Door gevaarlijke gekken omringd - 6. De NOS legt Jodenhaat uit

 

Laatst bijgewerkt: 7/2/2023 om 11.07

 

Na een lange zaterdag vol werk en andere klussen kom ik rond het middernachtelijk uur op NOS.nl onder de kop Uitgelegd een video tegen over 'Jodenhaat'. Ik was dus misschien al wat vermoeid, het zien van het NOS-product maakte mijn stemming er niet beter op.

De video is niet echt kort (met 32:10 meer dan een half uur) en getiteld: Hoe Jodenhaat maar niet weggaat. De video valt hier te vinden: https://nos.nl/video/2462445-hoe-jodenhaat-maar-niet-weggaat.

Het doel van deze blog is te onderzoeken, hoe er daadwerkelijk iets tegen discriminatie gedaan kan worden, maar de NOS lijkt vastbesloten, dat we vooral verder komen met het spuien van vooroordelen. Dat is als je het hebt over Jodenhaat natuurlijk een wat merkwaardige combinatie.

In dit geval hebben die vooroordelen in de video niet zozeer betrekking op een bepaalde minderheidsgroep, maar op het begrip 'Jodenhaat'. Ook over een begrip kun je onjuiste opvattingen hebben. De video zet de kijkers/luisteraars op het verkeerde been.

Ik zie echter nog een tweede probleem met de video. Wat is de impliciete boodschap? Wat blijft er uiteindelijk hangen bij al die kijkers/luisteraars die niet echt actief kijken en zelf niet de moeite nemen alles uitgebreid te checken?

De boodschap van de video is dat Jodenhaat te maken heeft met Joden. Heel veel mensen haten Joden. We snappen alleen niet goed: waarom? Maar dat veel mensen Joden haten is een onmiskenbaar feit! Dat kun je niet ontkennen. Wat blijft er dan hangen bij je publiek?

Ik denk dit. Al die mensen kunnen zich toch niet vergissen? Er moet dus echt iets heel erg mis zijn met die verdomde Joden! In werkelijkheid ligt de zaak echter totaal, maar dan ook totaal, anders. Wie echter naar de video kijkt, krijgt dat niet mee.

Laat ik eerst proberen na te gaan, welke informatie de video wel zou moeten bevatten. Wat is er, wetenschappelijk gezien, precies bekend over Jodenhaat?

Allereerst, wat bedoel je precies met die term? Bedoel je de haat van Joden of de haat tegen Joden?

Over de haat van Joden is merkwaardig weinig bekend. Je zou denken dat die mensen na al die eeuwen vol vervolging en dan recent nog de Holocaust wel enige reden tot haat zouden hebben, maar op een of andere manier hoor je daar zelden over.

Complotdenkers zullen nu een Joods complot ontwaren, maar een eenvoudiger verklaring is dat Joden proberen te overleven. Met haat produceer je oorlog en geen eten, dus wie wil overleven schiet met haat niet echt op. (Voor de goede orde, die verklaring is in overeenstemming met het -- volledig op empirisch onderzoek gebaseerde -- soortenmodel.)

Met 'Jodenhaat' bedoelt men dus de haat jegens Joden. Mijn volgende vraag in dit verband zou zijn: kun je die meten? Alles dat je niet kunt meten en niet kunt observeren op een of andere manier, bestaat niet echt. Althans, er is in dat geval geen dwingende reden om aan te nemen, dat het bestaat. Mijn vraag is dus uiterst wezenlijk. Kun je 'Jodenhaat' meten?

Het antwoord op die vraag is: ja, dat kunnen we en dat gaat prima. Anders geformuleerd: we kunnen het betrouwbaar meten. Hoe weet ik dat? Wel, de auteurs van The Authoritarian Personality hebben dat in 1950 al uitgebreid beschreven. (Eigenlijk gaat het slechts om één auteur, die het desbetreffende hoofdstuk heeft geschreven, maar dat doet er in dit verband niet toe.)

