oorlogswonden'! Niemand in de sociale omgeving die even op de rem trapt, vraagt of ze wel goed snik is. Nee, het moet allemaal maar kunnen. Het klinkt dramatisch, dus dan is het helemaal oké.


Anorexia: de 'ziekte' die Noa fataal werd

Wat waren de veronderstelde kwalen van Noa? De ouders van Nora formuleren het belangrijk stelliger. Noa leed aan: posttraumatische stressstoornis (PTSS), anorexia en depressie. Je bent zeventien en je lijdt aan een heel reeks 'ziektes'? Ik kan me voorstellen dat je één van die drie kwalen hebt, maar alle drie? Is dat niet wat veel tegelijk?

Hoe weten haar ouders dat eigenlijk allemaal zo zeker? Het probleem met die drie 'ziektes' is dat het geen echte ziektes zijn, maar labels die je baseert op het gedrag van de betrokkene. Wat was er dan precies zo fout aan het gedrag van Noa? Je krijgt de indruk dat de labels hier gehanteerd zijn als een soort sociaal commando. Attentie: Noa heeft PTSS en dat is heel erg!

Stel dat Noa PTSS had. Psychische trauma's -- vreselijke dingen die je meemaakt -- horen bij het leven en laten altijd hun sporen na. Maar PTSS valt prima te behandelen, zeker bij iemand die zo slim was als Nora. Voor 'depressies' geldt precies hetzelfde.

Die twee zaken kunnen de dood van Nora dus niet verklaren. Blijft over die anorexia. Kennelijk is ze  aan anorexia overleden. Iets dat heel goed mogelijk is. Maar in het geval van 'anorexia' moet er in de sociale omgeving van het slachtoffer op zijn minst één persoon zitten, die het hongergedrag -- bewust of onbewust -- in stand houdt en bekrachtigt.


Het begin van de rit naar de dood

Hoe is dat hongergedrag eigenlijk begonnen? In het geval van Noa is het begonnen op 27 januari 2016. Haar moeder vond bij het opruimen van haar kamer een stapeltje afscheidsbrieven. Wacht even. Noa zou de maandag voordat het artikel in de NRC verscheen, 18 geworden zijn. Op het moment dat alles begon, was ze dus net 14.

Je hebt een intelligente dochter die op het VWO zit, maar die op die leeftijd haar eigen kamer nog niet kan schoonhouden? En je vindt een stapeltje brieven op haar kamer, dat je vervolgens onmiddellijk gaat zitten lezen? De moeder houdt er kennelijk flexibele normen op na.

Dat betekent ook dat die brieven niet bij toeval door de moeder gevonden werden. Noa kende haar moeder natuurlijk wel wat en verwachtte een groot en dramatisch effect. Dat kwam ook inderdaad. Wat ze natuurlijk niet voorzag, was dat dat effect uiteindelijk tot haar dood zou leiden.

Op het moment dat de brieven gevonden worden, gaat het echter met Noa nog prima. Ze loopt lachend met haar vriendinnen over het schoolplein. Zij vermaakt zich goed.

Je zou denken: niets aan de hand. Maar dan vergis je je. De vader: 'Je snapt er niets van.' Inderdaad, heftig: je wilt graag het gedrag van je kind begrijpen, maar hoe je dat ook probeert, het lukt je niet.

De moeder: 'Je denkt: dit is een droom, ik ben in een slechte film beland.' Met Noa is dus op dat moment nog steeds niets mis, maar met haar ouders lijkt op dat moment heel veel mis te zijn. Ze zijn door de vondst helemaal de kluts kwijt.

Het artikel beschrijft dit met: 'Het was alsof ze vanaf dat moment in een sneltrein stapten die niet meer stopte. Noa blijkt een depressie te hebben, ze ontwikkelt een eetstoornis.'

Het ene moment loopt Noa nog lachend over het schoolplein, het volgende moment weten haar ouders zeker: er is van alles mis met haar.

Maar waar is die absolute zekerheid op gebaseerd? Niet op harde feiten. Natuurlijk zijn die brieven er. Maar het is je kind, als ouders is het dus zaak verstandig te reageren en niet in het wilde weg maar wat te gaan doen. In eerste instantie moet je in zo'n geval natuurlijk helemaal niets doen. Je behoort die brieven niet eens gezien en gelezen te hebben.

Als je het verhaal van de ouders volgt, lijkt het probleem dus duidelijk niet bij Nora vandaan te komen. Nora loopt opgewekt lachend over het schoolplein. Maar haar ouders reageren vervolgens als de anekdotische motorbootvaarder, die zodra hij denkt in een moeilijke situatie te zitten, de ogen stijf dicht knijpt en vol gas vooruit geeft.


De daders

Hebben de ouders dit alleen gedaan? Nee, dat denk ik niet. Ze hebben de trein in beweging gezet. Ze zijn op de locomotief geklommen, waarna het enorme gevaarte langzaam begon te rollen en vervolgens steeds sneller ging rijden.

