Is orthodoxie een mythe?

In de Volkskrant van vandaag (vrijdag, 27 december 2019) draagt de column van Elma Drayer de intrigerende titel: Orthodoxie is een mythe.


Steeds vaker werken beide ouders buitenshuis bij 'orthodoxen'

Waar gaat de column over? De basis voor de stelling  van Drayer is het volgende. Zes jaar geleden hadden slechts 35% van de 'reformatorische' gezinnen met thuiswonende kinderen twee buitenshuis werkende ouders. Inmiddels is dat echter gestegen tot 54%. Dat ligt nog steeds onder het landelijk gemiddelde van 68%, maar is toch een belangrijke stijging.

Wat je dus denkt te zien, is dat het denken in gereformeerd reformatorische kring op dit punt in korte tijd belangrijk is veranderd.

In het bijgaande artikel in het Reformatorisch Dagblad concludeert sociologe Anneke Pons dan ook: 'Dit heeft niet zozeer te maken met secularisatie of wereldgelijkvormigheid, maar eenvoudig met het anders omgaan met tradities.' Pons ziet het verschil dus als een verschuiving in tradities. De gewoontes zijn veranderd.

Drayer schrijft in haar column vervolgens:

'Ik kon een kleine glimlach niet onderdrukken. Als je het mij vraagt laat dit onderzoek bovenal zien dat orthodoxie een mythe is. Zelfs onwrikbaar geachte bijbelse principes blijken op een dag wrikbaar, om de simpele reden dat bevindelijke christenen net zo gevoelig zijn voor de tijdgeest als u en ik. Wat ze zelf ook mogen beweren, cultuurveranderingen dringen er onherroepelijk door -- zij het met een vertraging van enige decennia.'

Is 'orthodoxie' een mythe?

Maar heeft Drayer gelijk? Is 'orthodoxie' inderdaad een mythe?

Wat is 'ortho-doxie' precies? Wanneer je het gaat nazoeken, betekent het eerst deel van dat woord 'recht' en het tweede deel 'mening'. Het gaat over de juiste mening hebben. Dat klinkt nogal aanvechtbaar.

Kennelijk vertaalt men om die reden het tweede deel vaak liever als 'leer'. Men camoufleert het subjectieve element en doet alsof het om objectieve, harde wetenschap gaat. In werkelijkheid gaat het echter slechts om een mening.

Wat we dus bedoelen met 'orthodoxe' christenen, zijn christenen die hun eigen mening als heilig zien. Zij hebben de juiste mening, alle andere meningen zijn fout. In de trant van: ik vind dit schilderij van Karel Appel geweldig, als jij iets anders denkt, deug je niet en moet je bestreden worden.

Maar wacht eens even! Wat heeft dat te maken met christendom? Waar we het over hebben, is het verabsoluteren van je eigen mening tot een absoluut dogma. Ik vind het en dus is het zo! Bij iedereen die anders denkt, moet de kop eraf!

Je zou dan verwachten dat je overal ter wereld, bij iedere religie, van dit soort fundamentalistische gelovigen hebt. Ze hebben geen argumenten, althans geen overtuigende, maar weten toch volstrekt zeker volledig gelijk te hebben.

Vandaag vind ik dat schilderij van Karel Appel helemaal top! Als je dat ook vindt, mag je blijven leven. Morgen is het misschien totaal anders. Dan denk ik misschien: weg met dat vreselijke schilderij! Of je past dan bliksemsnel je mening aan, of je kop moet er alsnog af.

Mensen -- en ook groepen -- kunnen om onduidelijke redenen van mening veranderen. Vandaag ben je stapel verliefd en morgen weet je zeker dat je moet scheiden. Dat is het fenomeen waar Drayer haar stelling op baseert.

In haar optiek zou 'ortho-doxie' een onveranderlijke mening moeten zijn. Een soort natuurwet. Maar in dat geval zou het niet gaan om een mening, maar om een feit. Het bijzondere van orthodoxie is echter juist, dat men een mening poneert als een absoluut dogma. Als een onbetwistbaar feit. 

Het probleem is dus niet, welke mening je precies hebt, maar het idee dat bij iedereen die het niet met je eens is, de kop eraf moet.

Wanneer je je eigen subjectieve mening als volstrekt heilig ziet en ook ziet als voldoende grond, om iedereen die anders denkt, een kopje kleiner te maken, dan hebben we het over discriminatie en agressie. Over ons versus hen. Het is: wij of zij!

Ik denk dus dat 'orthodoxie' geen mythe is, maar keiharde bevooroordeeldheid. Je kop verliezen, omdat je toevallig niet het juiste geloof bezit, is -- wanneer het gebeurt -- geen verzinsel, maar bittere realiteit.

Met 'orthodoxie' hebben we het in feite over de zooifactor. Zodra ergens rotzooi is, kun je er bijna vergif op innemen, dat de zooifactor aanwezig is. We hebben het over de basis van de 'dodelijke vereniging' (lethal union). We hebben het over de factor die de basis vormde van de Holocaust.