We kunnen Jodenhaat dus betrouwbaar meten. Hoe? We doen dat door mensen vooroordelen over Joden voor te leggen (op niets gebaseerde uitspraken over Joden, die wel populair zijn) en die te laten beoordelen. Hun beoordeling levert vervolgens de score. Je kunt het dus heel erg eens zijn met die negatieve uitspraken (en oneens met de positieve) of juist niet.

De volgende vraag die je vervolgens moet stellen: is de meting valide? Meet je echt Jodenhaat of toch iets anders? Ook die vraag kunnen we bevestigend beantwoorden. We meten echt Jodenhaat. De reden om dat te denken, is dat de maat generaliseert naar een negatieve attitude ten opzichte van andere minderheidsgroepen. Mensen die Joden haten, haten ook vaak 'negers', 'homo's' en dergelijke.

In het Engels duidt men die meer algemene maat aan als 'generalized prejudice'. In het Nederlands duid ik het aan als 'bevooroordeeldheid'. (Je zou het ook 'vooringenomenheid' kunnen noemen, maar dan is minder duidelijk dat het gaat om vooroordelen.)

Maar als 'Jodenhaat' eigenlijk een te beperkt begrip is en het in feite gaat om haat van mensen jegens minderheidsgroepen in het algemeen, dan moet je nog een vraag stellen. Generaliseert die vreemdelingenhaat nog verder? Anders geformuleerd: gaat het slechts om vreemdelingenhaat of misschien om iets, dat nog breder is?

Ook het antwoord op die vraag is bekend. Het begrip 'vreemdelingenhaat' is te beperkt, want dat instemmen met (negatieve) vooroordelen over minderheden, kunnen we ook nog op totaal andere manieren meten. Bevooroordeeldheid uit zich op vele manieren.

Een eerste optie om bevooroordeeldheid anders te meten, is ook aangedragen door de auteurs van The Authoritarian Personality (TAP). De haat jegens minderheden kun je meten via de voorkeur voor politiek rechts. De auteurs van TAP noemden die schaal: 'Political & Economical Conservatism' (PEC). Mensen die politiek rechts zijn, koesteren in doorsnee haat jegens minderheden en vreemdelingen. Rechtse mensen zijn bevooroordeelde mensen.

Een tweede optie om haat jegens minderheden anders te meten, komt ook van de auteurs van TAP. Zij ontwikkelden de F-schaal (de 'F' stond voor 'Fascisme'). De F-schaal probeerde de afkeer van minderheden te meten via de diepere lagen van de persoonlijkheid. Wat bedoelde men daarmee? Men probeerde te focussen op de drijfveren om vooroordelen te omarmen. Je haat leden van minderheden niet zo maar, je hebt daar bepaalde redenen voor.

De F-schaal bleek wel betrouwbaar, maar uiteindelijk niet consistent. Het ene deel van de schaal mat iets totaal anders dan het andere deel. We kennen daar nu de verklaring voor.

De redenen om bevooroordeeld te denken, zijn twee verschillende. De ene drijfveer is iets totaal anders, dan de andere drijfveer. Die twee verschillende drijfveren zijn niet (of amper) gecorreleerd (hangen niet samen). Een bevooroordeeld persoon kan de ene drijfveer hebben, maar niet de andere, maar een bevooroordeeld persoon kan ook beide drijfveren tegelijk hebben. En inderdaad, in dat geval is men extra bevooroordeeld.

Wat zijn de twee (belangrijkste) drijfveren voor minderheden- en vreemdelingenhaat? Wat zijn de wortels van bevooroordeeldheid? De eerste is lid willen zijn van een groep en de tweede is macht willen, dat wil zeggen: zo hoog mogelijk willen komen in een groep. Het eerste duiden we aan als (rechts) autoritarisme. Het tweede als sociale dominantie. We kunnen die twee drijfveren meten met behulp van twee vragenlijsten, respectievelijk: RWA (Right Wing Authoritarianism) en SDO (Social Dominance Orientation).

Mensen die hoog scoren op RWA willen alles (maar dan ook echt alles) doen om lid van de groep te worden en te blijven. Mensen die hoog scoren op SDO willen alles (maar dan ook echt alles) doen om zo hoog mogelijk in een groep te komen. (Wie op dit punt meer wil weten, moet The Authoritarians uit 2006 van Bob Altemeyer lezen, online gratis als pdf te downloaden. Hier: https://drive.google.com/file/d/0BxxylK6fR81rckQxWi1hVFFRUDg/view?usp=sharing.)