Wie werkten er verder nog mee aan deze fatale afloop? Op 27 januari 2016 vond de moeder een stapeltje afscheidsbrieven en was Noa nog volledig in orde. Op 2 juni 2019 was ze dood. Hoe krijg je een jong, gezond meisje in drie en een half jaar dood?

Het artikel volgend, is dat onmiskenbaar. De ouders hebben hulpverleners ingeschakeld, die hun waan bekrachtigd moeten hebben. Er was van alles mis met Nora! Dat werd het heersende geloof in de sociale groep om Noa heen.

Dat geloof werd vervolgens vertaald in een eindeloze reeks onzinnige en overbodige opnames, die het probleem -- dat er niet was -- veranderden in levensgevaarlijk gedrag en dat gevaarlijke gedrag vervolgens ook nog eens gingen bekrachtigen.


Conclusie

Bij anorexia moet er een factor in de sociale omgeving aanwezig zijn, die het hongergedrag bekrachtigt. Maar waarom zou je hongergedrag bij iemand anders bekrachtigen?

Die behoefte heb je alleen als je sociaal-dominant bent. Verder moet je ook warrig denken, anders realiseer je je dat je helemaal verkeerd bezig bent. Met andere woorden: je bent autoritaristisch (irrationeel gelovig).

Wanneer je hoog scoort op die twee meetbare eigenschappen, betekent dat, dat je extreem bevooroordeeld bent. Je omarmt ieder extreem vooroordeel en gerucht dat sociaal goed valt. Ongeacht of het klopt met de harde werkelijkheid of niet.

Noa overleed aan het door haar omgeving aangeleerde en bekrachtigde hongergedrag. Als de theorie  tot zover klopt, moeten er dus in haar sociale omgeving mensen gezeten hebben die extreem bevooroordeeld waren.

Als je voor een gezonde dochter drie ziektebeelden veronderstelt en die vervolgens zonder harde evidentie als vaststaande feiten accepteert, dan ben je qua bevooroordeeldheid behoorlijk ver heen.

Er is een tweede punt dat de bevooroordeeldheid van de ouders verder bevestigt. Stel Noa had echt iets. In dat geval zoek je natuurlijk een oplossing voor dat probleem. Maar is die oplossing er echt?

Stel je zit in A en je wilt naar B. Wanneer je dan in het wilde weg maar wat gaat doen, kom je tenslotte ergens uit waar je helemaal niet wilt zijn. Je eindigt misschien in Z. Iets dat in dit geval inderdaad gebeurde.

Waar ik op doel is het onbegrensde vertrouwen van de ouders in de hulpverlening. In het artikel staat: 'Het is het begin van een eindeloze reeks opnames en behandelingen.'

Men doet dus alsof een opname geen enkel kwaad kan, terwijl de realiteit natuurlijk precies het tegenovergestelde is. Je kunt de patiënt altijd opereren, maar als je in het wilde weg gaat opereren, is de patiënt snel dood.


Een extra check

Dan is er nog een simpele check, die je kunt uitvoeren. Wat doet een alfa-persoonlijkheid (double-high) in de praktijk? Alfa's hebben een boodschap voor de wereld en dragen die met kracht en overtuiging uit. Daarbij gaat het niet om de (feitelijke) juistheid van de boodschap, maar om de emotionele lading van het verhaal. Het uiteindelijke doel is populariteit, status en macht. Om die reden staan alfa's ook wel bekend als 'men of words'.

De krant schrijft: 'Maandag, de dag nadat Noa achttien jaar zou zijn geworden, zat [de moeder] aan tafel bij Pauw.' Het interview met de ouders stond op dinsdag in de krant. De moeder: '''We hebben een verhaal te vertellen waarvan we hopen dat ervan wordt geleerd en dat er iets verandert.'"


Moraal

Wat kunnen we leren van haar verhaal? Sociaal-dominante gelovigen (mensen met een alfa-persoonlijkheid, double-highs, men of words) zijn extreem gevaarlijke mensen, ook voor hun eigen kinderen.

Strikt genomen, is dat niet echt iets nieuws. Aan de ene kant klopt het met wat bekend is uit het empirische discriminatie-agressie onderzoek. Aan de andere kant waren ook de oude Grieken al bekend met het verschijnsel. Een echte koning doet over een dochter meer of minder niet moeilijk. Agamemnon offert in het gelijknamige drama -- na enig geweeklaag -- zonder aarzelen zijn dochter Iphigenia, want voor hem gaat het overwinnen van Troje boven alles.

Mijn veronderstelling was dat er in gevallen van anorexia en Münchhausen by Proxy een alfa-persoonlijkheid (double-high) aanwezig moet zijn. De informatie in het interview met de ouders van Noa bevestigt dat.