Samenvattend: Jodenhaat is een te beperkte term. Het gaat om bevooroordeeldheid, het instemmen met populaire uitspraken, die op niets gebaseerd zijn, over minderheden.Verder weten we ook, waarom mensen dat soort uitspraken omarmen: aan de ene kant willen ze ten koste van alles bij een groep horen, aan de andere kant willen ze ten koste van alles macht, ze willen in een groep zo hoog mogelijk komen.

Jodenhaat is dus niet iets dat bij Joden hoort, maar iets dat vastzit aan mensen met een bepaalde persoonlijkheid (karakter). Meer is er niet. Als je af wilt van Jodenhaat, zul je mensen met zo'n persoonlijkheid moeten omvormen (of misschien wel ombouwen), als dat al mogelijk zou zijn.

Als de video van de NOS klopte, zouden dit dus de zaken moeten zijn, die behandeld worden. Helaas klopt de video niet.

Hoe moet ik mijn bezwaar samenvatten? Als je een documentaire maakt over de redenen waarom mannen vrouwen aanranden en verkrachten, kun je focussen op vrouwen. Wat maakt dat vrouwen door mannen worden lastig gevallen? Is het hun kleding? Is het hun uiterlijk? Is het hun sekse? Is het hun gedrag? Hebben vrouwen altijd die vreemde eigenschap gehad? Of is het iets van de laatste tijd?

Je focust dan op de slachtoffers. Wat deden de slachtoffers verkeerd, zodat die mannen gingen aanranden en verkrachten?

Maar het echte probleem ligt natuurlijk niet bij alle vrouwen, maar bij sommige mannen die vrijwel voortdurend hun handjes niet thuis kunnen houden. Zo is het bij Jodenhaat ook. Het probleem wordt niet gevormd door de Joden, het probleem zit in de grote groep mensen die (negatieve) vooroordelen over minderheden graag omarmt.

Over die 'foute' groep weten we ondertussen akelig veel. Misschien wel meer, dan wat de meeste mensen willen weten.

De NOS-video zou moeten gaan over 'fascisten'. Over bevooroordeelde mensen, die je overal om ons heen voortdurend tegenkomt. 

Maar met Joden heeft dat eigenlijk niet echt te maken. Wat is de groep mensen waar bevooroordeelde geesten de grootste afkeer van hebben? Wie haten ze boven alles? Zijn dat inderdaad de Joden? Op basis van wat we nu denken te weten: nee, dus.

De mensen die bevooroordeelde mensen het meest haten, zijn de vrijdenkers. De mensen met eerbied voor harde feiten. De mensen die niet aan groepsdenken doen. De mensen die geen irrationele verhalen geloven. De mensen die de productie draaiende houden. De mensen die problemen oplossen. De mensen die anders denken dan zij. De mensen die niets moeten hebben van de vooroordelen, waar zij zo graag in grossieren. De mensen die aan de tegenovergestelde kant van bevooroordeeldheid scoren. Die mensen zien ze als hun natuurlijke vijanden.

Je bent de NOS. Je maakt een voorlichtingsvideo over Jodenhaat en je neemt niet de moeite ook maar iets goed na te zoeken. Het product dat je vervolgens produceert is meer dan 30 minuten lang en bestaat vooral uit het ene vooroordeel na het andere vooroordeel over Jodenhaat. Populair gebabbel, op niets gebaseerd, dat de zaak er niet beter op maakt.

Wat blijft er van zo'n video hangen bij normale kijkers? Dat er met Joden iets is, waardoor vrijwel iedereen ze haat. Want al die haat, dat kan natuurlijk nooit toeval zijn.

Je bent niet alleen 'gek' als je over Jodenhaat zoveel onzin produceert, je bent ook gevaarlijk bezig. Want de foute boodschap die je eindeloos uitkraamt, blijft in ontvankelijke geesten hangen. Wat je ook gaat doen, die schade kun je nooit meer volledig ongedaan maken.